Roger Penrose

fizyk i matematyk angielski

Sir Roger Penrose (ur. 8 sierpnia 1931 w Colchester) – brytyjski naukowiec: fizyk teoretyczny, matematyk, filozof nauki[1] i jej popularyzator, noblista. Jego specjalności to teoria względności i grawitacji, w tym kwantowanie grawitacji i kosmologia, a także kwantowe fundamenty i geometria.

Roger Penrose
Ilustracja
Sir Roger Penrose (2012)
Data i miejsce urodzenia 8 sierpnia 1931
Colchester
Zawód, zajęcie fizyk, matematyk
Narodowość Anglik
Alma Mater University of Cambridge, University College London, University College School
Odznaczenia
Nagroda Wolfa (1988)
Medal Diraca (1989)
Medal Copleya (2008)
Nagroda Nobla (2020)
Order Zasługi (Wielka Brytania) Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RP
Multimedia w Wikimedia Commons
Parkietaż Penrose’a

Wraz ze Stephenem Hawkingiem udowodnił twierdzenie o osobliwościach w ogólnej teorii względności[2]. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki za 2020 rok, za wykazanie, że ogólna teoria względności przewiduje powstawanie czarnych dziur[3]. Penrose zdobył połowę tej nagrody – drugą otrzymali Andrea Ghez i Reinhard Genzel[4].

Penrose zajmował się również filozofią matematyki i filozofią umysłu. Bronił platonizmu matematycznego oraz nieobliczalności ludzkiego rozumowania w sensie Churcha i Turinga[potrzebny przypis]. Popularyzował naukę przez książki, publiczne wykłady i wywiady[5][6].

Dorobek naukowyEdytuj

Fizyka teoretycznaEdytuj

Autor twierdzenia o uwięzieniu dotyczącego ruchu po hiperpowierzchni w przestrzeni fazowej. W klasycznej teorii grawitacji sformułował też hipotezę kosmicznego cenzora o nieistnieniu nagich osobliwości czasoprzestrzennych.

Zasłużył się głównie dzięki próbom podejścia do kwantowej grawitacji (jeszcze nieistniejącej w całości teorii) za pomocą teorii twistorów. Jego zdaniem niezbędna jest nowa teoria kwantów, uwzględniająca grawitację, eliminująca trudności interpretacyjne.

Należy do krytyków teorii superstrun, interpretacji Everetta mechaniki kwantowej oraz inflacji kosmicznej.

W 2006 stworzył Konformalną Kosmologię Cykliczną będącą modelem kosmologicznym w ramach ogólnej teorii względności.[7]

MatematykaEdytuj

W matematyce znany jest jego parkietaż (ang. tesselation, tiling), który pokrywa płaszczyznę w sposób nieokresowy za pomocą jedynie dwu rodzajów „kafelków”. Ten sposób podziału płaszczyzny okazał się występować w naturze, w postaci kwazikryształów.

Filozofia i pogranicze naukiEdytuj

Autor książek takich jak Nowy umysł cesarza, Cienie umysłu, Makroświat, mikroświat i ludzki umysł. Argumentuje w nich, że z twierdzenia Gödla wynika niemechaniczny charakter ludzkiej świadomości, którego można dowieść również bez kodowania. Zdaniem Penrose’a, do wyjaśnienia zjawiska świadomości konieczne jest odwołanie się do zjawisk występujących na poziomie kwantowym w mózgu. Wspólnie ze Stuartem Hameroffem opracował kwantową teorię świadomości Orch-OR.

PopularyzacjaEdytuj

Penrose prowadził wykłady popularnonaukowe m.in. w londyńskim Royal Institution[8]. Występował także w Polsce:

ZaszczytyEdytuj

Tytuł jednego z dzieł Penrose’a Droga do rzeczywistości (ang. The Road to Reality) został upamiętniony przez Centrum Nauki Kopernik w Warszawie. W 2015 roku zorganizowano tam cykl wykładów popularnonaukowych „Drogi do rzeczywistości” skupionych na fizyce teoretycznej i matematyce[15]. Jego echem były późniejsze serie:

  • „Drogi do życia” (2017, biologia)[16],
  • „Drogi do nieskończoności” (2018, znowu głównie fizyka i matematyka)[17].

Penrose to jedna z tylko dwóch osób – obok Lorda Rayleigha – które otrzymały najpierw Medal Copleya, a potem Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki[a].

Życie prywatneEdytuj

Jest synem Margaret (Leathes) oraz psychiatry i genetyka: Lionela Penrose’a[18][19], oraz bratem fizyka Olivera Penrose’a, genetyczki Shirley Hodgsoni i arcymistrza szachowego Jonathana Penrose’a[20][21]. Penrose jest agnostykiem.[22]

PublikacjeEdytuj

Książki

Prace poświęcone Rogerowi Penrose’owiEdytuj

  • Wojciech Grygiel, Stephena Hawkinga i Rogera Penrose’a spór o rzeczywistość, Kraków: Copernicus Center Press, 2014, ​ISBN 978-83-7886-106-5​.
  • Praca zbiorowa: Road to Reality with Roger Penrose (ang.); James Ladyman, Stuart Presnell, Gordon McCabe, Michał Eckstein, Sebastian J. Szybka; Kraków: Copernicus Center Press, 2015, ​ISBN 978-83-7886169-0​.

Zobacz teżEdytuj

UwagiEdytuj

  1. ↑ z dokładnością do lat – Albert Michelson otrzymał obie nagrody w tym samym roku 1907.

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ A. Lightman, Światło z przeszłości. Dzieje Kosmologii współczesnej, Warszawa 2003, s. 70.
  2. ↑ Penrose Roger, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-07-29].
  3. ↑ Roger Penrose wins 2020 Nobel Prize in Physics for discovery about black holes, www.cam.ac.uk, 6 października 2020 [dostęp 2020-10-06] (ang.).
  4. ↑ a b The Nobel Prize in Physics 2020, NobelPrize.org [dostęp 2020-10-06] (ang.).
  5. ↑   Closer To Truth - Roger Penrose Interviews, kanał Closer to Truth na YouTube, 2 kwietnia 2021 [dostęp 2021-09-15].
  6. ↑   Roger Penrose, Physics of Consciousness and the Infinite Universe, kanał „Lex Fridman” na YouTube, 31 marca 2020 [dostęp 2021-09-15].
  7. ↑ Roger Penrose, Before the Big Bang: an outrageous new perspective and its implications for particle physics., 2006.
  8. ↑   Roger Penrose, Fashion, Faith and Fantasy in Physics, kanał Royal Institution na YouTube, 22 marca 2017 [dostęp 2021-09-15].
  9. ↑   Prof. Roger Penrose, Fashion, faith and fantasy in the new physics of the Universe (ang.), kanał „Zapytaj Fizyka” na YouTube, 19 grudnia 2016 [dostęp 2021-09-15].
  10. ↑   Roger Penrose: The reality / Rzeczywistość, kanał Centrum Nauki Kopernik w Warszawie na YouTube, 11 grudnia 2015 [dostęp 2021-09-15].
  11. ↑   Sir Roger Penrose, Aeons before the Big Bang (Copernicus Center Lecture 2010), kanał Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych na YouTube, 18 listopada 2011 [dostęp 2021-09-15].
  12. ↑   Sir Roger Penrose, Fashion, Faith, and Fantasy in the New Physics of the Universe, kanał Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych na YouTube, 1 stycznia 2017 [dostęp 2021-09-15].
  13. ↑ Prezydent odznaczył wybitnych fizyków. Konferencja o falach grawitacyjnych. [dostęp 2016-12-13].
  14. ↑ Prezydent odznaczył naukowców: Penrose’a i Trautmana. naukawpolsce.pap.pl, 2016-12-12. [dostęp 2016-12-19].
  15. ↑   Drogi do rzeczywistości, kanał Centrum Nauki Kopernik w Warszawie na YouTube, 14 grudnia 2015 [dostęp 2021-09-15].
  16. ↑   Drogi do życia, kanał Centrum Nauki Kopernik w Warszawie na YouTube, 13 lutego 2017 [dostęp 2021-09-15].
  17. ↑   Drogi do nieskończoności, kanał Centrum Nauki Kopernik w Warszawie na YouTube, 14 grudnia 2018 [dostęp 2021-09-15].
  18. ↑ Tarah Brookfield, Our Voices Must Be Heard: Women and the Vote in Ontario, UBC Press, 15 października 2018, ISBN 978-0-7748-6022-2 [dostęp 2021-01-31] (ang.).
  19. ↑ Rudolph Albert Peters, John Beresford Leathes, 1864-1956, „Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society”, 4, 1958, s. 185–191, DOI: 10.1098/rsbm.1958.0016 [dostęp 2021-01-31].
  20. ↑ Roger Penrose - Biography, Maths History [dostęp 2021-01-31] (ang.).
  21. ↑ AP and TOI, Scientists of Jewish heritage among trio to win Nobel prize for black hole finds, www.timesofisrael.com [dostęp 2021-01-31] (ang.).
  22. ↑ A singular mind: Roger Penrose on his Nobel Prize, „The spectator”, 19 grudnia 2020.

BibliografiaEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

Polskojęzyczne

Anglojęzyczne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Roger_Penrose&oldid=64628250”