Wikipedia

Nowodworze

wieś w województwie małopolskim

Nowodworze – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Tarnów[4].

Nowodworze
wieś
Ilustracja
Dom Pomocy Społecznej
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

tarnowski

Gmina

Tarnów

Liczba ludności (2022)

892[2]

Strefa numeracyjna

14

Kod pocztowy

33-112[3]

Tablice rejestracyjne

KTA

SIMC

0832947

Położenie na mapie gminy wiejskiej Tarnów
Mapa konturowa gminy wiejskiej Tarnów, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Nowodworze”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Nowodworze”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Nowodworze”
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego
Mapa konturowa powiatu tarnowskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Nowodworze”
Ziemia49°58′08″N 20°59′28″E/49,968889 20,991111[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Około 4 km od centrum Tarnowa. W pagórkowatym terenie poprzecinanym strumieniami. Na ramionach Góry św. Marcina, które przy końcu opadają gwałtownie ku dolinie rzeki Biała.

Wieś przecinają na linii północ-południe: DW 977 na trasie Tarnów - Konieczna[4],droga powiatowa nr K1401 Nowodworze – Rzuchowa oraz linia kolejowa relacji Tarnów – Leluchów. Komunikacja zbiorowa z Tarnowem realizowana jest poprzez dwie linie autobusowe miejskie nr 228 i 225 oraz PKS.

Klimat edytuj

Położenie wsi na ramionach Góry św. Marcina o zachodniej wystawie i osłonięcie terenu przez jej grzbiet od wschodnich wiatrów wpływa na specyficzny mikroklimat okolicy, charakteryzujący się dłuższym okresem wegetacyjnym. O klimacie decydują też przeważające w tym rejonie ciepłe wiatry z kierunków zachodnich i południowych oraz suchy wiatr halny[5].

Integralne części wsi edytuj

Integralne części wsi Nowodworze[6][7]
SIMC Nazwa Rodzaj
0832953 Granica część wsi
0832960 Na Górce część wsi

Toponimia edytuj

Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z dokumentu sprzedaży z 1392, gdzie widnieje pod starosłowiańską nazwą Przewrocze[8]. Pierwszym znanym właścicielem był osiadły nad rzeką Białą ród Gryfitów zwanych później Radlińskimi. Następnie po wykupie przez Tarnowskich herbu Leliwa, wieś Przewrocze przemianowana została na Nowy Dwór. Nazwa ta widnieje w dokumencie z 1448. W oficjalnych spisach miejscowości występowała również pod nazwą Nowodwórze[9], a na austriackich mapach i w dokumentach Archiwum Sanguszków często jest określana jako Nowodwórz[10]. Integralne części wsi: Borki, Kliny, Mokrzyska, Na Lochy, Osterlisko (Na Górce), Równie, Wartowska, Zalaski, Zimna Woda, Żurawieniec. Przysiółek: Granice (dawniej zwane Tłoki)[11][12].

Demografia edytuj

 
Nowodworze liczba ludności w latach 1863–1939

Najstarsze miejscowe nazwiska edytuj

Spis pańszczyzny z 1785 roku wymienia w Nowodworzu rodziny o następujących nazwiskach:

Czermak (1), Iwaniec (1), Jarzem[b]ski (2), Mitera (1), Laska (1), Lis (1), Łabędź (1), Pis (2), Pudłowski (1), Sobarnia (1), Szablowski (1), Tyrka (4), Wzorek (3), Zabawa (2), Zając (1). W nawiasach podano liczbę rodzin o danym nazwisku[8].

W tym też czasie poszczególne role (części wsi) i zagrody nosiły nazwy zaczerpnięte od poprzednich gospodarzy. Były to: Czermakowa (Czermak), Maćkowska (Maćko/Maćkowski), Masickiego (Masicki), Naydałowa (Najdała), Szablowska (Szablowski), Szpyrowska (Szpyrka), Wzorkowska (Wzorek), Zabawska (Zabawa)[8]. W nawiasie podano przypuszczalne nazwisko, od którego pochodziła.

Przynależność administracyjna edytuj

W okresie I RP położona w powiecie pilzneńskim w województwie sandomierskim. W latach 1547–1945 należała do tzw. Hrabstwa Tarnowskiego[10][13].

Po utworzeniu gmin zbiorowych Nowodworze należało w latach 1934–1954 do Gminy Gumniska. Następnie w latach 1954–1972 do Gromady Tarnowiec. Od 1973 sołectwo wchodzi w skład Gminy Tarnów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Nowodworze należy do parafii rzymskokatolickiej w Porębie Radlnej.

Historia edytuj

 
Nowodworze. Najstarsza część wsi położona nad potokiem. 28 października 2021r.

Początki osadnictwa na tych terenach sięgają 4500 lat p.n.e. W sąsiedniej Radlnej naukowcy PAN odnaleźli wióry krzemienne będące pozostałością po ludności pochodzenia południowego z cyklu kultur wstęgowych, prowadzącej osiadły tryb życia i utrzymującej się w dużym stopniu z gospodarki rolniczo-hodowlanej.

W centrum Nowodworza znajduje się stanowisko archeologiczne osady kultury przeworskiej z okresu rzymskiego (nr stanowiska AZP-62/104/66)[14].

Po wykupie od rodu Gryfitów wieś włączono do latyfundium Leliwitów Tarnowskich i zmieniono nazwę na Nowy Dwór. Od XVI wieku, gdy hetman Jan Amor Tarnowski otrzymał dziedziczny tytuł hrabiego świętego cesarstwa rzymskiego od cesarza Karola V 24 grudnia 1547, wchodziła oficjalnie w skład tzw. Hrabstwa Tarnowskiego.

W kwietniu 1567 zmarł bezpotomnie Jan Krzysztof Tarnowski, jedyny syn i spadkobierca hetmana Jana Tarnowskiego. Sukcesja majątku przeszła na jego siostrę Zofię, żonę wojewody kijowskiego Konstantego Wasyla Ostrogskiego[15].

Czasy rozbiorowe edytuj

 
Mapa wsi Nowodworze ok. 1860 r.

W XVIII w. znajdował się tu jodłowy dwór, kaplica, folwark i karczma[8].

W 1817 wybudowano tzw. drogę na Węgry z Tarnowa przez Tarnowiec, Nowodworze, Tuchów i Ciężkowice dalej na południe[16].

W 1858 miejscową karczmę prowadził Żyd Abraham Eisen[17]. Dzierżawcą folwarku był wówczas Marceli Zassowski[17].

W 1866 Gmina Nowodworze wniosła tzw. petycję do Sejmu Krajowego Galicji o zbyt wygórowany szacunek katastralny z prośbą o wstrzymanie tej czynności. Wniosek tej i sąsiednich wsi przedstawił na obradach poseł książę Sanguszko[18].

W nocy 17 czerwca 1867 spalił się folwark w Nowodworzu. Jak podawał Dziennik Lwowski ogień został podłożony. Straty wyceniono na 1000 złotych reńskich[19].

W 1876 przez pola należące do wsi przeprowadzono linię kolejową Tarnów – Leluchów, obok przejazdu wybudowano budkę dróżnika. W czasach zaborów, na uboczu, w pobliżu linii kolejowej powstała składnica wojskowa zwana przez miejscową ludność Prochownią, obok w skarpie wybudowano strzelnicę. Jak podaje słownik geograficzny z końca XIX wieku:

"Nowodwórze, wieś [w] powiecie tarnowski[m], przy gościńcu z Tarnowa (...) do Tuchowa, nad potokiem płynącym od Góry św. Marcina (...) do Biały. Grunta tej wsi przecinają tory kolei tarnowsko-leluchowskiej, między stacjami Tarnów i Pleśna-Łowczówek. Nowodwórze ma 220 mieszkańców rz.-katolików (parafia w Porębie Radlnej), kasę pożyczkową z kapitałem 237 zł waluty austryackiej i mały dom sióstr miłosierdzia, które się kształceniem dziatwy zajmują. Większa posiadłość książąt Sanguszków ma obszaru 178 roli, 20 łąk i ogrodów i 8 mórg pastwisk; posiadłość mniejsza 94 roli, 13 łąk, 14 pastwisk i 6 mórg lasu"[20].

Wiosną 1909 Towarzystwo Szkoły Ludowej otwarło w Nowodworzu czytelnię[21].

I wojna światowa edytuj

Podczas I wojny światowej front zatrzymał się na pół roku w odległości kilku km od wsi, po domach kwaterowało wojsko rosyjskie (w Tarnowie i najbliższej okolicy ok. 30 tys.)[22]. W dniach 4–5 maja 1915 nacierający od południa, od Słonej Góry Austriacy ostrzelali moździerzami położone przy froncie: Tarnowiec (23 pociski artyleryjskie), Nowodworze ("znaczna ilość"), Świebodzin, Porębę Radlną i Zawadę (2 pociski). W Nowodworzu tylko część pocisków trafiła w zabudowania ale reszta budynków i tak ucierpiała od wstrząsów. Jak pisał Jerzy Braun, z Tarnowa widać było:

"Słupy ognia na tych wzgórzach i wyrzucanej przez pociski ziemi, blokowały niekiedy odwrót Rosjan, toteż na gościńcu i polach wokół Tuchowa, Lichwina, Pleśnej i Łowczowa pojawił się ścisk taboru, pieszych, kawalerii, trenów i innego sprzętu wojskowego. Wieczorem zgiełk bitew przybliżał się do Tarnowa do tego stopnia, że nie tylko było słychać kanonadę, ale można było widzieć błyski z nagłymi jęzorami ognia oraz migotliwymi wstęgami tyralier, a szum i turkot ludzkiej rzeki odpływającej drogami wzmagał się, przemieniając się z minutami w paniczną ucieczkę[23]."

Rosjanie wycofali się z pozycji nocą z 5 na 6 maja paląc wszystkie mosty. Wczesnym rankiem 6 maja wkroczyły do wsi pierwsze patrole austriackie[24].

Okres międzywojenny edytuj

W 1937 główne skrzyżowanie we wsi stało się areną Wielkiego Strajku Chłopskiego. Przez trzy dni blokowano siłą dostawy żywności z okolicznych wsi i Tuchowa do miasta Tarnowa. Dochodziło do pobić osób próbujących przedostać się przez kordon. Protestującymi i agresorami byli w szczególności mieszkańcy sąsiedniej Poręby Radlnej. Trzeciego dnia policja otoczyła szpalerem strajkujących i zagroziła użyciem siły. Po kolejnej groźbie chłopi rozeszli się. W następnych dniach kilka osób aresztowano[25].

II wojna światowa edytuj

II wojna światowa to w pamięci mieszkańców głównie czas głodu i kontyngentów oraz wyjazdów na roboty przymusowe do III Rzeszy. Pod koniec wojny (od lipca 1944) ludność zmuszana była też do pracy na miejscu przy kopaniu okopów i rowów przeciwpancernych, które miały zatrzymać radzieckie czołgi zmierzające na zachód.

Współcześnie edytuj

Na początku lat 70. otwarto obwodnicę wsi w ciągu drogi Tarnów – Tuchów. W 1976 wybudowano ośrodek zdrowia[26]. W czasach PRL mieszkańcy utworzyli Gminną Spółdzielnię "Samopomoc Chłopska". W 1993 otwarto sklep spożywczo-przemysłowy "TAG"[27]. W 1998 w miejscu rozebranej drewnianej karczmy stanął dom weselny "Vegas". W lipcu 2000 rozpoczęto budowę Delikatesów Centrum[27]. W 2006 wyburzono poaustriacką tzw. budkę kolejową usytuowaną przy przejeździe przez tory kolejowe. W 2007 otwarto nowy budynek ośrodka zdrowia prowadzony przez prywatną spółkę "Medicum". 13 grudnia 2009 otwarto stację paliw obok delikatesów. W 2010 w wyniku intensywnych opadów deszczu na terenie wsi uaktywniło się osuwisko niszcząc dom jednorodzinny i uszkadzając drogę wojewódzką[28].

4 grudnia 2011 na parkingu obok stacji paliw, przy udziale samorządu województwa małopolskiego uroczyście otwarto zmodernizowaną drogę wojewódzką 977 Tarnów – Konieczna. 85 proc. wydatków kwalifikowanych tj. ponad 26 mln zł stanowiło dofinansowanie z funduszy Unii Europejskiej[29].

Ochronka w Nowodworzu edytuj

 
Nowa ochronka z kaplicą na parterze. Wybudowana w latach 1991–1993.

W 1867 z fundacji księżnej Izabeli Sanguszko[30] żony księcia Władysława Hieronima Sanguszko przybyły do Nowodworza pierwsze siostry ze zgromadzenia Sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej. Fundatorka ofiarowała obszerny dom i ogród oraz subwencje na utrzymanie. W zamian siostry nie tylko prowadziły ochronkę dla dzieci służby dworskiej, ale też gromadziły ludność na nabożeństwa, prowadziły czytanie książek religijnych, naukę katechizmu, pielęgnowały chorych i pracowały na pańskich polach. W czasie II wojny światowej siostry dożywiały dzieci[31]. Gdy 13 czerwca 1942 w sąsiednim Tarnowcu również otwarto ochronkę rozpoczęła w niej pracę s.Władysława Bardo, która przez 4 miesiące dochodziła z domu w Nowodworzu[32].

30 grudnia 1952 roku poświęcono kaplicę pod wezwaniem św. Józefa w domu sióstr. Po wojnie rozpoczęło się upaństwawianie dużych majątków ziemskich, tym samym ochronka, będąca fragmentem folwarku Sanguszków została przejęta przez państwo i zamknięta. Dopiero w 1958 do ksiąg wieczystych jako właściciela ogrodu wraz z budynkiem mieszkalnym i gospodarczym wpisano Zgromadzenie Sióstr Służebniczek[31].

Dzięki wsparciu finansowym miejscowej ludności w latach 1991–1993 obok starej, zniszczonej już ochronki wybudowano nowy, murowany budynek mieszczący kaplicę i przedszkole. 30 listopada 1993 roku odbyła się uroczystość poświęcenia nowej ochronki[31]. W następnych latach stary budynek rozebrano.

Dom Pomocy Społecznej w Nowodworzu edytuj

18 grudnia 2003 na terenie dawnych koszar oddano do użytku Dom Pomocy Społecznej wykonany według duńskiego[33] projektu[34]. Całodobowa placówka przeznaczona jest dla osób przewlekle psychicznie chorych, zarówno kobiet jak i mężczyzn. Dom Pomocy Społecznej jest obecnie miejscem zamieszkania dla 142 osób[35]. W budynku znajdują się: gabinet zabiegowy i lekarski, gabinet fizjoterapii, stołówka, oddziałowe sale terapeutyczne, biblioteka, sala doświadczania świata, świetlica ogólna oraz kaplica domowa p.w. Matki Teresy z Kalkuty, w której dwa razy w tygodniu odprawiana jest msza. W wyniku rozbudowy DPS wzbogacił się o nowe pracownie terapeutyczne: komputerową, choreoterapii, stolarską, ceramiczną, kulinarną i plastyczną. Dom otoczony jest rozległym parkiem ze stawem. Na terenie obiektu znajduje się również boisko do gry w  piłkę nożną, w piłkę siatkową,  w koszykówkę, a także teren rekreacyjny z ławkami, huśtawkami i wiatą[35]. 1 września 2004 otwarto Środowiskowy Dom Samopomocy w Nowodworzu przeznaczony dla 30 osób z zaburzeniami psychicznymi i niepełnosprawnych intelektualnie (typ AB). Placówka znajduje się w budynku DPS. ŚDS jest placówką dziennego pobytu i prowadzi działalność od poniedziałku do piątku. Uczestnicy zajęć mają zapewniony codzienny dowóz do ośrodka oraz gorący posiłek[36]. W 2014 otwarto nowe skrzydło DPS-u, powstałe dzięki dofinansowaniu ze Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy[37][38].

Dom Ludowy w Nowodworzu edytuj

 
Nowodworze. Po lewej Dom Ludowy, po prawej Ośrodek Zdrowia. 2010 r.

3 lipca 2010 otwarto Dom Ludowy w Nowodworzu, pełniący rolę ośrodka kultury[39]. Budynek powstał staraniem miejscowej ludności[40], przy organizacyjnym wsparciu samorządu i dzięki środkom unijnym. Niszczejący, piętrowy fragment starego ośrodka zdrowia został wyremontowany - uzyskano nowoczesny, parterowy obiekt przystosowany dla potrzeb niepełnosprawnych. Obok wybudowano boisko ze sztuczną nawierzchnią. W budynku funkcjonuje Galicyjska Akademia Przeszłości „Żak”. Prowadzi ona różnorakie spotkania, kluby i warsztaty[41]. Udzielane są darmowe porady prawne[42]. Budynek spełnia również rolę lokalu wyborczego[43] i miejsca zebrań wiejskich[40]. Odbywają się w nim także sesje Młodzieżowej Rady Gminy Tarnów[44].

Sport edytuj

  • Weronika Głąb (ur. 1994)[45] – pływaczka, zawodniczka ZKS Unii Tarnów, medalistka konkursów pływackich[26] (m.in. poczwórne złoto na Mistrzostwach Polski Młodzików w Pływaniu)[46].
  • Żużlowiec Janusz Kołodziej na swojej działce w Nowodworzu wybudował tor crossowy długości 200 m dla quadów i motocykli[47][48][49].
  • W 2014 w ramach Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich Małopolska Lokalnie pensjonariusze oraz pracownicy DPS-u odtworzyli starą strzelnicę w parku, gdzie dawniej znajdowała się jednostka wojskowa. Pensjonariusze strzelają pod okiem instruktorów m.in. z wiatrówek[50][51].

Związani z Nowodworzem edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 89666
  2. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 838 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ a b Wieś Nowodworze w liczbach [online], Polska w liczbach, 2021 [dostęp 2023-08-28] (pol.).
  5. ↑ Polski biegun ciepła jest w Małopolsce, „Onet Kraków”, 2 kwietnia 2011 [dostęp 2018-09-19] (pol.).
  6. ↑ Rządowe Centrum Legislacji, Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia - Dziennik Ustaw [online], dziennikustaw.gov.pl [dostęp 2018-03-28] (pol.).
  7. ↑ l, Główny Urząd Statystyczny [online], eteryt.stat.gov.pl [dostęp 2018-03-28] (pol.).
  8. ↑ a b c d Tadeusz Pęcak: Poręba Radlna.Dzieje do 1988r. Tarnów: Urząd Gminy Tarnów, 1996.
  9. ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi. [dostęp 2015-12-26].
  10. ↑ a b Andrzej Niedojadło: Hrabstwo Tarnowskie w XVII i XVIII wieku : dzieje społeczno-gospodarcze. Tarnów, Tuchów: Mała Poligrafia Redemptorystów, 2011. ISBN 978-83-7631-300-9.
  11. ↑ Pierwszy kataster gruntowy Galicji
  12. ↑ Drugi kataster gruntowy Galicji
  13. ↑ Marek Popiel, Stanisław Potępa: Hrabstwo tarnowskie Sanguszków. Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, 2001.
  14. ↑ Gminny Program Ochrony Nad Zabytkami Gminy Tarnów http://bip.gminatarnow.pl/userfiles/file/info/2013/GPONZ.pdf
  15. ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 106.
  16. ↑ W. Balicki, Miasto Tarnów, 1831.
  17. ↑ a b Towarzystwo Gospodarczo-Rolnicze Krakowskie, Lista składek wniesionych do c.k. Towarzystwa Gospodarczo-Rolniczego Krakowskiego na szkołę praktyczną gospodarstwa wiejskiego, „Tygodnik Rolniczo-Przemysłowy” (39), 1858.
  18. ↑ Stenograficzne sprawozdania galicyjskiego Sejmu Krajowego z roku 1865/6, 3 lutego 1866.
  19. ↑ Nowiny z kraju i zagranicy, „Dziennik Lwowski”, 26 czerwca 1867.
  20. ↑ Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Tom VII. s. 246. [dostęp 2015-12-27].
  21. ↑ Österreichische Nationalbibliothek, ANNO, Kuryer Lwowski (Lemberger Courier), 1909-03-27, Seite 10 [online], anno.onb.ac.at [dostęp 2018-06-06] (niem.).
  22. ↑ „CZAS”, „Czas”, 7 maja 1915.
  23. ↑ J. Braun, Czasy i ludzie. Część II, „„Rocznik Tarnowski” pod red. St. Potępy”, 1994, s. 225-227.
  24. ↑ Nad Białą, „Czas”, 4 czerwca 1915.
  25. ↑ Zygmunt Szych. Zostaje pamięć... W 50-tą rocznicę strajków chłopskich. „Dziennik Polski”. 
  26. ↑ a b Rada Sołecka w Nowodworzu, Plan odnowy miejscowości Nowodworze na lata 2009-2015, Urząd Gminy Tarnów.
  27. ↑ a b Libertus: Nowodworze Nieoficjalny Serwis Internetowy. [dostęp 2015-12-26].
  28. ↑ Urząd Gminy Tarnów. Wojewoda odwiedza rodzinę Jachymów poszkodowaną przez osuwisko. https://web.archive.org/web/20160402130811/http://217.117.129.230/old/news.php?readmore=1057
  29. ↑ Otwarcie drogi 977 [online], dziennikpolski24.pl [dostęp 2018-12-16] (pol.).
  30. ↑ Czas [online], polona.pl [dostęp 2016-04-02].
  31. ↑ a b c Dziękczynne Magnificat - Służebniczki Starowiejskie Tarnów - Prowincja Tarnowska [online], www.sluzebniczkitarnow.pl [dostęp 2017-11-18] (ang.).
  32. ↑ Super User, Niepubliczne Przedszkole w Tarnowcu - > Historia przedszkola [online], www.pptarnowiec.pl [dostęp 2017-11-18] (pol.).
  33. ↑ Ryszard Lis. Bliżej domu. „Temi”, 17.06.1998. 
  34. ↑ "Znajdą tu opiekę...". „Gazeta Tarnowska (dodatek Gazety Krakowskiej)”, 19.12.2003. 
  35. ↑ a b www.dpsnowodworze.pl. [dostęp 2015-12-26].
  36. ↑ Środowiskowy Dom Samopomocy w Nowodworzu. [dostęp 2015-12-26].
  37. ↑ Zakończyła się rozbudowa DPS w Nowodworzu [online], MiL - regionalny portal informacyjny, Miasto i Ludzie [dostęp 2015-12-26].
  38. ↑ Województwo Małopolskie, Łagodna zima sprzyja rozbudowie małopolskich dps-ów.
  39. ↑ Akademia Galicyjska: Nowodworze - otwarcie domu ludowego. [dostęp 2015-12-27].
  40. ↑ a b Tarnow.net.pl: Dom komunalny w Nowodworzu coraz bliżej. [dostęp 2015-12-27].
  41. ↑ Galicyjska Akademia Przeszłości „Żak” w Nowodworzu. [dostęp 2015-12-27].
  42. ↑ Stowarzyszenie Doradców Prawnych: Bezpłatne porady prawne w Gminie Tarnów. [dostęp 2015-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-05)].
  43. ↑ Lokale wyborcze tarnowskie. Gdzie głosować w wyborach samorządowych 2014 [WIDEO, SONDA] [online], Gazetakrakowska.pl [dostęp 2015-12-27].
  44. ↑ Urząd Gminy Tarnów: Obradowali młodzi radni. [dostęp 2015-12-27].
  45. ↑ Rekordowe mistrzostwa [online], dziennikpolski24.pl [dostęp 2015-12-27].
  46. ↑ Poczwórnie ozłocona Weronika Głąb [online], dziennikpolski24.pl [dostęp 2015-12-27].
  47. ↑ eSpeedway.pl | To co kochasz - żużel [online], www.espeedway.pl [dostęp 2015-12-26].
  48. ↑ eSpeedway.pl | To co kochasz - żużel [online], www.espeedway.pl [dostęp 2015-12-26].
  49. ↑ „Marzenia się spełniają” – Janusz Kołodziej | Unia Tarnów Żużel [online], unia.tarnow.pl [dostęp 2015-12-26].
  50. ↑ Projekt: "Strzał w dziesiątkę". [dostęp 2015-12-26].
  51. ↑ Radio Kraków: Strzelnica terapią w podtarnowskim DPS? Zdania są podzielone. ZDJĘCIA. [dostęp 2015-12-26].
  52. ↑ Ze wspomnień szlacheckich., polona.pl, Kraków 1896 [dostęp 2019-12-26].
  53. ↑ Jan Hebda. Narodziny Ruchu Ludowego w Tarnowskiem. „Rocznik Tarnowski 1991/1992”. Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne. 
  54. ↑ Jan (red.) Czaiński, Wieniec Polski : pismo polityczne ludowe. 1890, R. 16, nr 1-23, 1890 [dostęp 2021-02-04] (pol.).
  55. ↑ Andrzej Kaleta. Stanowisko władz kościelnych wobec ruchu ludowego w Galicji na przykładzie społecznej i wydawniczej działalności księdza Stanisława Stojałowskiego. „Toruńskie studia bibliologiczne”. Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. ISSN 2080-1807. 
  56. ↑ Ruch przedwyborczy w powiecie tarnowskim., „Pogoń. Tygodnik polityczny i ekonomiczno-społeczny.” (24), 1895.
  57. ↑ Towarzystwo Miłośników Ziemi Łabowskiej: Pierwsi księża rzymskokatoliccy w Łabowej.. [dostęp 2015-12-26].
  58. ↑ Ks. Adam Nowak: Słownik biograficzny kapłanów diecezji tarnowskiej 1786-1985. Tom 3.
  59. ↑ Parafia w Czarnej - księża w parafii. [dostęp 2015-12-26].
  60. ↑ 150 najbardziej zasłużonych kapłanów dekanatów dębickich. 2014. [dostęp 2015-12-26].
  61. ↑ Oficjalny serwis internetowy Parafii w Porębie Radlnej pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła - Jubileusz 150 lat obecności sióstr służebniczek NMP NP [online], www.porebaradlna.diecezja.tarnow.pl [dostęp 2019-12-26] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-26].
  62. ↑ M. Beata Chwistek ponownie przełożoną służebniczek starowiejskich [online], niedziela.pl [dostęp 2023-06-03] (pol.).
  63. ↑ M. Beata Chwistek ponownie przełożoną służebniczek starowiejskich [online], niedziela.pl [dostęp 2019-12-26] (pol.).
  64. ↑ Dom Generalny - Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej [online], Dom Generalny - Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej [dostęp 2019-12-26].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nowodworze&oldid=73412378”