Wikipedia

Stary Dzików

wieś w województwie podkarpackim

Stary Dzików – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, na Płaskowyżu Tarnogrodzkim. Miejscowość jest siedzibą gminy Stary Dzików[4][5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

Stary Dzików
wieś
Ilustracja
Kościół parafialny
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

lubaczowski

Gmina

Stary Dzików

Liczba ludności (2021)

1186[2]

Strefa numeracyjna

16

Kod pocztowy

37-632[3]

Tablice rejestracyjne

RLU

SIMC

0611554[4]

Położenie na mapie gminy Stary Dzików
Mapa konturowa gminy Stary Dzików, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Stary Dzików”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Stary Dzików”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Stary Dzików”
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego
Mapa konturowa powiatu lubaczowskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Stary Dzików”
Ziemia50°14′43″N 22°55′49″E/50,245278 22,930278[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Budynek Urzędu Gminy
Gminny Ośrodek Kultury
Cerkiew św. Dymitra
Synagoga

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Trójcy Przenajświętszej w Starym Dzikowie[6].

Położenie edytuj

Stary Dzików znajduje się w północno-wschodniej części województwa podkarpackiego, w północno-zachodniej części powiatu lubaczowskiego. Wieś jest położona na Płaskowyżu Tarnogrodzkim.

Demografia edytuj

Liczba ludności (dane na koniec grudnia poszczególnych lat):

Lata 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Liczba ludności 1353 1343 1325 1315 1302 1304 1292 1289 1279 1284 1277 1279

Historia edytuj

Stary Dzików poświadczony jest źródłowo w 1469 r. W tym okresie wymieniony został w kronice Jana Długosza (około 1475 r.). Od połowy XV w. stanowił ośrodek klucza prywatnych dóbr w posiadaniu rodziny Ramszów. Na początku XVI w. znalazł się w składzie dóbr jarosławskich należących m.in. do Stanisława Odrowąża, wojewody ruskiego (zm. 1545). Przed 1562 r. wszedł w skład włości należących do Ramszów z Oleszyc; następnie na krótko został włączony do posiadłości królewskich. Od końca XVI w. znalazł się ponownie w kluczu oleszyckim, we władaniu Sieniawskich, od początku XVIII w. ks. Czartoryskich. W 1812 r. objęty został przez hr. Zamoyskich, a następnie włączony do klucza cewkowskiego i przejęty przez generała Władysława hr. Zamoyskiego; w tym czasie do połowy XIX w. dobrami galicyjskimi Zamoyskich administrował Leon ks. Sapieha. Na przełomie lat 70. i 80. XIX w. obszar dworski znalazł się w posiadaniu hr. Tarnowskich. Od około 1885 r. majątek należał do Józefa Laufera, a w 1894 r. został włączony do dóbr Ruda Różaniecka; w ich obrębie stanowił własność Brunickich i Wattmannów Maelcamp de Beaulieu. Przed 1914 r. grunty folwarczne zostały częściowo wykupione przez gminę i rozparcelowane. Stary Dzików dzielił przemiany administracyjne Lubaczowa. W XV w. znajdował się w granicach powiatu lubaczowskiego w składzie województwa bełskiego (po 1531 r. w powiecie bełskim). Od 1772 r. teren dawnego powiatu lubaczowskiego wraz ze Starym Dzikowem znalazł się pod zaborem austriackim. W 1773 r. na krótko znalazł się na terenie dystryktu lubaczowskiego w składzie cyrkułu bełskiego. Po dalszych przemianach administracyjnych w 1783 r. Stary Dzików wraz z okolicznymi miejscowościami na dłużej wszedł w skład cyrkułu żółkiewskiego. W 1865 r. znalazł się na terenie powiatu cieszanowskiego. W tym czasie ukonstytuowała się w Starym Dzikowie rada gminy. Od 1 stycznia 1923 r. Stary Dzików wszedł w skład odnowionego wówczas powiatu lubaczowskiego (od 1920 r. województwo lwowskie). W okresie międzywojennym miejscowość stała się ośrodkiem gminy wiejskiej zbiorowej (1933, 1935 r.). Rolę tę pełniła również w okresie powojennym, pozostając w granicach powiatu lubaczowskiego i województwa rzeszowskiego (1944–1975). W międzyczasie, od początku lat 50. do 1973 r. w Starym Dzikowie funkcjonowała Gromadzka Rada Narodowa. Po 1975 r. odnowiona Gmina Stary Dzików znajdowała się w granicach województwa przemyskiego, po 1990 r. rejonu lubaczowskiego, a od 1999 r. weszła w skład powiatu lubaczowskiego i województwa podkarpackiego. Obecnie na jej terenie znajduje się pięć miejscowości: Cewków, Moszczanica, Nowy Dzików, Stary Dzików i Ułazów.

W latach 1941-1947 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 44 Polaków, w tym kilku żołnierzy Wojska Polskiego[7].

Według tradycji w XVIII wieku Dzików był miasteczkiem. Wieś istotnie była niegdyś bardzo duża i ludna. W 1938 r. miała 2550 mieszkańców, w tym 1361 narodowości ukraińskiej.

Kościół edytuj

Stary Dzików początkowo należał do parafii w Oleszycach. W II połowie XVII wieku zbudowano kaplicę pw. Trójcy Przenajświętszej, przy której od 1707 roku posługiwał wikariusz. Parafia w Starym Dzikowie została erygowana w 1781 roku. Kościół parafii pw. Św. Trójcy, murowany, późnobarokowy, wzniesiony w 1781 roku. z fundacji Adama Czartoryskiego, restaurowany w 1896 roku, rozbudowany w 1937 roku. (dodanie transeptu), odnowiony w 1975 roku[8]. W kościele tablice poświęcone pamięci żołnierzy Wojska Polskiego, partyzantów Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich oraz mieszkańców wsi, zamordowanych przez Niemców, NKWD i UPA. Opodal murowana plebania z początków XX w.

W zachodniej części wsi zrujnowana greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra, murowana, zbudowana w 1904 r. w stylu neobizantyjskim. Przy cerkwi murowana dzwonnica z bramką, w pobliżu murowana plebania z tego samego okresu. W zabudowie wsi kilkanaście drewnianych domów z początków XX stulecia, kilka starych kapliczek oraz niszczejący budynek dawnej synagogi z przełomu XIX i XX w. W pobliżu budynku Urzędu Gminy, pozostałości założeń ogrodowych dawnego dworu. W średniowieczu był tu zameczek obronny Później niedaleko skrzyżowania ulic Tadeusza Kościuszki i Mikołaja Kopernika powstał dwór myśliwski. Pośród ogrodów, pod koniec XIX w. wzniesiono browar, który spłonął w latach 60. XX wieku. Przed 1914 częściowo rozparcelowano grunty dworskie. Z okazałego niegdyś założenia ogrodowego pozostały, zarośnięty staw przy wjeździe do dworku, pojedyncze drzewa i resztki starej alei lipowej, liczącej ponad 300 lat.

W plenerach Starego Dzikowa w styczniu 2007 były kręcone zdjęcia do filmu Andrzeja Wajdy Katyń .

Oświata edytuj

Początki szkolnictwa w Starym Dzikowie, są datowane na 1830 rok, gdy powstała szkoła parafialna przy cerkwi greckokatolickiej, a jej nauczycielem został adj. Symeon Morczyło[9][a].

W 1867 roku powstała państwowa szkoła trywialna. Przydatnym źródłem archiwalnym, do poznawania historii szkolnictwa w Galicji są austriackie Szematyzmy Galicji i Lodomerii, które podają wykaz szkół ludowych, wraz z nazwiskami ich nauczycieli. Szkoły wiejskie początkowo były tylko męskie, a od 1890 roku były mieszane (koedukacyjne).

Początkowo w latach 1867-1874 posada nauczycielska była nieobsadzona[10][11]. Pierwszym nauczycielem był Józef Gocek[12]. W latach 1874-1901 szkoła była 1-klasowa, w latach 1901-1925 (2-klasowa), w latach 1925-1927 (3-klasowa), w latach 1927-1930 (4-klasowa), w latach 1930-1937 (5-klasowa), w latach 1937-1939 (6-klasowa). Od 1898 roku szkoła posiadała etat nauczycieli pomocniczych[b].

Nauczyciele kierujący
1867–1874. posada nieobsadzona.
1874–1875. Józef Gocek.
1875–1876. posada nieobsadzona.
1876–1885. Włodzimierz Ferencewicz[13].
1885–1887. Maria Sikorska[14].
1887–1892. Paulina Błażkiewicz[15].
1892–1895. Paulina Werner[16].
1895–1897. Jan Korybutiak[17].
1897–1901. Maria Ciećkiewicz[18].
1901–1903. Jan Cwakliński[19].
1903–1907. Bolesław Jaroszewski[20].
1907–1908. Izabela Krogulecka[21].
1908–1912. Antoni Wójciak[22].
1913–1914. Izabela Krogulecka[23].
1922–1924. Franciszek Ozimek.

Zabytki edytuj

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Według Schematyzmów Greckokatolickiej Eparchii Przemyskiej, szkoła parafialna w Starym Dzikowie była wzmiankowana w latach: 1831 (adj. Symeon Morczyło), 1835 (adj. Grzegorz Ochabski), 1848 (adj. Grzegorz Masnyk), 1849 (adj. Michał Myc, 46 uczniów). W latach 1835, 1836, 1842 i 1843 brak wzmianki o szkole parafialnej.
  2. ↑ Nauczycielami pomocniczymi byli: Maria Czopkówna (1898-1900), Franciszek Garda (1900-1901), Stefania Czerkawska (1900-1902), Franciszka Ciećkiewicz (1901-1902), Stefania Pychówna (1903-1905), Aleksander Lisowski (1903-1904), Stanisław Wojciechowski (1906-1907), Jan Małecki (1907-1909), Leonard Krapczak (1906-1907), Karolina Czaplakówna (1905-1906), Ksenia Dobrowolska (1902-1903), Leopoldyna Clinkiewiczówna (1902-1903), Jakub Sandler (1904-1906), Maria Krogulecka (1904-1905), Izabela Krogulecka (1904-1912), Helena Wójciakowa (1908-1913), Piotr Korzeniowski (1909-1910), Jan Sabal (1910-1914), Józef Ciećkiewicz (1910-1911), Alfred Argasiński (1912-1913), Franciszka Anderle (1913-1914), Franciszek Ozimek (1913-1914).

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 129747
  2. ↑ Wieś Stary Dzików w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-22], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1202 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ Opis parafii na stronie diecezji
  7. ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 476-477, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
  8. ↑ Parafia Stary Dzików na stronie diecezji
  9. ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos graeco catholicae Premisliensis pro Anno Domini M.D.CCC.XXXI. pbc.rzeszow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-02)]. (str. 88) [Dostęp 2017-06-26]
  10. ↑ Galizisches Provinzial-Handbuch Fűr Dar Jahr 1868 (str. 709; niem. - Unbesetzt) [Dostęp 2017-06-21]
  11. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870 (str. 411) [Dostęp 2017-06-21]
  12. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1875 (str. 414) [Dostęp 2017-06-21]
  13. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1877 (str. 404) [Dostęp 2017-06-22]
  14. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1886 (str. 377) [Dostęp 2017-06-21]
  15. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1888 (str. 377) [Dostęp 2017-06-22]
  16. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1893 (str. 426) [Dostęp 2017-06-22]
  17. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1896 (str. 427) [Dostęp 2017-06-22]
  18. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1898 (str. 509) [Dostęp 2017-06-22]
  19. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1902 (str. 547) [Dostęp 2017-06-22]
  20. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1904 (str. 598) [Dostęp 2017-06-22]
  21. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1908 (str. 571) [Dostęp 2017-06-22]
  22. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1909 (str. 621) [Dostęp 2017-06-22]
  23. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1913 (str. 724) [Dostęp 2017-06-22]

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stary_Dzików&oldid=72770802”