Robert Browning
Robert Browning (ur. 7 maja 1812 w Camberwell, w Londynie, zm. 12 grudnia 1889 w Wenecji) – angielski poeta i dramatopisarz[1][2][3][4][5].
Robert Browning (ok. 1888) | |
Data i miejsce urodzenia |
7 maja 1812 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
12 grudnia 1889 |
Narodowość | |
Język | |
Dziedzina sztuki |
poezja |
Ważne dzieła | |
| |
Życiorys
edytujWczesne lata
edytujUrodził się w Camberwell, jako jedyny syn Roberta i Sarah Wiedemann Browning[2][3][4]. Miał młodszą siostrę Sariannę[2][4]. Jego ojciec pracował jako dobrze opłacany urzędnik bankowy[1][5], dlatego mógł w praktyce zrealizować swoje zamiłowanie do książek, gromadząc około sześciotysięczny księgozbiór. Tak oto młody Robert był wychowywany w kontakcie z literaturą. Jego matka była pobożną nonkonformistką (nieanglikańską protestantką) – żyli prosto, ale ojciec zaszczepił w Robercie umiłowanie literatury i sztuki.
Szybko się uczył i w wieku czternastu lat płynnie posługiwał się językiem francuskim, włoskim, znał biegle grekę i łacinę[3]. Stał się wielbicielem poetów romantycznych, zwłaszcza Shelleya. Naśladując Shelleya, na krótko stał się ateistą i wegetarianinem[6], ale później wspominał to jako przejściową fascynację. W wieku lat szesnastu wstąpił na uniwersytet w Londynie[3], ale po pierwszym roku go opuścił[1].
Juwenilia
edytujW marcu 1833 został opublikowany anonimowo pierwszy utwór Browninga, poemat w formie spowiedzi, Pauline: A Fragment of a Confession[1] (Paulina albo fragment spowiedzi). Wydanie jego zostało sfinansowane przez rodzinę poety. Rozwlekły poemat miał być w zamyśle młodego autora jednym z serii utworów stworzonych przez jego różne fikcyjne alter ego (poetę, kompozytora itd.), projekt został jednak porzucony. Utwór został skrytykowany przez Johna Stuarta Milla[1]. Pauline była niejednokrotnie powodem jego zakłopotania w późniejszym życiu – w przedmowie do wydania Collected Poems (Wierszy zebranych) z 1868 r. prosił czytelników o pobłażliwość podczas czytania jego juweniliów. W reedycji zbioru z 1888 r. dokonał zaś znacznych zmian w wierszu, twierdząc, że dwadzieścia lat znoszenia tych obrzydliwości to już dość długo.
Początki kariery i utrata reputacji
edytujW 1835 opublikował długi poemat dramatyczny Paracelsus[1][5], będący w zasadzie serią monologów wygłaszanych przez szwajcarskiego lekarza i alchemika Paracelsusa i jego przyjaciół. Wydany tym razem już pod nazwiskiem Browninga poemat (publikację sfinansował jego ojciec) zyskał uznanie krytyków i dobrze się sprzedawał. W ten oto sposób Browning wszedł do grona społeczności literackiej Londynu. W tym czasie stał się on w tych kręgach bardzo popularny i pożądany, dzięki swemu dowcipowi i wyczuciu stylistycznemu. Paradoksalnie jednak, wtedy właśnie podjął dwa kompletnie nieudane przedsięwzięcia – pisanie sztuk teatralnych (z których żadna nie była dość dobra, by pamiętano ją dziś) oraz stworzenie rozwlekłego poematu parzyście rymowanym wierszem Sordello (1840)[1], dotyczącego wojny w średniowiecznych północnych Włoszech. Pełen niejasnych odniesień i wieloznaczny język stał się czymś w rodzaju kozła ofiarnego dla krytyków – młody poeta stał się przedmiotem żartów i wielu literatów zaczęło go unikać. Uznano, że jest obscure, czyli niezrozumiały[7][8]. Wywarło to katastrofalny wpływ na jego karierę, nie pozwalając mu odzyskać popularności i poczytności aż do momentu wydania The Ring and the Book (Pierścienia i księgi) prawie trzydzieści lat później.
Poeta niedoceniany
edytujNa początku lat 40. nadal publikował tomy sztuk teatralnych i krótszych utworów wierszowanych pod seryjnym tytułem Bells and Pommegranates[1] (Dzwony i granaty). Chociaż sztuki, z wyjątkiem Pippa Passes (raczej poemat dramatyczny niż typowa sztuka), zostały prawie całkowicie zapomniane, zbiory poezji (Dramatic Lyrics, po raz pierwszy opublikowany w 1842 i Dramatic Romances and Lyrics z 1845) są często uważane za najlepsze dzieła poety, zawierając wiele z jego najbardziej znanych dziś wierszy. Choć podziwiane obecnie, w momencie wydania były w dużej mierze ignorowane jako skutek klęski Sordello.
Małżeństwo z Elizabeth Barrett
edytujNa początku 1845 roku Browning zaczął korespondować z poetką Elizabeth Barrett[1]. W następnym roku para wzięła potajemnie ślub i wyjechała do Włoch. Ich syn, późniejszy malarz i krytyk, Robert Wiedemann Browning, urodził się we Florencji w 1849 roku[1]. W latach 50. Browningowie nadal pisali i wydawali poezje we Włoszech. Pierwszym opublikowanym po ślubie utworem Browninga był długi poemat o treści religijnej Christmas-Eve and Easter-Day z 1850 roku. Kolejnym – Men and Women (Mężczyźni i kobiety), seria pięćdziesięciu dramatycznych poematów recytowanych przez pięćdziesiąt różnych postaci fikcyjnych i historycznych, z pięćdziesiątym pierwszym, One Word More (Jedno słowo więcej), z samym Browningiem jako narratorem, wierszem zadedykowanym żonie[10]. Tytuł zbioru zaczerpnięty został z wersu z Sonnets from the Portuguese autorstwa Elizabeth Barrett Browning. Men and Women jest ogólnie uważany za najbardziej udany zbiór poezji Browninga. Współcześni krytycy często wymieniają ów tom wśród najważniejszych książek opublikowanych w wiktoriańskiej Anglii. Znów jednak, w czasach współczesnych poecie, tom nie spotkał się z dobrym przyjęciem i nie sprzedawał się dobrze.
Powrót do łask
edytujPo śmierci Elizabeth w 1861 roku Browning z synem wrócili do Londynu. Wydany w 1864, pierwszy od dziewięciu lat nowo napisany utwór Dramatis Personae[11], przywrócił poecie dobrą reputację tak u odbiorców, jak i krytyków. Zebrane wydanie jego poezji opublikowane w poprzednim roku sprzedało się też dość dobrze, tak jak i kilka mniejszych tomików utworów zebranych. Dramatis Personae to osiemnaście wierszy, o nieco ciemniejszym od Men and Women tonie – centralnym tematem znowu stały się tu opowieści różnych postaci literackich i fikcyjnych. Religijne spory ówczesnej epoki, jak również odzwierciedlenie strapienia po śmierci żony wysunęły się na pierwszy plan w twórczości Browninga. Dramatis Personae był pierwszym tomem poezji Browninga, którego popularność wymogła drugie wydanie, chociaż liczba sprzedanych egzemplarzy nie była jeszcze oszałamiająco duża. W uznaniu za znaczący wkład do literatury poeta otrzymał nagrodę honorowej przynależności do college’u Balliol w Oksfordzie w 1867.
U szczytu
edytujW 1868, po długiej pracy, Browning w końcu wydał długi poemat napisany wierszem białym, The Ring and the Book, który przyniósł mu nareszcie bogactwo i sławę, zapewniając przy tym reputację jednego z najważniejszych angielskich poetów. Opisujący zagmatwaną sprawę morderstwa w Rzymie w latach 90. XVII wieku[1], poemat jest złożony z dwunastu tomów[2] – dziesięciu długich poematów dramatycznych, przekazywanych przez różnych narratorów z ich osobistej perspektywy[12], opatrzonych wstępem i posłowiem samego poety[13]. Jedną z osób jest główna bohaterka, ofiara zbrodni, umierająca Pompilia Comparini. Liczące aż ponad 20 tysięcy wersów[14] dzieło było najbardziej ambitnym projektem Browninga i zostało uznane za wielki wyczyn w dziedzinie poezji dramatycznej. Wydany w czterech oddzielnych tomach od listopada 1868 do lutego 1869 poemat był wielkim sukcesem komercyjnym i krytycznym, przynosząc Browningowi sławę, na którą pracował prawie przez trzydzieści lat.
Końcowy okres twórczości
edytujSława i stabilność finansowa przyczyniły się do tego, że Browning znów stał się twórcą płodnym, jak za dawnych lat. W końcowych dwudziestu latach życia intensywnie podróżował, uczestniczył też w życiu literackim Londynu, opublikował jednak przy tym aż 15 nowych tomów. Żaden nie spotkał się z uznaniem równym The Ring and the Book, nie jest też popularny w czasach dzisiejszych. Ostatnie lata przynoszą jednak krytyczną reewaluację późnych utworów Browninga, wskazując na ich wysoką jakość poetycką i głębię psychologiczną. Po wydaniu w latach 70. serii długich poematów – z których na największą uwagę zasługują Fifine at the Fair i Red Cotton Night-Cap Country – Browning powrócił do krótszych form. Tom Pacchiarotto, and How He Worked in Distemper zawierał złośliwy atak na krytyków poety, zwłaszcza Alfreda Austina. W 1884 wydał zbiór poezji orientalnej Ferishtah’s Fancies. W 1887 Browning stworzył najważniejsze ze swych późnych dzieł, Parleyings with Certain People of Importance In Their Day. Przemówił w nim swym własnym głosem, przedstawiając serię dialogów z dawno zapomnianymi postaciami literatury, sztuki i filozofii. Po raz kolejny zadziwił wiktoriańskich czytelników, a w swym ostatnim zbiorze wierszy, Asolando. Fantazje i fakty (1889), zawarł już tylko zwięzłe liryki (poza autobiograficznym monologiem Rozwój[15]).
Według kilku przekazów, Browning w latach 70. zaangażował się uczuciowo z Lady Ashburton, lecz nie pobrali się. W 1878 roku po raz pierwszy od śmierci Elizabeth odwiedził Włochy i jeszcze kilkakrotnie tam powracał. Zmarł w domu swego syna (pałacu Ca’ Rezzonico) w Wenecji. Pochowany został w Poets’ Corner w Westminster Abbey[16]. Jego grób sąsiaduje z grobem Alfreda Tennysona.
Robert Browning był pierwszym poetą, którego głos został utrwalony dla potomności. Nagranie na wałku przy użyciu fonografu Thomasa Alvy Edisona dokonano na kilka miesięcy przed śmiercią autora w kwietniu na przyjęciu wydanym przez artystę Rudolfa Lehmanna[17]. Browninga poproszono o wyrecytowanie do mikrofonu wiersza. Poeta deklamował utwór Jak to oni ważną wieść przynieśli z Gandawy do Akwizgranu. Zapomniał tekst i przepraszał za to zebranych. W pierwszą rocznicę śmierci poety nagranie odtworzono na posiedzeniu London Browning Society[17].
Wersyfikacja
edytujTwórczość poety jest bardzo bogata pod względem formalnym. Wykorzystywał on rozmaite rodzaje wiersza i strof. Posługiwał się przede wszystkim wierszem białym (blank verse), czyli nierymowanym pentametrem jambicznym, to znaczy dziesięciozgłoskowcem sylabotonicznym, w którym akcenty padają na parzyste sylaby wersu ( [18][19]). Ten typ wiersza, znany z twórczości dramaturgów elżbietańskich, w tym Williama Szekspira, doprowadził do perfekcji. Eksperymentował też ze zwrotkami o różnej liczbie wersów i odmiennymi schematami rymów. Używał tercetów, tetrastychów, pentastychów, sestetów i dłuższych strof. W wierszu Meeting at Night spożytkował bardzo rzadki układ sześciowiersza abccba[20]. Natomiast w poemacie Childe Roland to the Dark Tower Came użył sześciowiersza abbaab[21]. Stosunkowo rzadko natomiast sięgał po formę sonetu, w przeciwieństwie do swojej żony, znanej przede wszystkim jako autorka cyklu sonetowego.
Publikacje
edytuj- The Superiority of Persians (1832)
- Pauline: A Fragment of a Confession (1833)
- Paracelsus (1835)
- Strafford (dramat) (1837)
- Sordello (1840)
- Bells and Pomegranates I: Pippa Passes (dramat) (1841)
- Bells and Pomegranates II: King Victor and King Charles (dramat) (1842)
- Bells and Pomegranates III: Dramatic Lyrics (1842)
- Porphyria’s Lover
- Soliloquy of the Spanish Cloister
- My Last Duchess
- Bells and Pomegranates IV: The Return of the Druses (dramat) (1843)
- Bells and Pomegranates V: A Blot in the 'Scutcheon (dramat) (1843)
- Bells and Pomegranates VI: Colombe’s Birthday (dramat) (1844)
- Bells and Pomegranates VII: Dramatic Romances and Lyrics (1845)
- How They Brought the Good News from Ghent to Aix
- The Bishop Orders His Tomb at Saint Praxed’s Church
- Bells and Pomegranates VIII: Luria i A Soul’s Tragedy (dramaty) (1846)
- The Pied Piper of Hamelin (1849)
- Christmas-Eve and Easter-Day (1850)
- Men and Women (1855)
- A Toccata of Galuppi’s
- Sir Roland pod Mroczną Wieżą stanął (Childe Roland to the Dark Tower Came)
- Fra Lippo Lippi
- Andrea Del Sarto
- A Grammarian’s Funeral
- An Epistle Containing the Strange Medical Experience of Karshish, the Arab Physician
- Dramatis Personae (1864)
- Caliban upon Setebos
- Rabbi Ben Ezra
- The Ring and the Book (1868-9)
- Balaustion’s Adventure (1871)
- Prince Hohenstiel-Schwangau, Saviour of Society (1871)
- Fifine at the Fair (1872)
- Red Cotton Night-Cap Country, or, Turf and Towers (1873)
- Aristophanes’ Apology (1875)
- The Inn Album (1875)
- Pachiarotto, And How He Worked in Distemper (1876)
- The Agamemnon of Aeschylus (1877)
- La Saisiaz i The Two Poets of Croisic (1878)
- Dramatic Idyls (1879)
- Dramatic Idyls: Second Series (1880)
- Jocoseria (1883)
- Ferishtah’s Fancies (1884)
- Parleyings with Certain People of Importance In Their Day (1887)
- Asolando: Facts and Fancies (1889)
Upamiętnienie
edytujAlgernon Charles Swinburne napisał cykl A Sequence of Sonnets on the Death of Robert Browning[22].
Oddziaływanie
edytujBrowning uchodzi za jednego z prekursorów nowoczesności. Twórczość poety mocno oddziaływała na poezję angielską i amerykańską wieku XX. Wpłynął zapewne na Thomasa Hardy’ego[23], Edwina Arlingtona Robinsona[24], Edgara Lee Mastersa[25], Roberta Frosta[26], Ezrę Pounda i T.S. Eliota[27], jak również na twórców z innych krajów, jak Konstandinos Kawafis[28] i Fernando Pessoa[29]. Spopularyzował monolog dramatyczny[30]. Metoda narracji wielopunktowej, użyta w poemacie Pierścień i księga, została spożytkowana przez Akirę Kurosawę w filmie Rashōmon[31]. Poemat Childe Roland to the Dark Tower Came najprawdopodobniej odbił się echem w Ziemi jałowej T.S. Eliota i zainspirował Stephena Kinga do napisania cyklu Mroczna Wieża.
Przekłady na język polski
edytujNa język polski utwory Browninga tłumaczyli między innymi Seweryna Duchińska, Antoni Lange, Jan Kasprowicz, Zenon Przesmycki-Miriam, Lucjan Szenwald, Jerzy Pietrkiewicz, Czesław Miłosz, Juliusz Żuławski, Ludmiła Marjańska, Stanisław Barańczak i Tomasz Kubikowski. Niektóre wiersze, na przykład Spotkanie w nocy, mają po kilka tłumaczeń. Polski czytelnik ma do dyspozycji teksty utworów dramatycznych Pippa przechodzi i Na balkonie, jak też najważniejszych monologów, jak Andrea del Sarto, Kaliban o Setebosie czyli naturalna teologia na wyspie, Ostatnia przejażdżka we dwoje i Moja ostatnia księżna.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k Robert Browning, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-07-18] (ang.).
- ↑ a b c d Robert Browning, Playwright, Poet (d. 1889). biography.com. [dostęp 2018-07-18]. (ang.).
- ↑ a b c d Glenn Everett: Robert Browning - Biography. victorianweb.org. [dostęp 2018-07-19]. (ang.).
- ↑ a b c Robert Browning, 1812–1889. poetryfoundation.org. [dostęp 2018-07-19]. (ang.).
- ↑ a b c Robert Browning Biography. notablebiographies.com. [dostęp 2018-07-19]. (ang.).
- ↑ Poet Robert Browning. poets.org. [dostęp 2018-07-19]. (ang.).
- ↑ Browning, Robert. oxforddnb.com. [dostęp 2018-07-19]. (ang.).
- ↑ Robert Browning. encyclopedia.com. [dostęp 2018-07-19]. (ang.).
- ↑ Alfred, Lord Tennyson, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-07-21] (ang.).
- ↑ E. Warwick Slinn: On Robert Browning’s Men and Women. branchcollective.org. [dostęp 2018-07-19]. (ang.).
- ↑ Browning Robert, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-07-19] .
- ↑ Przemysław Mroczkowski: Historia literatury angielskiej. Zarys. Wrocław: 1981, s. 436. ISBN 83-04-00784-3.
- ↑ 1812 Robert Browning is born [online], history.com, 27 marca 2019 [dostęp 2023-10-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-27] (ang.).
- ↑ The Ring and the Book, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-07-18] (ang.).
- ↑ James Fowler: Paradoxes of fancy and fact in Robert Browning's "Development". jstor.org, 2008. [dostęp 2018-07-19]. (ang.).
- ↑ Robert Browning 1812-1889. poetsgraves.co.uk. [dostęp 2018-07-19]. (ang.).
- ↑ a b Dan Piepenbring: The Sound of a Voice That Is Still. theparisreview.org, 2015. [dostęp 2018-07-21]. (ang.).
- ↑ Blank verse. poetryfoundation.org. [dostęp 2018-07-20]. (ang.).
- ↑ Robert Burns Shaw: Blank Verse: A Guide to Its History and Use. Athens (Ohio): Ohio University Press, 2007, s. 74. [dostęp 2018-07-21].
- ↑ Wiktor Jarosław Darasz: Mały przewodnik po wierszu polskim. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 2003, s. 147. ISBN 83-900829-6-9.
- ↑ Philip V. Allingham: Discussion Questions on Robert Browning's "Childe Roland to the Dark Tower Came" (1864). victorianweb.org. [dostęp 2018-07-22]. (ang.).
- ↑ Swinburne, Algernon Charles (1837 - 1909): A Sequence of Sonnets on the Death of Robert Browning. rpo.library.utoronto.ca. [dostęp 2018-07-21]. (ang.).
- ↑ Robert Langbaum: Hardy, Frost, and the Question of Modernist Poetry. vqronline.org. [dostęp 2018-07-20]. (ang.).
- ↑ Harold Bloom: Modern American Poetry. Bloom: 2005, s. 2. [dostęp 2018-07-20].
- ↑ Roy E. Gridley: Browning. books.google.pl, 1972. s. 176. [dostęp 2018-07-20]. (ang.).
- ↑ Robert Pack: Belief and Uncertainty in the Poetry of Robert Frost. books.google.pl, 2003. s. 190. [dostęp 2018-07-20]. (ang.).
- ↑ Ismail Baroudy: The Anatomy of Modernity: Browning and T.S. Eliot. webdoc.sub.gwdg.de. [dostęp 2018-07-20]. (ang.).
- ↑ Edmund Keeley: An Introduction. cavafy.com. [dostęp 2018-07-20]. (ang.).
- ↑ Carolina Matos: Book: As Paixões de Pessoa – By George Monteiro – Review. portuguese-american-journal.com. [dostęp 2018-07-20]. (ang.).
- ↑ dramatic monologue, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-07-20] (ang.).
- ↑ Rashomon, Directed by Akira Kurosawa. theguardian.com. [dostęp 2018-07-20]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Robert Browning, Poezje wybrane, tłum. Juliusz Żuławski, Warszawa 1969.
- Mrs. Sutherland Orr: Life and Letters of Robert Browning. 1891.
Linki zewnętrzne
edytuj- Robert Browning – dzieła w bibliotece Polona
- ISNI: 0000000120999083
- VIAF: 24598774
- ULAN: 500064807
- LCCN: n79043688
- GND: 118515780
- NDL: 00434601
- LIBRIS: dbqssk6x4st79zp
- BnF: 11894226r
- SUDOC: 026755491
- SBN: CFIV075536
- NLA: 35022958
- NKC: jo20010090078
- DBNL: brow002
- RSL: 000131273, 000131274
- BNE: XX1154148
- NTA: 068458878
- BIBSYS: 90242162
- CiNii: DA00694828
- Open Library: OL48850A
- PLWABN: 9810532615005606
- NUKAT: n98701181
- OBIN: 3714
- J9U: 987007259013805171
- PTBNP: 17666
- CANTIC: a1037307x
- LNB: 000018892
- CONOR: 70444899
- BNC: 000099099
- ΕΒΕ: 118652
- BLBNB: 000621951
- KRNLK: KAC199603719
- LIH: LNB:V*293076;=BN