Nagórzany (województwo podkarpackie)

wieś w województwie podkarpackim

Nagórzany (ukr. Nahor'any, łem. Nahorjany) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Bukowsko na Pogórzu Bukowskim[4][5].

Nagórzany
wieś
Ilustracja
Panorama Nagórzan
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

sanocki

Gmina

Bukowsko

Liczba ludności (2021)

312[2]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-505[3]

Tablice rejestracyjne

RSA

SIMC

0346684[4]

Położenie na mapie gminy Bukowsko
Mapa konturowa gminy Bukowsko, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Nagórzany”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Nagórzany”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Nagórzany”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Nagórzany”
Ziemia49°30′07″N 22°02′06″E/49,501944 22,035000[1]
Integralne części wsi Nagórzany[4][5]
SIMC Nazwa Rodzaj
0346690 Sanoczki część wsi

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

W roku 2009 we wsi funkcjonował sklep GS „SCH”, kilka firm usługowo-handlowych, oraz dwie ogólnobudowlane. Dziesięć gospodarstw rolnych spełniało wymogi UE. We wsi działa KGW o tradycjach sięgających lat 30. XX wieku, OSP, oraz Klub Sportowy Nagórzany.

Położenie

edytuj

Wieś położona jest przy drodze wojewódzkiej nr 889 z Sieniawy, przez Bukowsko do Szczawnego. Droga ta łączy się z drogą 892 prowadzącą do przejścia granicznego przez Radoszyce na Słowację. Wieś leży na południe od Nowotańca. Okolica górzysta (390 m n.p.m.), na dziale wodnym Pielnicy – dopływ Wisłoka i Sanoczka (dopływ Sanu). Na południu graniczy z Bukowskiem.

Historia

edytuj

Toponimia

edytuj
  • supper oppido toto Nowothanecz et suburbis – 1446 r.
  • Nowothanyecz cum supperiori suburbio 1486 r.
  • Wolia Przedmieszczie Nagórzany 1589 r.
  • Przedmieście Nowotanieckie Górne

Nazwa wsi ma pochodzenie etniczne – oznacza mieszkańców Posady Górnej (przedmieścia) miasta Nowotaniec, po powtórnej lokacji w roku 1444 w okolicy wsi Nagórzany.

Etnografia wsi

edytuj
 
Wypas owiec

W roku 1774, 4 listopada jak wynika z zapisu wyroku sądu wójtowskiego w Sanoku, wydano wyrok pozwalający Żydowi Mośkowi Zelmanowiczowi na rzeźnictwo na potrzeby karczmy w Nagórzanach pod warunkiem że, "będzie przekazywał cechowi nowotanieckiemu co roku po funcie wosku, na Boże Narodzenie i Boże Ciało oraz po 6 groszy kwartalnie w okresie tzw. żałomszy suchedniowych; miał też zapraszać braci cechowych w godnie święta na pół garnca wódki"[6]

W roku 1898 wieś liczyła 471 osób (głównie Polacy, społeczność żydowska <5%) oraz 75 domów. Powierzchnia wsi z miastem Nowotańcem wynosiła razem 3,43 km². Obszary dworskie (niezamieszkane) składały się wyłącznie z lasów i pastwisk i wynosiły łącznie 0,10 km². W roku 1900 wieś liczyła 490 mieszkańców, całkowita pow. wsi wynosiła wówczas 21 ha oraz 78 domy[7].

W 1928 r. we wsi znajdowała się kuźnia (M. Krzysik), zakład budowlany (A. Piszczyński), traffica (K. Gackowski), młyn (S. Jakubowski). W roku 1963 wieś obejmowała 296 ha, liczyła ogółem 302 osoby.

Przynależność administracyjna

edytuj

W latach 1340–1772 miejscowość leżała w ziemi sanockiej, w województwie ruskim. W latach 1772–1852 w cyrkule leskim, a następnie sanockim. Od 1867 r. wieś leży w powiecie sanockim, w gmina Bukowsko w Galicji. Do 1914 r. wieś podległa jurysdykcji starostwa powiatowego w Sanoku, powiat sądowy w Bukowsku.

Wydarzenia

edytuj

W 1366 król Kazimierz III Wielki wydaje przywilej lokacyjny wsi, po obu stronach rzeki Brzozowa, dziś Nadolany, Nagórzany. W roku 1578 wieś jest własnością Adama Siecińskiego, o pow. 2 łanów.

W roku 1589 wieś (Wola Przedmieście Nagorzany) należy do Stanów, o pow. 6 ½ łana. Od 10 listopada 1634 własność Alexandra de Stano. W roku 1717 Samuel i Bogusław synowie Aleksandra Stano sprzedają Nagórzany, Nadolanami, Wolę Sękową i Wolę Jaworową Józefowi Bukowskiemu – łowczemu lwowskiemu.

W okresie powstania styczniowego z roku 1863 z Nagórzan walczył Jan Żmigrodzki.

 
Wieś spalona przez oddziały UPA w kwietniu 1946 roku

W okresie II wojny światowej Nagórzany przynależały do placówki nr IV w Nowotańcu podległej Komendzie Obwodu AK OP-23 w Sanoku. Wieś została zajęta przez nieliczne oddziały sowieckie na początku sierpnia 1944 r. 4 sierpnia pijana kompania żołnierzy sowieckich posuwająca się wzdłuż Pielni w kierunku Nadolan zaatakowała karabinami maszynowymi niemieckie wozy terenowe „treny”, jadące z Bukowska w kierunku Rymanowa, wywiązała się walka, w której zginęło 12 sowieckich żołnierzy. 12 sierpnia Niemcy rozkazali przeniesienie się cywilnej ludności do Bukowska i tym samym zorganizowali tu swoją obronę. Następnego dnia odrzucili sowiecki atak aż do Jędruszkowiec i okolice górnej Pielni. Front w tym miejscu ustalił się i trwał do 16 września 1944. Ponieważ kwaterujące w Nowotańcu i Nagórzanach kompanie SS plądrowały cudzą własność, miejscowa ludność interweniowała u generała Wurtza, kwaterującego w Bukowsku, a następnie u generała Scheuerpfluga w Woli Sękowej. Na skutek interwencji i rozkazu generałów kwaterująca kompania SS została przeniesiona do Rymanowa. Początki ofensywy sowieckiej dały o sobie znać we wsi i miasteczku 14 września 1944 roku podczas sowieckich bombardowań. W nocy z 15 na 16 września artyleria niemiecka ze Stawisk (część Nadolan) wycofała się w kierunku Woli Sękowej, a rano w sobotę oddziały czechosłowackie zajęły Nowotaniec, Nadolany i Nagórzany do Pielni słowaccy żołnierze doszli o godz. 9.30. Ostatnie wojskowe auto niemieckie przejechało przez Nowotaniec i Nagórzany o godz. 8, 16 września 1944 roku, kierując się w stronę Woli Sękowej.

Nagórzany zostały całkowicie spalone przez UPA z 5 na 6 kwietnia 1946 ok. godziny 22.00.

Związani z Nagórzanami

edytuj

W Nagórzanach urodzili się m.in.:

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Nagórzanami.

Liczba ludności

edytuj
  • rok 1898 – 471
  • rok 1929 – 302 (w roku 1936 wieś zamieszkana była przez 36 Rusinów)
  • rok 2002 – 320
Emigracja

Po 1848 nasiliły się procesy migracyjne ludności:

Architektura

edytuj
 
Ruiny cerkwi (2019)

W XIX w. Nagórzany tworzyły przedmieście miasteczka Nowotańca. Wieś dzieliła się na cztery części Lipniki, Ludwikówkę, Węglarzyska i Królikówkę.

Z zabytków pozostała dawna cerkiew greckokatolicka pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła należąca do byłej parafii w miejscowości Wola Sękowa. Cerkiew wzniesiona w 1848 r., erygowana w 1861 r. z fundacji Włodzimierza Poźniaka, patrona tytularnego i kolatora cerkwi. Na początku XX w. remontowana, po 1947 r. popadła w ruinę. Po 1944 r. nastąpiła konwersja wyznania z obrządku greckokatolickiego na łaciński. Cerkwisko położone jest na cmentarzu grzebalnym z XIX w. Na cmentarzu zachowały się nieliczne nagrobki w początku XX w. Pod cerkwią znajduje się krypta z grobami fundatora i jego synów.

Właściciele

edytuj
  • Balowie de Lobetanz (1446–1565)
  • Stanowie (1565–1713)
  • Bukowscy (1713–1746)
  • Bronieccy i Gumowscy (1746–1767)
  • Sas-Jaworscy (1767–1813)
  • Krziwkowicz-Poźniakowie (1813–1944)

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 85744
  2. Raport o stanie gminy Bukowisko za 2021 rok [online], Biuletyn Informacji Publicznej, Urząd Gminy Bukowisko, 5 maja 2022, s. 4 [dostęp 2022-07-24] (pol.).
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 806 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. prof. Feliks Kiryk. Bukowsko i Nowotaniec pięćset lat sąsiedztwa. op. cit. CPHAU fond 44, sygn. 5 Księga wójtowsko-ławnicza miasta Sanoka, 1759, 1772-1776. k. 348.
  7. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Tom XII. Galizien. 10 grudnia 1900. Wien 1907.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj