Krętolin

Krętolin
	; Hessea cinnamomea
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	amarylkowate
Rodzaj	Krętolin
	Nazwa systematyczna
	Hessea W. Herbert; Amaryllidaceae: 289 (1837)
	Typ nomenklatoryczny
	Hessea stellaris (Jacq.) Herb.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Krętolin (Hessea Herb.) – rodzaj roślin z rodziny amarylkowatych. Obejmuje 13 gatunków, występujących rzadko w Kraju Przylądkowym w Republice Południowej Afryki i w Namibii^[3].

Morfologia edytuj

Pokrój: Niewielkie, wieloletnie rośliny zielne o wysokości 5-25 cm^[5].

Pęd: Cebula chroniona gęstymi, filcowatymi łuskami zewnętrznymi^[5].

Liście: Rośliny tworzą dwa liście ustawione naprzeciwlegle, taśmowate do równowąskich, wzniesione do rozłożonych, gładkie (jedynie u H. incana i H. pilosula drobno owłosione). U nasady liści obecny jest bezbarwny katafil, pozostający poniżej poziomu gruntu, jedynie u H. breviflora katafil wyrasta ponad grunt i jest kasztanowaty^[5].

Kwiaty: Zebrane w parasolowaty kwiatostan, wyrastający na głąbiku. Okwiat gwiaździsty, blado- do ciemnoróżowego, rzadko biały lub bladożółty, jednobarwny, jednak u H. cinnamomea, H. monticola i H. undosa z kontrastowym, czerwonym zabarwieniem u nasady listków. Listki zrośnięte u nasady tworząc rurkę, w której gromadzi się nektar, u niektórych gatunków (np. H. undosa) o pofalowanych brzegach. Sześć pręcików, u niektórych gatunków (H. mathewsii, H. pulcherrima) o nitkach z wyrostkami zakrzywionymi do wewnątrz. Zalążnia dolna, trójkomorowa, zawierająca do 4 zalążków w każdej komorze. Szyjka słupka smukła, zakończona znamieniem o trzech krótkich rozgałęzieniach^[5].

Owoce: Cienkościenne torebki, mieszczące kilka mięsistych, czerwonobrązowych, jajowatych nasion^[5].

Biologia edytuj

Rozwój: Geofity cebulowe, przechodzące okres spoczynku w porze suchej. Zaczynają kwitnąć tuż po pierwszych jesiennych opadach deszczu. Gatunki zasiedlające fynbos, H. cinnamomea i H. monticola, kwitną masowo po pożarach. Kwiaty są zapylane przez różne pszczoły i muchówki krótkoczułkie. Rośliny kwitną krótko, a kwiatostany szybko usychają i odrywają się od cebul. Tocząc się na wietrze rozsiewają nasiona, które niemal natychmiast kiełkują, szybko rozwijając się podczas mokrych, zimowych miesięcy^[5].

Siedlisko: Wszystkie gatunki występują na półsuchych obszarach z jesiennymi i zimowymi opadami deszczu. Zajmują obszary sezonowo wilgotne, rozlewiska, zagłębienia i miejsca do których spływa woda z wyżej położonych skał^[5].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Strumariinae, plemienia Amaryllideae, podrodziny amarylkowych Amaryllidoideae z rodziny amarylkowatych Amaryllidaceae^[6].

Wykaz gatunków^[3]

Hessea breviflora Herb.
Hessea cinnamomea (L'Hér.) T.Durand & Schinz
Hessea incana Snijman
Hessea mathewsii W.F.Barker
Hessea monticola Snijman
Hessea pilosula D.Müll.-Doblies & U.Müll.-Doblies
Hessea pulcherrima (D.Müll.-Doblies & U.Müll.-Doblies) Snijman
Hessea pusilla Snijman
Hessea speciosa Snijman
Hessea stellaris (Jacq.) Herb.
Hessea stenosiphon (Snijman) D.Müll.-Doblies & U.Müll.-Doblies
Hessea tenuipedicellata Snijman
Hessea undosa Snijman

Zagrożenie i ochrona edytuj

Krętoliny są roślinami rzadkimi. Wszystkie gatunki obejmuje Czerwona Lista Roślin Południowej Afryki. Gatunek H. mathewsii jest krytycznie zagrożony, a H. cinnamomea zagrożony wyginięciem. Trzy gatunki są narażone. Największym zagrożeniem dla większości gatunków jest utrata siedlisk, głównie z powodu zwiększonego zapotrzebowania na grunty rolne, oraz wypieranie przez gatunki inwazyjne^[7].

Nazewnictwo edytuj

Etymologia nazwy naukowej: Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć Christiana Hesse, żyjącego w latach 1772-1837 pastora luterańskiego, który przybył z Hanoweru do Kapsztadu, gdzie prowadził ogród z sukulentami i był znany ze swojej gościnności dla podróżników i przyrodników^[5].

Nazwy zwyczajowe w języku polskim: Polska nazwa rodzaju Hessea: krętolin, wskazana została w Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... Erazma Majewskiego wydanym w roku 1894^[8], w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin z roku 1900 Józefa Rostafińskiego^[9], a także w Słowniku języka polskiego Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego z 1902 r.^[10]

Synonimy taksonomiczne^[3]

Imhofia Herb., Appendix: 18 (1821), nom. illeg.
Periphanes Salisb., Gen. Pl.: 118 (1866)
Kamiesbergia Snijman, Bothalia 21: 125 (1991)
Dewinterella D.Müll.-Doblies & U.Müll.-Doblies, Feddes Repert. 105: 341 (1994)

Homonimy taksonomiczne: Nazwę Hessea Ormières & Sprague nosi również rodzaj sporowców z rodziny Hesseidae^[11].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h D.A. Snijman: PlantZ of Africa: Hessea. 2008. [dostęp 2021-02-20].
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
↑ Red Data List of South African Plants. South Africa National Botanical Institute, Pretoria, 2010. [dostęp 2021-02-20].
↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 2.: Słownik Łacińsko – Polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 169. (pol.).
↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 304. (pol.).
↑ Jan Aleksander Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki: Słownik języka polskiego. T. 2. Warszawa: Drukarnia E. Lubowskiego i s-ki, 1902.
↑ Global Biodiversity Information Facility (GBIF) Backbone Taxonomy. GBIF Secretariat. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).

[ing-4] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).

[rev-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h D.A. Snijman: PlantZ of Africa: Hessea. 2008. [dostęp 2021-02-20].

[grin-6] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).

[red-7] Red Data List of South African Plants. South Africa National Botanical Institute, Pretoria, 2010. [dostęp 2021-02-20].

[majewski-8] Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 2.: Słownik Łacińsko – Polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 169. (pol.).

[rostaf-9] Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 304. (pol.).

[slownik-10] Jan Aleksander Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki: Słownik języka polskiego. T. 2. Warszawa: Drukarnia E. Lubowskiego i s-ki, 1902.

[gbif-11] Global Biodiversity Information Facility (GBIF) Backbone Taxonomy. GBIF Secretariat. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]