Wikipedia

Stary Dwór (województwo lubuskie)

wieś w województwie lubuskim

Stary Dwór (niem. Altenhof[3]) – wieś sołecka w Polsce, w województwie lubuskim, w powiecie międzyrzeckim, w gminie Trzciel, na pograniczu Pojezierza Lubuskiego i Bruzdy Zbąszyńskiej.

Stary Dwór
wieś
Ilustracja
Stary Dwór – panorama
Państwo

 Polska

Województwo

 lubuskie

Powiat

międzyrzecki

Gmina

Trzciel

Wysokość

95 m n.p.m.

Liczba ludności (2006)

360

Strefa numeracyjna

95

Kod pocztowy

66-304[2]

Tablice rejestracyjne

FMI

SIMC

0188185

Położenie na mapie gminy Trzciel
Mapa konturowa gminy Trzciel, po lewej znajduje się punkt z opisem „Stary Dwór”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Stary Dwór”
Położenie na mapie województwa lubuskiego
Mapa konturowa województwa lubuskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Stary Dwór”
Położenie na mapie powiatu międzyrzeckiego
Mapa konturowa powiatu międzyrzeckiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Stary Dwór”
Ziemia52°20′59″N 15°40′11″E/52,349722 15,669722[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Wieś duchowna, własność opata paradyskiego, położona była w 1580 roku w powiecie poznańskim województwa poznańskiego[4]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie gorzowskim.

Jest średniej wielkości wsią, o udokumentowanej ponad sześćsetletniej historii, w południowej części powiatu międzyrzeckiego, w granicach historycznej Wielkopolski. Na jej dzieje miało wpływ położenie na dawnym pograniczu Królestwa Polskiego, Śląska i Brandenburgii[potrzebny przypis].

Lokalizacja, walory przyrodnicze edytuj

Stary Dwór położony jest przy skrzyżowaniu dróg łączących Brójce z Międzyrzeczem i Gościkowo z Bukowcem, na opadających ku zachodowi zboczach Wału Bukowieckiego. Jest to lokalne wyniesienie moreny o wysokości do 134 m n.p.m., położone na północny wschód od miejscowości, pomiędzy Wyszanowem a Lutolem Suchym. Wieś otoczona jest polami uprawnymi i leży w urozmaiconym terenie, bogatym w kępy drzew i krzewów. W otoczeniu osady znajdują się duże obszary leśne, kilka jezior i dwie niewielkie rzeki[potrzebny przypis].

Na zachód od Starego Dworu w obniżeniu Paklicy i Gniłej Obry rozciąga się południkowo chroniony obszar Natura 2000 Dolina Leniwej Obry, zgłoszony do Komisji Europejskiej w 2004 r. Dolinę porastają lasy sosnowe, nad ciekami i jeziorami występuje grąd i buczyna niżowa[5]. W 1972 r. fragment wielogatunkowego, podmokłego lasu o charakterze naturalnym objęto szczególną ochroną, tworząc rezerwat przyrody Czarna Droga.

Najbliższym zbiornikiem wodnym jest położone ok. 5 km na północny zachód od Starego Dworu Jezioro Wyszanowskie, przez które przepływa rzeka Paklica. Jest to otoczony lasami i wysokimi brzegami akwen o pow. ok. 36 ha, połączony wąskim kanałem z sąsiednim Jeziorem Bukowieckim. Nad jeziorem Bukowieckim znajduje się parking PZW[potrzebny przypis].

 
Mapa Starego Dworu i okolic z 1936 r.
 
Kościół w Starym Dworze
 
Księga parafialna z 1795 r.
 
Kapliczka na cmentarzu
 
Obraz w kościele w Starym Dworze
 
Domy przy drodze do Bukowca

Historia edytuj

Średniowiecze edytuj

Wieś powstała prawdopodobnie ok. 1256 r. jako folwark na gruntach pobliskiego Wyszanowa, które drogą wykupu i darowizn przeszło na własność klasztoru cystersów w pobliskim Paradyżu. Zakonnicy pochodzący z Lehnina w Brandenburgii byli Niemcami i we wszystkich swoich dobrach osadzali osadników niemieckich. Łacińska nazwa Starego Dworu – Antiqua curia sugeruje, że wieś stanowiła ośrodek administracyjny i prawdopodobnie rzemieślniczy[6].

Miejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od początku XV wieku. Wymieniona w dokumencie zapisanym po łacinie z 1444 jako "Staridwor", 1460 "Starydwor", 1510 "Antiqua Curia", 1540 "Altenhoffe", 1559 "Altenhoff", 1944 "Altenhof"[7].

Miejscowość należała do powiatu poznańskiego Korony Królestwa Polskiego. W 1444 była siedzibą własnej parafii. Pierwszą świątynię wzniesiono zapewne na przełomie XIV i XV wieku, istniejący kościół był wzmiankowany w 1444 r. w związku z zatargiem plebana Macieja z klasztorem cysterskim o łan ziemi. W 1460 król polski Kazimierz IV Jagiellończyk rozstrzygł spór opata paradyskiego z tenutariuszem w Międzyrzeczu. Według niego wsie klasztorne Wyszanowo i Stary Dwór nie miały obowiązku dawać do zamku w Międzyrzeczu wieprzy, jak czyniły to inne wsie klasztorne. Natomiast ich mieszkańcy zobowiązani byli do orania, siania, koszenia, zbierania zboża i zwożenia drewna na rzecz zamku[7].

W 1508 we wsi miał miejsce pobór od 12 łanów, oraz wiardunek od karczmy. W 1509 odnotowano pobór od 17 łanów, dwóch łanów sołtysich, 6 groszy od karczmy. W 1510 wieś miała 12 łanów osiadłych, karczmę, 2 sołtysów miało po 2 łany. W 1563 odbył się pobór od 12 łanów, 4 łanów sołtysich, 4 komorników, kowala, 2 młynów dorocznych o jednym kole podlegających klasztorowi paradyskiemu. W 1577 wieś Stary Dwór był własnością opata paradyskiego. W 1580 miał miejsce pobór od 16 łanów, 15 zagrodników. Od 3 komorników pobierano wtedy po 3 grosze, od 12 komorników po 2 grosze. Jako płatników podatków odnotowano także 3 rzemieślników[7].

W 1510 wieś leżała w dekanacie międzyrzeckim. Reces graniczny z lat 1528–1531, regulujący przebieg granicy pomiędzy Księstwem Głogowskim, Brandenburgią i Polską wymienia wsie Łagowiec i Stary Dwór w Królestwie Polskim, jako punkt graniczny wskazano kędzierzawy buk stanowiący narożnik dóbr Lutola Suchego oraz Starego Dworu: Cadzyerzawy buk[7][8].

Reformacja edytuj

Idee protestantyzmu bardzo szybko przyjęły się na pograniczu polsko-brandenburskim, głównie wśród ludności pochodzenia niemieckiego i części polskiej szlachty. Rodzina Bukowieckich władająca sąsiednim Bukowcem i Łagowcem przyjęła nowe wyznanie, a wraz z nimi podległa im ludność. W wyniku tych wydarzeń kościoły w Wyszanowie i Starym Dworze czasowo przeszły w ręce protestantów. Prawdopodobnie zaważyły również względy ekonomiczne, tzn. uwolnienie się od świadczeń na rzecz Kościoła. Na przełomie XV i XVI w. kościoły w Starym Dworze i Wyszanowie powróciły we władanie katolików, miało to miejsce za panowania Zygmunta III Wazy, który opowiadał się za kontrreformacją[9].

XVII i XVIII w. edytuj

Według zapisów z wizytacji biskupa Branieckiego w 1640 r. kościół w Starym Dworze był murowany, miał dzwonnicę i znajdował się w dobrym stanie. Kolejne wizytacje w latach 1718 i 1725 potwierdzają istnienie trzech ołtarzy drewnianych, chóru, ambony i wiszących na ścianach portretów trumiennych. Przed rokiem 1777 zmieniono wystrój świątyni, umieszczając istniejący do dziś ołtarz z obrazem św. Wawrzyńca i instalując organy. W tym czasie wzniesiono istniejący do dziś mur kościelny i dwór, położony obok drogi do Łagowca[10].

W dniach 8–9 grudnia 1768 r. w kościele starodworskim odbyło się tajne spotkanie wielkopolskich przywódców konfederacji barskiej[potrzebny przypis].

Od II rozbioru do 1945 edytuj

Po II rozbiorze Polski cała Wielkopolska została zagarnięta przez Królestwo Prus. Rząd Prus dążył do likwidacji własności kościelnej i w 1834 r. nastąpiła kasata klasztoru w Paradyżu, Stary Dwór podobnie jak inne dobra cysterskie przejęło państwo pruskie. Domena wyszanowska w skład, której wchodził również Stary Dwór, w 1843 r. liczyła 8262 ha (1194 ha – grunty dworskie; 7068 – grunty włościan). Obok Starego Dworu w skład domeny wchodziły również Kaława (Kalau), Wysoka (Hochwalde), Paradyż (Paradies), Chociszewo (Kutschkau) oraz folwarki: Dranica (Schindelmüehl, obecnie Szumiąca), Hamernia (Hammermühle), Piaski (Sandmühle) i Haki (Haak’s Vorwerk, dzisiejszy Bieleń)[11].

W połowie XIX w. wieś liczyła 391 mieszkańców, z czego 80% było katolikami. W tym czasie ludność Starego Dworu stanowili Niemcy lub zgermanizowani Polacy. Większość mieszkańców zajmowała się rolnictwem, a tylko nieliczni rzemiosłem. Życie wsi toczyło się wokół Kościoła, przy którym działały różne organizacje, bractwa i związki m.in. Bractwo Konsekracyjne założone w 1908 r. oraz Związek Świętego Franciszka założony w 1920 r. Schematyzm kościelny z 1928 r. wzmiankuje również Związek Matek i Mariańską Kongregację dla Młodych Kobiet (od 1920) działające przy parafii starodworskiej. W Starym Dworze znajdowała się również katolicka szkoła, w której uczyło się 46 dzieci[12].

W 1939 r. Stary Dwór liczył już 408 mieszkańców, była tu karczma, sklep, świetlica i straż pożarna. We wsi działał wodociąg i instalacja elektryczna. W styczniu 1945 r. miejscowość zajęły oddziały 69 Armii I Frontu Białoruskiego, dowodzone przez gen. Władimira Kołpakczi[potrzebny przypis]. Na mocy decyzji zwycięskich mocarstw ludność niemiecka została przesiedlona za Odrę (czerwiec 1945 r.). Do Starego Dworu zaczęli napływać polscy przesiedleńcy z Kresów i centralnej Polski.

Lata 1945–1999 edytuj

Po wojnie wieś stopniowo zaludniała się, w 1955 r. liczyła już 412 mieszkańców (więcej niż w 1939 r.). Od 1952 r. funkcjonowała spółdzielnia rolnicza, a od 1956 r. Państwowe Gospodarstwo Rolne podległe PGR z Bukowca oraz gospodarstwa indywidualne. W Starym Dworze działała szkoła podstawowa, Klub Książki i Prasy „Ruch”, Ochotnicza Straż Pożarna i Koło Gospodyń Wiejskich. Przemiany w 1989 r. niekorzystnie wpłynęły na życie mieszkańców, rozwiązano PGR, przestał działać klub i w 1994 r. zamknięto szkołę. Zamarło życie kulturalne i nastąpiło zubożenie wiejskiej społeczności. Bezrobocie i degradacja społeczna spowodowały wiele patologii, takich jak alkoholizm i wykluczenia społeczne[potrzebny przypis].

Czasy współczesne edytuj

Współczesny Stary Dwór liczy ok. 360 mieszkańców. Na terenie wsi nie ma żadnych zakładów produkcyjnych, istnieje jedynie osiem indywidualnych gospodarstw rolnych, zakład zieleni i kilka małych firm rodzinnych. We wsi istnieje boisko sportowe, plac zabaw dla dzieci, a w centrum obok kościoła zagospodarowano plac do organizowania festynów. Istnieje tylko 150 m chodnika, a drogi wymagają remontów[potrzebny przypis].

Do pozytywnych zjawisk w ostatnich latach można zaliczyć powstanie w 2004 r. Stowarzyszenia „Nasza Wieś Jutro”, które dzięki pomocy Unii Europejskiej wydało „Kronikę Małej Ojczyzny” i zorganizowało m.in. festyn z okazji XI Spotkań Europejskich. Działają Rady Sołecka i Parafialna[13].

W grudniu 2006 r. zakończono przebudowę, remont i wyposażenie świetlicy wiejskiej w Starym Dworze. Inwestycja uzyskała dofinansowanie ze środków pomocowych Unii Europejskiej.

Parafia pw. św. Wawrzyńca w Starym Dworze edytuj

Parafię rzymskokatolicką pw. św. Wawrzyńca erygowano w 1947, od tego czasu prowadzone są księgi metrykalne i kronika. Do parafii należą kościoły pw. św. Marcina w Bukowcu i św. Józefa w Wyszanowie[14]. Pierwszym proboszczem w Starym Dworze został 26 września 1947 r. ks. Stanisław Dąbrowski. Kapłan oprócz działalności duszpasterskiej prowadził również działalność kulturalną, zorganizował chór, amatorski teatr, a po remoncie organów, koncerty. Kolejnymi proboszczami byli:

  • od 8 czerwca 1960 r. ks. Edward Chańczewski,
  • od 21 lipca 1979 r. ks. Franciszek Słoma TJ (organizator odbudowy kościoła w Bukowcu),
  • od 25 sierpnia 1988 r. ks. Tadeusz Kulczyk,
  • od 24 czerwca 1992 r. ks. Mieczysław Sołtys,
  • od 1 sierpnia 2017 r. ks. Stanisław Jażdżewski[15].

Od początku istnienia parafii działały przy niej rady kościelne, organizując remonty świątyni i plebanii. Po rozwiązaniu i zamknięciu szkoły parafia jest jedyną instytucją społeczną mieszczącą się w Starym Dworze[16].

Zabytki edytuj

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest[17]:

  • dwór, z końca XVIII wieku

inne zabytki:

  • kościół w Starym Dworze w obecnej postaci powstał w latach 30. XX w., gdy poddano go gruntownej przebudowie. Zachowało się częściowo wyposażenie z XVIII w. będące pozostałością po działalności opata paradyskiego Józefa Górczyńskiego w latach 1722–1742. Jest to ołtarz z obrazem św. Wawrzyńca, ołtarze boczne oraz ambona. Pamiątką po dawnej świątyni jest zachowany mur kościelny, który otaczał przykościelny cmentarz, oraz furta cmentarna z datą 1772[18]
    • wieża kościelna – współczesną wzniesiono w 1932 na miejscu starej drewnianej. Nowa budowla została wyposażona w zegar (działa) i przewieszono dzwon z 1635. Jest to jeden z najstarszych instrumentów ziemi międzyrzeckiej, ma średnicę 74 cm, waży ok. 230 kg i ma łacińską inskrypcję „LAUDATE DOMINUM IN CYMBALIS BENE SONATIBUS. PS (ALMUS) 150. A (NNO) D (OMINI) 1635.” (Chwalcie Pana na harfie i cytrze, psalm 150. Roku Pańskiego 1635)[19]
  • zespół pałacowo-folwarczny z XVIII w. z parkiem romantycznym założonym na początku XIX w., przekształconym w drugiej połowie XIX w. na krajobrazowy. Park ma powierzchnię 2,2 ha, dominują w nim lipy i dęby. Znajduje się w południowo-wschodniej części wsi, obok drogi do Łagowca
  • cmentarz, usytuowany przy drodze do Bukowca. Zachowała się na nim neogotycka kaplica i okazały grobowiec z portykiem doryckim. Przy drogach w kierunku Bukowca i Szumiącej stoją kapliczki z przełomu XIX i XX w.[20]
  • resztki zespołu parkowego, pozostałość po nieistniejącym już folwarku, zachowały się między miejscowościami Stary Dwór i Wyszanowo. Obok alei ozdobnych drzew (dęby, lipy i kasztanowce) ukryty jest dawny staw, nad którym rosną wierzby płaczące.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 129715
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1218 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 lipca 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości. (M.P. 1947 nr 111 poz. 719)
  4. ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. I, Wielkopolska, Warszawa 1883, s. 35.
  5. ↑ J. Krajniak, Pojezierze Lubuskie, Międzyrzecz – Świebodzin – Sulęcin – Słubice – przewodnik, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1976, s. 38.
  6. ↑ W. Doetsch, Kloster Paradies. Ein Kulturzentrum an der deutschen Ostgrenze, Meseritz 1926. (niem.).
  7. ↑ a b c d Gąsiorowski 2001 ↓.
  8. ↑ M. Tureczek. (red.) Stary Dwór. Kronika małej ojczyzny, Stary Dwór – Zielona Góra, Księgarnia Akademicka, 2004, s. 24.
  9. ↑ M. Tureczek (red.) Stary Dwór. Kronika ... s. 27–29.
  10. ↑ M. Tureczek (red.) Stary Dwór. Kronika ... s. 30–31.
  11. ↑ F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XI, Warszawa 1890. Nazwy miejscowości w nawiasach na podstawie mapy Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1936 r. (pas 39 słup 21) i strony Zarządu Towarzystwa Genealogicznego „Worsten“.
  12. ↑ M. Tureczek (red.) Stary Dwór. Kronika..., s. 48–49.
  13. ↑ Plan rozwoju miejscowości Stary Dwór – gmina Trzciel na lata 2005–2013 Stary Dwór 2005 r., Załącznik nr 1 do uchwały Rady Miejskiej w Trzcielu nr XXIV/183/2005 z dnia 27 kwietnia 2005 r.. [dostęp 2004-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 czerwca 2004)].
  14. ↑ Strona internetowa Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej. kuria.zg.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-26)]..
  15. ↑ Oficjalna strona Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej.
  16. ↑ M. Tureczek (red.) Stary Dwór. Kronika..., s. 73–82.
  17. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 33. [dostęp 2013-01-29].
  18. ↑ J. Lewczuk, B. Skaziński (red.), Zabytki północnej części województwa lubuskiego, Zielona Góra – Gorzów Wielkopolski, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, 2004.
  19. ↑ M. Tureczek, Najstarsze dzwony na ziemi międzyrzeckiej do 1815 r., Księgarnia Akademicka, Zielona Góra, 2005, s. 86.
  20. ↑ B. Kucharski, Informator Turystyczno-Krajoznawczy Województwa Gorzowskiego, Gorzów Wielkopolski, Urząd Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim, 1998, s. 70.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stary_Dwór_(województwo_lubuskie)&oldid=72983294”