Albert Michelson
Albert Abraham Michelson (ur. 19 grudnia 1852 w Strzelnie, zm. 9 maja 1931 w Pasadenie) – amerykański fizyk[1] pochodzenia polsko-żydowskiego, noblista.
Państwo działania | |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
19 grudnia 1852 |
Data i miejsce śmierci |
9 maja 1931 |
profesor | |
Specjalność: fizyka | |
Alma Mater | |
Uczelnia |
United States Naval Academy, |
![]() | |
Nagrody | |
|
Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki otrzymał w 1907 roku za konstrukcję interferometru.
Życiorys
edytujUrodził się w Strzelnie na Kujawach w żydowsko-polskiej rodzinie kupieckiej. W sierpniu 1855 roku Samuel i Rozalia (z domu Przyłubska) z trójką dzieci: Pauliną, Joanną i najstarszym Albertem wyjechali przez Nowy Jork i Panamę do Kalifornii. Dorastał w miasteczkach wyrosłych na gorączce złota: Murphy’s Camp (obecnie Murphys) w Kalifornii i srebra, Virginia City w Nevadzie. Rodzina Michelsonów utrzymywała się ze sprzedaży narzędzi i materiałów potrzebnych poszukiwaczom złota i srebra[2]. Po zabójstwie prezydenta Lincolna w 1865 za zgodą rodziców przyjął drugie imię – Abraham[3].
Lata szkoły średniej spędził w San Francisco w domu swojej ciotki Henriette Levy (z d. Michelson), która była matką pisarki Harriet Lane Levy. Studiował w U.S. Naval Academy w Annapolis w latach 1869 do 1873[2]. Tam po raz pierwszy zetknął się z obserwacjami astronomicznymi (kadeci mieli do dyspozycji w pełni wyposażone obserwatorium astronomiczne). Po odbyciu dwuletniej służby na morzu został zatrudniony w macierzystej uczelni na stanowisku wykładowcy fizyki i chemii[2]. Na dalszą naukę został wysłany do Europy, głównie do Berlina (1880–1882).
Po powrocie w maju 1882 roku został dyrektorem wydziału fizyki Szkoły Nauki Stosowanej Case’a (Case School of Applied Science) w Cleveland (obecnie Uniwersytet Case’a i Western Reserve). Tam wspólnie z E. Morleyem przeprowadził w 1887 eksperyment, który wykazał, że hipotetyczny eter kosmiczny, rzekomo potrzebny do propagacji światła, nie może być statyczny ani częściowo wleczony[2]. W latach 1889–1892 był profesorem Szkoły Nauki Stosowanej Case’a w Cleveland i Uniwersytetu Clarka w Worcester. Lata 1892–1929 to okres pracy na Uniwersytecie Chicagowskim (z przerwą w czasie I wojny światowej, gdy powrócił do służby w marynarce wojennej w stopniu komandora porucznika)[2].
W 1899 roku poślubił Ednę Stanton, z którą miał syna i trzy córki[4].
Był członkiem wielu towarzystw naukowych, m.in.:
- amerykańskich National Academy of Sciences, American Physical Society i American Association for the Advancement of Science (w których pełnił funkcje prezesa),
- brytyjskich Royal Society i Royal Astronomical Society[4].
Michelson pamiętał o swoim polskim pochodzeniu, a swoje poświęcenie ciężkiej pracy tłumaczył tym, że pracowitość to cecha wszystkich Polaków[5]. Mimo że nie urodził się na terenie państwa polskiego, przez całe życie konsekwentnie wpisywał w dokumentach Polskę jako miejsce urodzenia[6].
Dokonania naukowe
edytujMichelson był konstruktorem bardzo precyzyjnego interferometru, zwanego współcześnie interferometrem Michelsona. Przyrząd ten umożliwił mu przeprowadzenie bardzo dokładnych pomiarów prędkości światła[7], a także innych pomiarów z zakresu metrologii.
W 1887 r. Michelson wraz z Edwardem Morleyem przeprowadził eksperyment (znany współcześnie jako doświadczenie Michelsona-Morleya) dowodzący, że prędkość światła w układzie źródła nie zależy od ruchu Ziemi. To doświadczenie, wykazujące brak wpływu ruchu obrotowego i orbitalnego Ziemi na prędkość światła w układzie źródła, miało doniosłe znaczenie dla szczególnej teorii względności. Eksperyment Michelsona miał za zadanie potwierdzenie istnienia hipotetycznego eteru, będącego nośnikiem światła. Negatywny wynik badania stał się doświadczalną podstawą teorii względności[7].
Jego dokonania z zakresu spektroskopii nie ograniczały się tylko do budowy interferometru. Był także autorem urządzenia do produkcji siatek dyfrakcyjnych, które wielokrotnie udoskonalał. Prowadził również badania dotyczące sztywności Ziemi.
Nagrody i wyróżnienia
edytujW roku 1907 otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za konstrukcję precyzyjnych instrumentów optycznych i pomiary w dziedzinie spektroskopii i metrologii przy ich użyciu[8]. Był drugim Amerykaninem noblistą (po Theodorze Roosevelcie), a pierwszym w naukach ścisłych[7]. W 1922 roku przyznano mu nagrodę Prix Jules-Janssen.
Inne wyróżnienia[4]:
- 1904: Matteucci Medal,
- 1907: Medal Copleya,
- 1912: Elliot Cresson Medal,
- 1916: Medal Henry’ego Drapera,
- 1923: Franklin Medal,
- 1923: Złoty Medal Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego,
- 1929: Duddell Medal.
Michelson w kulturze popularnej
edytuj- Epizod z młodości Alberta Abrahama Michelsona jest przedstawiony w serialu Bonanza (odcinek Look to the Stars z marca 1962 r.). Ben Cartwright pomaga młodemu Michelsonowi wysłać aplikację o przyjęcie do Akademii Marynarki Wojennej, przełamując niechęć konserwatywnego nauczyciela[9].
- W serialu Stawka większa niż życie, w odcinku Bez Instrukcji niemiecki profesor Porschatt opisuje interferometr Michelsona podczas narady nad prototypową bronią dalekiego zasięgu wykorzystującą „koncentrację promieni świetlnych”.
Przypisy
edytuj- ↑ Michelson Albert Abraham, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29] .
- ↑ a b c d e Tomasz Kardaś. Mistrz światła. „Urania – Postępy Astronomii”. 1 (781), s. 8–14, 2016-styczeń-luty. Polskie Towarzystwo Astronomiczne. Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii. ISSN 1689-6009. (pol.).
- ↑ Jarosław Chrostowski: Władca światła z kujawskim rodowodem. Pierwszy amerykański noblista pochodził z Polski. 2021-05-09. [dostęp 2021-05-09].
- ↑ a b c Albert A. Michelson – Biographical. Nobelprize.org. [dostęp 2014-02-11].
- ↑ Albert Abraham Michelson: „A Pole – well up in Arithmetic”. [dostęp 2019-10-08]. (ang.).
- ↑ Fizyk-noblista polskiego pochodzenia będzie miał swoją ulicę?. [dostęp 2019-10-08]. (pol.).
- ↑ a b c Tadeusz Nowak (red.), Oksfordzki słownik biograficzny, Warszawa: Bertelsmann Media, 1999, s. 300, ISBN 83-7227-109-7 .
- ↑ Wulf von Bonin , Erich Bagge , Robert Herrlinger , Laureaci nagrody Nobla. Chemia, fizyka, medycyna, wyd. I, Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1969, s. 193 .
- ↑ Bonanza: Season 3, Episode 26 Look to the Stars (18 Mar. 1962). imdb.com. [dostęp 2013-10-08].
Bibliografia
edytuj- Jürgen R. Meyer-Arendt: Wstęp do optyki. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 183–184.
Linki zewnętrzne
edytuj- Paweł Fotowicz, Wpływ Michelsona na współczesne oblicze układu SI, Główny Urząd Miar, gum.gov.pl [dostęp 2023-10-06].
- ISNI: 0000000109281070
- VIAF: 98056250
- LCCN: n50036642
- GND: 118783750
- NDL: 00621128
- LIBRIS: 31fhkd3m1qfbsgm
- BnF: 123470892
- SUDOC: 032441487
- SBN: MILV030189
- NLA: 35311288
- NKC: xx0117481
- NTA: 067497233
- BIBSYS: 90360615
- CiNii: DA06369182
- Open Library: OL177868A
- PLWABN: 9810543280305606
- NUKAT: n00074722
- J9U: 987007312106805171
- CANTIC: a10668652
- BNC: 000504609