Wikipedia

Zabłędza

wieś w województwie małopolskim

Zabłędza – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Tuchów.

Zabłędza
wieś
Ilustracja
Zabytkowy cmentarz wojenny nr 174
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

tarnowski

Gmina

Tuchów

Wysokość

275 m n.p.m.

Liczba ludności 

833[2]

Strefa numeracyjna

14

Kod pocztowy

33-170[3]

Tablice rejestracyjne

KTA

SIMC

0834580

Położenie na mapie gminy Tuchów
Mapa konturowa gminy Tuchów, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Zabłędza”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Zabłędza”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Zabłędza”
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego
Mapa konturowa powiatu tarnowskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Zabłędza”
Ziemia49°55′05″N 21°02′50″E/49,918056 21,047222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Położenie

edytuj

Wieś leży na Pogórzu Karpackim, w części zwanej Ciężkowicko-Rożnowską, w odległości 14 km na południowy wschód od Tarnowa, po prawej stronie rzeki Białej[4]. Przez środek wsi przebiega droga wojewódzka nr 977 (Tarnów – Gorlice – Konieczna). Powierzchnia wsi wynosi 480 ha (w tym grunty leśne 30 ha, użytki rolne 396 ha).

Przynależność administracyjna

edytuj

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Toponimia

edytuj

Nazwa wsi wzięła się zapewne od słowa zabłądzić[5]. Przed lokacją porastały ją gęste lasy. Prowadziła tędy droga z tarnowskiego zamku do miasteczka Tuchów i dalej na Węgry. Był tu lesisty, górski teren pomiędzy dwoma zaludnionymi i rolniczymi obszarami Tarnowa i Tuchowa.

Podobnie sąsiednia wieś Trzemesna wywodzi swą nazwę od staropolskiego trzemcha oznaczającego w języku staropolskim: bezdroże, kąty, zarośla. Były to więc bezdroża i tereny gdzie łatwo było pomylić drogę.

Wg legendy z XIX w. początki Zabłędzy sięgają 1260 i drugiego najazdu mongolskiego na Polskę. Wtedy to uciekająca ludność zabłądziła w te okolice i schroniła się w miejscowych lasach, a po najeździe pozostała zakładając osadę. Tezę tę ma potwierdzać patronat św. Michała Archanioła nad kościołem miejscowej parafii w Piotrkowicach, "jako obrońcy od Mongołów" tak podaje w 1882 ks. Wojciech z Chłopic[6].

Integralne części wsi Zabłędza[7][8]
SIMC Nazwa Rodzaj
0834596 Brzegi część wsi
0834604 Góry część wsi
0834610 Nowa Wieś część wsi
0834627 Podlesie część wsi
0834633 Ryje część wsi
0834640 Stara Wieś część wsi
0834656 Winnica część wsi

Historia

edytuj

Po raz pierwszy wieś ta poświadczona jest w 1449[9]. W 1470 Jan z Baranowa oddał Mikołajowi Nanajce z Wielogłowów herbu Starykoń m.in. wsie Piotrkowice, Zabłędzę, Karwodrzę w zamian za Drzykową[9]. W 1536 właścicielem wsi był Zygmunt Wielogłowski. W tym czasie wieś miała 14 kmieci i karczmę[10]. Do 1545 właścicielem wsi był Stanisław Wielogłowski[11]. Po jego śmierci dobra te przypadły Katarzynie Broniowskiej[11]. W 1581 majątek przeszedł na własność Stanisława Broniowskiego[10].

W XVII w. Piotr Broniowski miejscowy dziedzic i zarazem kolator kościoła parafialnego w Piotrkowicach, za namową żony[12] przeszedł na kalwinizm. Po zawarciu małżeństwa Piotr i Barbara z Bidzińskich zamieszkali w Zabłędzy. Zamieszkał tutaj również znany kalwin Stanisław Chrząstowski (zm. 1675) z rodziną. Wraz z nimi zjawił się też w tej wsi Szymon Aquila (Akwila) ze starego rodu ministrowskiego Orliczów. Zajmował się odprawianiem pogrzebów, wygłaszaniem kazań we dworze dla Chrząstowskich i ich domowników, a także dla słuchaczy z całej okolicy. W 1671 wyrokiem Trybunału w Lublinie Broniowski został skazany na banicję i konfiskatę majątku (na pobożne cele i ozdoby kościoła parafialnego w Piotrkowicach). Akwila uciekł przed wyrokiem, prawdopodobnie do Gdańska. Piotr Broniowski w roku 1672 uroczyście powrócił do Kościoła katolickiego, a syna Jana obiecał oddać do szkoły katolickiej. Mimo klątw rzucanych przez biskupa krakowskiego, przy kalwinizmie wytrwała Barbara a po śmierci męża, syna oddała na naukę do szkoły protestanckiej[5][9].

Czasy rozbiorowe

edytuj

W 1827 właścicielem wsi był Benedykt Trembecki[13], w 1842 Aleksander Trembecki[14], a w 1845 Józef Trembecki[15]. W 1846 dziedzicem Zabłędzy był wachmistrz pułku ułanów Franciszek Trembecki[16].

 
Ogłoszenie o sprzedaży wsi Zabłędza (powiat Tuchów) z 1863 r.

W 1845[17] Leon i Ewelina Dzwonkowscy nabyli Zabłędzę od Józefa Trembeckiego[18]. W 1848 Leon przewodniczył Radzie Narodowej w Tarnowie[5]. W czasie rzezi galicyjskiej 24 lutego 1846 chłopi z Zabłędzy aresztowali i zawieźli do Tarnowa Jana Wąsika z Kielanowic, którego podejrzewali, że "jest polskim szpiegiem i jeździ w interesie panów na przeszpiegi"[19]. Wg spisu z 1857 Zabłędza liczyła 462 mieszkańców[6]. W 1863 właścicielami wsi byli Ewa i Apolinar Dzwonkowscy[20]. W 1866 w wykazie dóbr tabularnych obok Zabłędzy podano nazwisko Leib Menderer[21]. W 1877 kasa pożyczkowa gminna dysponowała kapitałem 371 zł na pożyczki i zapomogi[22], a w 1896 już 1290 zł 95 ct[23]. Podczas burzy 11 lipca 1896 wybuchł pożar. Spaliło się gumno i część spichlerza. Dwór i pozostałe budynki należące do Monderera ocalały. Pożar gasiły dwa oddziały straży z Tuchowa a właściciel sąsiedniej Karwodrzy – Karol Jan Berké, przybył na miejsce "ze swoją sikawką". Miejscowa ludność została zmuszona do pomocy przez żandarmerię, ponieważ zgodnie z przesądem uznawała, "że ognia od pioruna powstałego gasić nie wypada"[24]. W październiku 1899 połowę majątku zabłędzkiego należącego do Dawida Pelikanta wystawiono na licytację[25]. Kolejnym właścicielem Zabłędzy był tarnowski kupiec Markus Dinteniass, który odsprzedał ten majątek za 421 000 koron Bankowi Parcelacyjnemu we Lwowie[26]. Z początku parcelacja szła dobrze. "Później nastąpił zastój, bo wszędzie był zastój", a bank trafił przed sąd m.in. za fałszowanie weksli[26].

Pochodzący z Zabłędzy Fryderyk Eichhorn otrzymał w 1903 stopień doktora praw na Uniwersytecie Jagiellońskim[27].

W lecie 1905 wybuchł pożar a straty oszacowano na 16 000 koron[28]. W 1911 powiat tarnowski przeznaczył 26 300 koron na budowę drogi gminnej I klasy Skrzyszów – Zabłędza[29].

 

W 1917 Bolesław Kropaczek tak opisywał te okolice:

"Pola między Karwodrzą a Zabłędzą są krwisto zabarwione od czerwonych iłów. Potok płynący przez Zabłędze (...) okazuje tylko czerwone lub zielone iły. (...) Wśród iłów zasługują na uwagę dwie cienkie wkładki (...) przypominające zupełnie łupki menilitowe*. Blisko szczytu potoczka spoczywa (...) partia piaskowca ciężkowickiego. (...) W korycie potoka leży w jednem miejscu blisko obok siebie kilka wielkich bloków czerwonego granitu (na wysokości karczmy)"[30].

Drobne przyczynki do geologii północnych Karpat Środkowej Galicyi

*Menilit to odmiana opalu zanieczyszczona tlenkami żelaza[31].

II RP

edytuj

Jak podaje Jan Bigo w "Najnowszym skorowidzu wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi (...)" na rok 1918 majątek w Zabłędzy należał do Banku Parcelacyjnego we Lwowie[32] (od 1910 w likwidacji[33]).

W 1927 otwarto we wsi bibliotekę wiejską[34]. Księga adresowa Polski z 1928 podaje, że we wsi było 588 mieszkańców. Właścicielem majątku był Franciszek Michałek, kowalem F. Wojtarowicz, krawcem J. Słowik, szewcem Jan Kras. Młyn prowadził wówczas Stanisław Kuhla, a wyroby tytoniowe sprzedawał Karwat[35]. W latach 30. XX w. wójtem Zabłędzy był Józef Czapla[5]. W Zabłędzy[36] mieszkał m.in. Piotr Gwóźdź[37], strażak zamordowany, wraz z innym strażakiem, podczas wykonywania obowiązków służbowych na wieży ratusza w Tarnowie. Zdarzenie miało miejsce na przełomie lipca i sierpnia 1937 roku. Sprawca podwójnego zabójstwa nie został nigdy zidentyfikowany.

W 1937 we wsi, na terenie należącym do Michałka i Berkeli[38] odkryto "pokłady rudy żelaznej (...) takiej właśnie, jaką sprowadza się (...) ze Szwecji"[39]. Odkrycia dokonał górnik ze Śląska, bawiący na urlopie u krewnych. Rudy posiadały czystość 40–60%[40]. Jesienią tego samego roku w Zabłędzy gościła delegacja ministerialna z Warszawy na czele z ministrem Antonim Romanem[41].

II wojna światowa

edytuj

8 września 1939 od strony Tuchowa wkroczyły wojska niemieckie. Podczas nalotów od pocisków spłonęły 3 domy. Oprócz narzuconych kontyngentów, część mieszkańców została wywieziona na roboty przymusowe do III Rzeszy i tam zginęła, kilka osób zginęło w obozach hitlerowskich a Stanisław Łabędź (porucznik Wojska Polskiego) w 1939 dostał się do niewoli rosyjskiej i został rozstrzelany w Katyniu. Tadeusz Czapla i Stanisław Dusza byli członkami Armii Krajowej. Pod koniec wojny mieszkańcy Zabłędzy zostali zmuszeni przy kopania okopów i rowów przeciwpancernych. 18 stycznia 1945 wieś została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej, wtedy też wysadzono mostek na potoku między Zabłędzą a Tuchowem[42].

PRL

edytuj

W styczniu 1948 w nagrodę za 100% realizację podatku gruntowego wieś została zelektryfikowana[43]. Na początku lat sześćdziesiątych XX w. we wsi przeprowadzono meliorację pól[5]. We wrześniu 1985 spłonął budynek inwentarski Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej. Spłonęło 70 prosiąt, 80 świń, 20 ton zboża, ciągnik z przyczepą. Straty oszacowano na 5 mln zł[44].

Współcześnie

edytuj

W wyniku intensywnych opadów w maju i czerwcu 2010 we wsi uaktywniły się osuwiska niszcząc budynki, drogi, pola, słupy elektryczne. Najbardziej ucierpiały przysiółki: Podlesie i Góry[45].

Szkoła w Zabłędzy

edytuj

Pierwsze wzmianki o nauczaniu w Zabłędzy pochodzą z 1912. Przed II wojną światową istniała w Zabłędzy Publiczna Szkoła Powszechna 4-klasowa. Nową szkołę budowano w latach 1953–1957[42].

Zabytki

edytuj

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[46].

Inne

  • Dwór pochodzący z połowy XIX w., częściowo przebudowany w początku XX w. Murowany, parterowy, prostokątny, podpiwniczony, dwutraktowy z nowszą częścią od południa. Dach dwuspadowy, naczółkowy. Wraz z gospodarstwem był własnością Michałków i Romanów. Po II wojnie światowej, niezgodnie z ustawą, przystąpiono do parcelacji dworu i gospodarstwa. Właścicielami byli kolejno: Gminna Spółdzielnia w Tuchowie, stadnina koni w Chyszowie, Spółdzielnia „Winnica”. Obecnie własność prywatna. Obiekt zniszczony i zaniedbany, wymagający remontu[5].

Osoby związane z miejscowością

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 154814
  2. ↑ strona Tuchowa. [dostęp 2017-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-01)].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1566 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ Zabłędza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 183.
  5. ↑ a b c d e f Plan Odnowy Miejscowości Zabłędza
  6. ↑ a b Michał Piotrkowczyk, „Nowiny” (20), polona.pl, 5 października 1882 [dostęp 2019-07-08].
  7. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  8. ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  9. ↑ a b c Feliks Kiryk, Zygmunt Ruta, Tarnów dzieje miasta i regionu.
  10. ↑ a b Polona [online], polona.pl [dostęp 2019-07-07].
  11. ↑ a b Marian Wolski, Trzeciescy herbu Strzemię: małopolska rodzina szlachecka XIV-XVI wieku, Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2005, ISBN 978-83-88385-66-7 [dostęp 2019-07-07] (pol.).
  12. ↑ Stefan Wołoszyn, Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, Państwowe Wydawn. Naukowe, 1965 [dostęp 2019-07-07] (pol.).
  13. ↑ Schematismus des Königreiches Galizien und Lodomerien. Für das Jahr ..., Piller, 1827 [dostęp 2017-06-30] (niem.).
  14. ↑ Schematismus des Königreiches Galizien und Lodomerien. Für das Jahr ..., Piller, 1842 [dostęp 2019-07-07] (niem.).
  15. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2019-07-07].
  16. ↑ Józef Sieradzki, Czesław Wycech, Rok 1846 [i.e. Tysiac osiemset czterydziesty szósty] w Galicji: materialy źrodlowe, Panstwowe Wydawn. Naukowe, 1958 [dostęp 2019-07-07] (pol.).
  17. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2019-07-08].
  18. ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkiem księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem: pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym ; z mapą według nowego podziału, 1855 [dostęp 2019-07-07] (pol.).
  19. ↑ Sieradzki Józef, Czesław Wycech, Rok 1846 w Galicji.
  20. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2019-07-08].
  21. ↑ Dziennik urzędowy Gazety Lwowskiej, 14 marca 1866 [dostęp 2019-07-07] (pol.).
  22. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2019-07-08].
  23. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielk. Księstwem Krakowskiem : na rok ... 1896
  24. ↑ ANNO, Kuryer Lwowski (Lemberger Courier), 1896-07-19, Seite 3 [online], anno.onb.ac.at [dostęp 2019-07-09].
  25. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2019-07-08].
  26. ↑ a b ANNO, Kuryer Lwowski (Lemberger Courier), 1912-05-10, Seite 2 [online], anno.onb.ac.at [dostęp 2019-07-09].
  27. ↑ ANNO, Kuryer Lwowski (Lemberger Courier), 1903-05-20, Seite 4 [online], anno.onb.ac.at [dostęp 2019-07-09].
  28. ↑ ANNO, (Neuigkeits) Welt Blatt, 1905-07-30 [online], anno.onb.ac.at [dostęp 2019-07-09].
  29. ↑ ANNO, Kuryer Lwowski (Lemberger Courier), 1911-12-31, Seite 4 [online], anno.onb.ac.at [dostęp 2019-07-09].
  30. ↑ Bolesław Kropaczek, Drobne przyczynki do geologii północnych Karpat Środkowej Galicyi, Kraków: Akad. Umiej., 1917, OCLC 838811338 [dostęp 2019-07-13].
  31. ↑ menilit – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2019-07-13] (pol.).
  32. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2019-07-08].
  33. ↑ ANNO, Kuryer Lwowski (Lemberger Courier), 1911-08-01, Seite 10 [online], anno.onb.ac.at [dostęp 2019-07-09].
  34. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2019-07-08].
  35. ↑ Księga adresowa Polski z 1928 r.
  36. ↑ 1937_08_0029 [online], Miejski Zarząd Cmentarzy w Tarnowie [dostęp 2024-08-17] (pol.).
  37. ↑ "Czas", 3 VIII 1937, s. 4
  38. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2019-07-08].
  39. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2019-07-07].
  40. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2019-07-08].
  41. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2019-07-08].
  42. ↑ a b Krzysztof Jasiński, Zabłędza czIV. KAMIENIE MILOWE. WSIE TUCHOWSKIEJ GMINY, „Nasza Wieś Zabłędza” (4).
  43. ↑ Echo Krakowa. 1948, nr 24 (25 I) = nr 673, Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza "Prasa". Oddział., 1948 [dostęp 2019-07-09].
  44. ↑ Dziennik Polski. 1985, nr 211 (10 IX) = 12607, Krakowskie Wydawnictwo Prasowe RSW "Prasa-Książka-Ruch", 1985 [dostęp 2019-07-09].
  45. ↑ Ewa Michałek, Okiem sołtysa, „Nasza Wieś Zabłędza” (3).
  46. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].
  47. ↑ Tomasz Wantuch, Mieszkańcy Zabłędzy, czyli lokalni BOHATEROWIE NIEPODLEGŁOŚCI 1918 – 2018, „Nasza Wieś Zabłędza”.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zabłędza&oldid=74561729”