Jan Dąbski

Jan Dąbski
Data i miejsce urodzenia	10 kwietnia 1880 ; Kukizów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	5 czerwca 1931 ; Warszawa, Polska
	Wicemarszałek Sejmu II kadencji (II RP)
Okres	od 28 marca 1928; do 5 czerwca 1931
Przynależność polityczna	Stronnictwo Ludowe
	Prezes Stronnictwa Chłopskiego
Okres	od 12 stycznia 1926; do 1929
Przynależność polityczna	Stronnictwo Chłopskie
Następca	Stanisław Wrona-Merski
	Kierownik ministerstwa spraw zagranicznych
Okres	od 24 maja 1921; do 11 czerwca 1921
Przynależność polityczna	Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”
Poprzednik	Eustachy Sapieha
Następca	Konstanty Skirmunt
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Dąbski (ur. 10 kwietnia 1880 w Kukizowie, zm. 5 czerwca 1931 w Warszawie) – polski działacz ludowy i polityk, dziennikarz, przewodniczący delegacji polskiej na rokowania o rozejm, kończący działania wojenne wojny polsko-bolszewickiej w Mińsku i Rydze (1920–1921), sygnatariusz polsko-sowieckiego traktatu pokojowego (18 marca 1921), kierownik Ministerstwa Spraw Zagranicznych (od 24 maja 1921 do 11 czerwca 1921).

Życiorys

Był synem Tomasza i Marii z domu Billewicz - byli zamożną rodziną chłopską^[1]. Edukację rozpoczął w miejscowej szkole ludowej, a po zdaniu matury w 1900 r. rozpoczął w IV Gimnazjum we Lwowie. Następnie rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Zmienił jednak profil studiów na rzecz chemii. W 1906 r. uzyskał absolutorium, które uprawniało do ubiegania się o stopień doktora.

Zaangażował się w tworzenie polskiego ruchu ludowego w Galicji, wstępując do PSL w 1905 r.. W latach 1907–1909 był parlamentarnym korespondentem „Kurjera Lwowskiego” w Wiedniu (1908–1913 jego współredaktor). Po powrocie, zaczął w 1908 redagować także lwowską „Gazetę Ludową”. Wraz z Bolesławem Wysłouchem dokonał rozłamu w polskim ruchu ludowym, powołując do życia w 1912 Polskie Stronnictwo Ludowe – Zjednoczenie Niezawisłych Ludowców, pierwotnie pełniąc funkcję sekretarza, a następnie wiceprezesa Rady Ludowej^[1]. Następnie w 1914 stronnictwo weszło w skład PSL „Piast”. W czerwcu 1914 pod Krajowicami został napadnięty przez nieprzychylnych mu sympatyków z ruchu ludowego, odnosząc ciężkie obrażenia^[2]^[3].

Działał w organizacjach niepodległościowych, od 1911 r. czynnie działał w Polskich Drużynach Strzeleckich, a od 1912 r. był członkiem Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.

Wielka wojna

Po wybuchu wojny jako przedstawiciel ludowców został członkiem sekcji zachodniej został członkiem Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN)^[4] oraz oficerem 4. 4 pułku piechoty Legionów. Podczas walk w 1915 r, poniósł obrażenia, po których wyleczeniu został oddelegowany do Departamentu Wojskowego NKN, skąd następnie został przeniesiony do Lublina na stanowisko oficera werbunkowego. Do końca wojny pozostał w strukturach wojskowych, m.in. był w Polskim Korpusie Posiłkowym^[1].

Pod koniec działań wojennych Dąbski ponownie zaangażował się politycznie. W marcu 1917 r. przystąpił do Zjednoczenia Ludowego, z którego w październiku 1918 r. przeszedł do PSL-Piast^[1].

II Rzeczpospolita

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. W 1919 r. wszedł do Sejmu Ustawodawczego z listy PSL-Piast. Był członkiem komisji rolnej Sejmu Ustawodawczego (1919–1922). Wnioskował o utworzenie Biblioteki Sejmowej, czy referował uchwałę o reformie rolnej. W maju 1920 r. został mianowany wiceministrem spraw zagranicznych w rządzie Leopolda Skulskiego. Stanowisko to piastował również w rządzie Władysława Grabskiego oraz Wincentego Witosa.

Został wyznaczony na przewodniczącego delegacji polskiej w negocjacjach pokojowych ze stroną bolszewicką, podczas rokowań w Mińsku i Rydze. Jak sam wspominał:

Co do samych prac Konferencji Pokojowej mają one ciągle charakter dyskusyjny, nie przybierając na razie realnych kształtów, jest to wzajemne opukiwanie się i sondowanie zamiarów z jednej i z drugiej strony.

18 marca 1921 r. podpisano traktat ryski, którego niewątpliwie można uznać za dyplomatyczny sukces Dąbskiego. Negocjował tajnie z Adolfem Joffe warunki rozejmu i pokoju, był jednym z sygnatariuszy traktatu. Wiceministra odznaczono Wielką Wstęgą Orderu Polonia Restituta^[1].

20 maja 1921 r. minister spraw zagranicznych Eustachy Sapieha podał się do dymisji. Cztery dni później Dąbskiego mianowano kierownikiem MSW w rządzie Witosa. Jako szef ministerstwa, monitorował przebieg pertraktacji z Niemcami na rzecz podziału Górnego Śląska, co było spowodowane zakończeniem III powstania śląskiego. Za jego kadencji podpisano z Niemcami konwencję w sprawie reparacji 3.06.19210, podjęto rokowania z Rumunią w dziedzinach handlowych oraz próbował nawiązać stosunki dyplomatyczne z Rosją Sowiecką w ramach realizacji postanowień ryskich^[1].

Urzędowanie Dąbskiego w ministerstwie zakończyło się 11 czerwca 1921 r., gdy premier Witos mianował Konstantego Skirmunta ministrem MSZ.

Pozostał w polityce. Od 1922 r. był posłem na Sejm I,II i III kadencji^[5]. Odszedł z PSL "Piast" i w 1923 r. założył PSL „Jedność Ludową”, a po połączeniu z PSL „Wyzwoleniem”, utworzył Związek Polskich Stronnictw Ludowych, którego został prezesem. Jednakże w styczniu 1926 r. został wykluczony przez sąd partyjny za „nielojalność i niesubordynację”. W tym samym miesiącu współorganizował Stronnictwo Chłopskie, na którego szefa został wybrany. Partia ta poparła zamach majowy, lecz rok później przeszła do opozycji^[1]. W latach 1928–1931 sprawował funkcję wicemarszałka Sejmu. Był czołowym działaczem Centrolewu, a także Komisji Porozumiewawczej dla Obrony Republiki i Demokracji.

29 sierpnia 1930, tuż po przebytej operacji żołądka, został dotkliwie pobity przez nieznanych sprawców w wojskowych mundurach^[6].

Zmarł 5 czerwca 1931 r. z powodu choroby serca. 7 czerwca spoczął na cmentarzu Stare Powązki w Warszawie^[7] (kwatera 205–5–7)^[8]^[9].

W 2022 roku Fundacja ,,Stare Powązki" na zlecenie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, w ramach projektu odrestaurowywania grobów ministrów II RP, odnowiła miejsce pochówku Ministra spraw zagranicznych^[10].

Życie prywatne

Jego żoną była Zofia z domu Woyniłłowicz (1913 - 1928)^[11], z którą miał dwójkę potomstwa - syna Witolda (ur. w 1917 r.) i córkę Bożenę (ur. w 1921 r.)^[1].

Odznaczenia

Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (13 lipca 1921) „za zasługi, położone dla Rzeczypospolitej Polskiej przy zakończeniu wojny”^[12]^[13]^[14],
Krzyż Niepodległości (5 sierpnia 1937, pośmiertnie)^[15],
Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja)^[12],
Komandor Orderu Korony Włoch (1921, Włochy)^[16],
odznaczenia austriackie, fińskie i rumuńskie^[12].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Premierzy i ministrowie Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1939 [online], polona2.pl [dostęp 2023-09-20] .
↑ Krwawa polityka na wsi galicyjskiej. „Nowości Illustrowane”. Nr 25, s. 9, 20 czerwca 1914.
↑ „Rocznik historii czasopiśmiennictwa polskiego”, Tom 3, Wydania 1-2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1963, s. 217.
↑ Konstanty Srokowski, N.K.N. Zarys historii Naczelnego Komitetu Narodowego, Kraków 1923, s. 146.
↑ Tadeusz Rzepecki, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 1919 roku, Poznań 1920, s. 278.
↑ Andrzej Garlicki: Od maja do Brześcia. Warszawa: „Czytelnik”, 1981. ISBN 83-07-00429-2.
↑ Nad mogiłą ś. p. Jana Dąbskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 130 z 9 czerwca 1931.
↑ Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.
↑ Cmentarz Stare Powązki: JAN DĄBSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .
↑ Nagrobki ministrów II RP – odnowione – Fundacja Stare Powązki [online] [dostęp 2023-04-13] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-11] (pol.).
↑ Ś. p. Zofja Dąbska. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 282 z 7 grudnia 1928.
↑ ^a ^b ^c Andrzej Krzysztof Kunert (red.): Posłowie i Senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik Biograficzny. T. 1 (A-D). Warszawa: Wyd. Sejmowe, 1998, s. 362-363.
↑ Część urzędowa. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 157 z 19 lipca 1921.
↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 15.
↑ M.P. z 1937 r. nr 178, poz. 294 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
↑ JanuszJ. Gmitruk JanuszJ., Jan Dąbski : minister spraw zagranicznych, główny konstruktor traktatu ryskiego, „Niepodległość i Pamięć” (18/3-4 (35-36)), 2011, s. 79-97 .

Wybrane prace

Dąbski J., Pokój ryski. Wspomnienia, pertraktacje, tajne układy z Joffem, listy. Warszawa 1931.

Bibliografia

Dąbski Jan [w:] Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej (redakcja naukowa Jacek M. Majchrowski przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana), Warszawa 1994, wyd. BGW, ISBN 83-7066-569-1 s.92.

Linki zewnętrzne

Publikacje J. Dąbskiego w zbiorach Biblioteki Narodowej - wersja cyfrowa na Polona.pl

[Unnamed-20231105082605-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Premierzy i ministrowie Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1939 [online], polona2.pl [dostęp 2023-09-20] .

[2] Krwawa polityka na wsi galicyjskiej. „Nowości Illustrowane”. Nr 25, s. 9, 20 czerwca 1914.

[3] „Rocznik historii czasopiśmiennictwa polskiego”, Tom 3, Wydania 1-2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1963, s. 217.

[4] Konstanty Srokowski, N.K.N. Zarys historii Naczelnego Komitetu Narodowego, Kraków 1923, s. 146.

[5] Tadeusz Rzepecki, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 1919 roku, Poznań 1920, s. 278.

[6] Andrzej Garlicki: Od maja do Brześcia. Warszawa: „Czytelnik”, 1981. ISBN 83-07-00429-2.

[7] Nad mogiłą ś. p. Jana Dąbskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 130 z 9 czerwca 1931.

[8] Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.

[9] Cmentarz Stare Powązki: JAN DĄBSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .

[10] Nagrobki ministrów II RP – odnowione – Fundacja Stare Powązki [online] [dostęp 2023-04-13] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-11] (pol.).

[11] Ś. p. Zofja Dąbska. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 282 z 7 grudnia 1928.

[pis-12] Andrzej Krzysztof Kunert (red.): Posłowie i Senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik Biograficzny. T. 1 (A-D). Warszawa: Wyd. Sejmowe, 1998, s. 362-363.

[13] Część urzędowa. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 157 z 19 lipca 1921.

[14] Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 15.

[15] M.P. z 1937 r. nr 178, poz. 294 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.

[16] JanuszJ. Gmitruk JanuszJ., Jan Dąbski : minister spraw zagranicznych, główny konstruktor traktatu ryskiego, „Niepodległość i Pamięć” (18/3-4 (35-36)), 2011, s. 79-97 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]