Wikipedia

Szczedrzyk

wieś w województwie opolskim

Szczedrzyk (niem. Sczedrzik[3][4]) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie opolskim, w gminie Ozimek, nad Jeziorem Turawskim, 20 km na wschód od Opola[5].

Szczedrzyk
wieś
Ilustracja
Szczedrzycki kościół
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

opolski

Gmina

Ozimek

Liczba ludności (1.10.2018)

1427

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

46-042[2]

Tablice rejestracyjne

OPO

SIMC

0501216

Położenie na mapie gminy Ozimek
Mapa konturowa gminy Ozimek, po lewej znajduje się punkt z opisem „Szczedrzyk”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Szczedrzyk”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Szczedrzyk”
Położenie na mapie powiatu opolskiego
Mapa konturowa powiatu opolskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Szczedrzyk”
Ziemia50°42′15″N 18°09′08″E/50,704167 18,152222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

W Szczedrzyku znajdują się m.in.: parafialny kościół św. Mikołaja (murowany, 3-nawowy), 2 cmentarze i pomnik ku czci mieszkańców poległych na obu wojnach światowych. W miejscowości działają m.in.: Publiczne Przedszkole nr 6, Publiczna Szkoła Podstawowa im. J. Pawła II (dawniej im. 25-lecia PRL-u), jednostka OSP, która jest włączona do KSRG[6] i koło MN DFK. W Szczedrzyku funkcjonuje również klub sportowy KS Szczedrzyk.

Administracja edytuj

Nieformalnie wyróżnia się w Szczedrzyku 1 część miejscowości – Podbory[7].

W 1864 r. wyróżnione były następujące części miejscowości: Pustkow – 0,25 mili na południowy wschód od miejscowości, Kryśline – 0,25 mili na północ od miejscowości, Zamoście – 0,25 mili na północ od miejscowości, Naług – 0,125 mili na północny zachód od miejscowości i Podborze – 0,125 mili na zachód od miejscowości[8]. W 1910 r. wyróżnione były następujące części miejscowości: Zamoście, Kryślina, przysiółek Na Łuku i Wygon[9]. Przysiółki Kryśliny, Ług i Zamoście (niem. Hinterbrück[10]) zostały zlikwidowane w 1939 r. podczas tworzenia Jeziora Turawskiego[11].

Nazwa edytuj

W łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) z 1295 r. miejscowość wymieniona jest pod nazwą Scedricz we fragmencie Scedricz solvitur decima more polonico[12].

Nazwa miejscowości wywodzi się od słowa „szczodry”. Na przestrzni wieków ulegała ona zmianie, a odnotowane warianty to: Scedricz (ok. 1300), Scedrzikh (1400), Stzedryk (1532), Zrzendrzink (1644)[13][14][5][11] i Sczedrczick[15].

18 lipca 1934 r. w miejsce nazwy Sczedrzik wprowadzono nazwę Hitlersee[4]. 12 listopada 1946 r. nadano miejscowości polską nazwę Szczedrzyk[3].

Historia edytuj

W wyniku badań archeologicznych, prowadzonych w latach 1937–1939 pod kierownictwem dra G. Raschkego, przy współpracy R. Dahnkego, F. Ullricha i O. Slaniny na obszarze miejscowości w związku z budową zbiornika retencyjnego Jezioro Turawskie, odkryto ślady późnorzymskiej kultury przeworskiej (czy wężej, tzw. kultury dobrodzieńskiej), w tym m.in. cmentarzysko ciałopalne i późnorzymskie stanowiska osadnicze w Szczedrzyku oraz ślady osad późnorzymskich w Turawie. Wiek odkryć określono na III, IV wiek[16]. Osady miały charakter ulicówek (szerokość drogi: 6 m) a 1-izbowe domy, oddalone od siebie średnio 2–6 m, miały konstrukcję słupowo-ramową o podstawie prostokątnej (6 m × 5 m). Osiedle składało się z części mieszkalnej i gospodarczej, w której znaleziono paleniska, jamy i resztki budowli nieznanego przeznaczenia. Odkryto także zespoły produkcyjne, związane z przetopem rudy darniowej i tkactwem. Zabytki wywieziono w czasie II wojny światowej do Czech, natomiast oryginalna dokumentacja badań zaginęła. W 1956 r. z Brna odesłano zabytki, jednakże okazały się zdekompletowane[14].

Najstarsze znane wzmianki o miejscowości o nazwie Scedricz[14] pochodzą z 1300 roku (dokument Liber fundationis… z ok. 1305 roku[17]). Miejscowość była wówczas zobowiązana, na podstawie „polskiego prawa”, do płacenia na rzecz biskupstwa wrocławskiego dziesięciny w wysokości 30 dzbanów miodu[14]. 18 grudnia 1420 r. wrocławski bp Konrad, książę oleśnicki, wydzierżawił biskupie dziesięciny w Szczedrzyku[11]. W 1532 r. na obszarze miejscowości znajdowały się 1153 roje pszczele. W latach 1566–1567 w miejscowości znajdowały się 2 młyny[9].

Wedle dokumentów z wizytacji kościelnej z 1676 r. w miejscowości znajdowały się 52 zagrody i 3 młyny; miała ona też własnego nauczyciela. W 1679 r. w miejscowości znajdowały się 3 młyny. W 1783/1784 r. w Szczedrzyku (wraz z Pustkowem) znajdowały się szkoła i 2 młyny; w 1845 r. w miejscowości funkcjonowały szkoła katolicka i leśnictwo. W 1857 r. wybudowano w Szczedrzyku 2-salowy budynek szkolny. W połowie XIX w. budowano linię kolejową z Opola do Tarnowskich Gór, której trasa miała wieść przez Szczedrzyk; w wyniku protestu mieszkańców z 1858 r. zmieniono trasę tak, iż przechodzi przez Dębską Kuźnię. W 1861 r. do szkoły uczęszczało 232 uczniów; w tym czasie do miejscowości należały także Dylaki, Jedlice i Pustków. W 1864 r. ziemie w Szczedrzyku były różnorodne, jednak przeciętnie średnie; uprawiano pszenicę, jęczmień, owies i grykę; znajdowały się w nim 3 młyny, królewska leśniczówka, 2 gospody i szkoła z 232 uczniami[15][8][5][11][9].

W 1910 r. zabudowa części miejscowości przedstawiała się następująco: Zamoście – 25 domostw, 2 sklepy i 2 młyny, Kryślina – 12 gospodarstw, przysiółek Na Łuku – 5 domostw, Wygon – 3 domostwa i 2 młyny wiatraki[9]. Do głosowania podczas plebiscytu uprawnionych było w Szczedrzyku 1140 osób, z czego 989, ok. 86,8%, stanowili mieszkańcy (w tym 975, ok. 85,5% całości, mieszkańcy urodzeni w miejscowości). Oddano 1121 głosów (ok. 98,3% uprawnionych), w tym 1115 (ok. 99,5%) ważnych; za Polską głosowało 776 osób (ok. 68,9%), a za Niemcami 339 osób (ok. 30,1%)[18][19]. W 1927 r. założono w Szczedrzyku jednostkę straży pożarnej[20].

11 września 1993 roku, w wyniku nawiązania współpracy między Ozimkiem a Heinsbergiem, jednostka OSP w Szczedrzyku otrzymała od tamtejszej jednostki strażackiej wóz bojowy marki Mercedes[21] wykorzystywany do 2012[22]. Od sierpnia 2002 r. działa przy szczedrzyckiej szkole Izba Regionalna. Jej oficjalne otwarcie miało miejsce 17 grudnia 2002 r. w ramach obchodów 1600-lecia osadnictwa na obszarze Szczedrzyka[23][24].

Demografia edytuj

W latach 1566–1567 mieszkało w Szczedrzyku 31 rodzin, gospodarujących na 32 hubach ziemi. W miejscowości było 27 pszczelarzy i znajdowało się w niej 1157 barci; wśród mieszkańców byli zarówno ludzie wolni jak i niewolnicy[25][9]. W 1618 r. w miejscowości mieszkało 33 kmieci, 22 zagrodników, 1 półcelnik, 1 szewc i 1 kołodziej, w 1666 r. 27 pszczelarzy (posiadających 1157 barci), w 1679 r. – 52 wieśniaków, zagrodnicy i 3 młynarzy, w 1725 r. – 38 samodzielnych włościan gburów, a w 1783/1784 roku (wraz z Pustkowem) – 38 kmieci, 22 zagrodników i 15 chałupników. W 1845 r. swoją działalność w Szczedrzyku prowadziło 8 rzemieślników. W 1864 r. miejscowość zamieszkiwało 35 kmieci (niem. Bauer), 22 zagrodników (niem. Gärtner), 107 chałupników (niem. Ackerhäusler – 11 i Angerhäusler – 96) i 28 komorników (niem. Einlieger). W 1902 r. prenumerowano w miejscowości 15 egzemplarzy prasy polskiej[15][5][14][11][8][9].

Rok 1784 1839 1845 1890 1900 1910 1925 1933 1939 1946 1960 1965 1996 2005 2009
Liczba mieszkańców 671[a] 965 1069[b] 1495[c] 1514[d] 1682[e] 1879 2100[f] 1756 1547[g] 1914[h][i] 1858[j] 1020 1624[k] 2101

(Źródła: [15][5][9][11][4][11][26][27].)

Kościół i parafia edytuj

Kościół parafialny istniał w miejscowości już w XIV wieku[5]. W rejestrze świętopietrza z 1447 roku, wymieniona jest w ramach dekanatu oleskiego parafia szczedrzycka[17]. Po pożarze kościoła wzniesiono w 1639 r. nowy, także drewniany[9].

Wedle dokumentów z wizytacji szczedrzyckiej parafii przeprowadzonej w 1679 r. przez namysłowskiego dziekana, Wawrzyńca Joannstona, w miejscowości znajdował się drewniany kościół o wymiarach 29 łokci × 15 łokci (ok. 16 m × 9 m), posiadający 5 okien. Wzniesiono go w 1639 r. w miejscu poprzedniego kościoła, który spłonął w pożarze. Kościół nie był konsekrowany. Na wieży wisiały 3 dzwony, a wyposażenie wewnętrzne stanowiły m.in. ołtarz główny (o murowanej postawie, rzeźbiony, malowany i złocony, z rzeźbami Najświętszej Maryji Panny z Dzieciątkiem Jezus w środku i złoconą Mikołaja z Miry na górze), 2 ołtarze boczne, obrazy i drewniana chrzcielnica. Poza tym odnotowano następujące sprzęty i szaty liturgiczne: 2 srebrne kielichy, monstrancja, krzyż, 4 ornaty i obrusy do nakrywania mensy ołtarzowej. Do zabudowań parafialnych należały, oprócz plebanii (co do której zobowiązano mieszkańców miejscowości, że ją odnowią), 3 stajnie i spichlerz. W owym czasie proboszcz parafii pobierał następujące opłaty: 3 korce żyta i owsa miary opolskiej od 3 wieśniaków i po 1 korcu od pozostałych 49, po 1 groszu dla plebańskiego stołu od poszczególnych gospodarzy, po 1 korcu owsa od 3 młynarzy i po 1 srebrniku od każdego zagrodnika. Dodatkowo po 1 srebrniku od każdego z 14 wieśniaków z Biestrzynnika, i tyleż od każdego z 5 zagrodników z Smigulach (Pustków); od 13 włościan ze Schodni 10 i 1 korca owsa. Od mieszkańców Krasiejowa 13 korców owsa od 14 włościan, 1 miarę mąki od młynarza i po srebrniku od każdego ogrodnika. Od wieśniaków ze Staniszcz Małych 9 i 1 korca żyta oraz po srebrniku od każdego zagrodnika i każdej wdowy, natomiast od wieśniaków ze Staniszcz Wielkich 19 korców owsa i po srebrniku od każdego zagrodnika. Do proboszcza należało też beneficjalne pole, z którego mógł zebrać plony w ilości 8 korców zasianej oziminy i 8 korców zboża wiosennego wedle miary opolskiej. Do parafii Szczedrzyk należał wówczas także kościół filialny w Krasiejowie. W latach 1687–1688 miała miejsce kolejna wizytacja, przeprowadzona przez archidiakona Marcina Stephetiusa. W tym czasie w kościele stał już konfesjonał, okna były zakratowane, a ławki zachowały się w dobrym stanie[14][28].

7 sierpnia[29] 1763 r. w trakcie pożaru miejscowości wywołanego piorunem spłonęły m.in. kościół i plebania. W 1773 r. rozpoczęto budowę nowego, drewnianego kościoła; budowniczym był cieśla Joseph Kihl z Dębia[11][9].

W latach 1898[30]–1900 wybudowano w miejscowości nowy kościół. Został on usytuowany obok starego kościoła, który był już za mały dla coraz większej liczby parafian, na obszarze przykościelnego cmentarza. Stary kościół został rozebrany po wybudowaniu i odpowiednim wyposażeniu nowego obiektu. Nowy kościół został poświęcony 13 listopada 1900 roku, a jego konsekracji dokonał 20 maja 1905 r. kard. Georg Kopp. Kościół został zbudowany z cegły klinkierowej w stylu neoromańskim. Obiekt ma wymiary 42 m (długości) × 22 m (szerokości) × 12 m (wysokości) i posiada kształt bazylikowy. Składa się z przedsionka, 3 naw i półokrągłego prezbiterium; wieża (32 m wysokości) znajduje się po lewej stronie nawy głównej przy wejściu do kościoła. Obiekt został przykryty stropodachem pokrytym dachówką karpiówką. Pojemność kościoła wynosi 700 miejsc siedzących i miejsca stojące. Fundusze na jego budowę pochodziły od parafian, kurii wrocławskiej i państwa. Z powodu braku środków finansowych nie zakupiono ołtarza głównego, a w jego miejsce postawiono jeden z ołtarzy bocznych. W jego polu głównym znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (Maria pociągającą za sobą na różańcu dusze czyśćcowe ludzi różnych stanów i powołań); po lewej stronie umieszczono rzeźbę Agnieszki Rzymianki, a po prawej Mikołaja z Miry. Ołtarze boczne zbudowano w podobnej konwencji jak ołtarz główny i poświęcono je św. Józefowi i Maryi Niepokalanej[17][31][32]. W kościele znajdują się relikwie Faustyny Kowalskiej, Marii Merkert i Świętego Krzyża[33].

W miejscowości funkcjonował niegdyś klasztor Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej. Budynek poklasztorny, nazywany domem św. Mikołaja, stał się siedzibą filii Gminnej Biblioteki Publicznej i parafialnego Caritasu[34].

Pomnik poległym mieszkańcom edytuj

16 września 1934 r. odsłonięto i poświęcono w Szczedrzyku pomnik ku czci mieszkańców poległych i zaginionych na I wojnie światowej. Jego fundatorem był Związek Weteranów; na cokole wykuto nazwiska ofiar, a na szczycie umieszczono rzeźbę autorstwa Kosidły z Opola, przedstawiającą św. Jerzego walczącego ze smokiem. W 1991 r. lokalne koło MN DFK odrestaurowało pomnik; odsłonięto zacementowane w 1945 r. napisy, zamontowano tablice upamiętniające ofiary II wojny światowej i dodano podpis und D.F.K. Scedrzik do napisu o ofiarodawcy pomnika. Proces legalizacji pomnika trwał do 1993 roku. Podczas obchodów 10-lecia koła MN DFK w miejscowości oczyszczono, za zgodą konserwatora zabytków, pomnik; podczas czyszczenia powietrzem odpadła część tynku, zasłaniająca nazwę miejscowości nadaną w czasie rządów NSDAP – Hitlersee. W 2002 r. zauważono ten fakt i nagłośniono go w mediach, w wyniku czego nazwa została skuta[35][36][37].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Wraz z Pustkowem.
  2. ↑ W tym 9 osób (ok. 0,8%) to ewangelicy. W miejscowości znajdowały się 124 budynki.
  3. ↑ W tym 1440 osób (ok. 96,3%) posługiwało się językiem polskim jako macierzystym.
  4. ↑ W tym 1477 osób (ok. 97,6%) posługiwało się językiem polskim jako macierzystym.
  5. ↑ W tym 1593 osób (ok. 94,7%) posługiwało się językiem polskim jako macierzystym.
  6. ↑ Taka liczba jest podana na stronie internetowej Deutsche Verwaltugsgeschichte, natomiast książka Powiat opolski. Szkice monograficzne podaje liczbę 2161.
  7. ↑ Łącznie z Jedlicami i Pustkowem.
  8. ↑ W tym 995 osób (ok. 52,0%) to kobiety; w wieku produkcyjnym 59,0%; z zajęć pozarolniczych utrzymywało się 79,5% ogółu. Liczba zamieszkanych budynków: 373.
  9. ↑ Taka liczba jest podana w książce Powiat opolski. Szkice monograficzne, natomiast książka Historia i przyroda gminy Ozimek podaje liczbę 1965.
  10. ↑ W tym 943 osoby (ok. 50,8%) to kobiety.
  11. ↑ Stan na 1 sierpnia 2005 roku.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 134646
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1269 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ a b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  4. ↑ a b c Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln. 2006. [dostęp 2013-06-29]. (niem.).
  5. ↑ a b c d e f Poznajemy wsie. Wsie powiatu opolskiego. W: Józef Madeja: Powiat opolski. Szkice monograficzne. Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1969, s. 404–405. (pol.).
  6. ↑ ProART Sp. z o.o.: Przewodnik, Aktualnosci. [dostęp 2013-06-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-29)]. (pol.).
  7. ↑ Intergraph: Geoportal. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  8. ↑ a b c Ostseite des Kreises: Malapane, Turawa, Königshuld. W: Felix Triest: Topographisches Handbuch von Oberschlesien. Breslau: Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn, 1865, s. 100. [dostęp 2013-06-30]. (niem.).
  9. ↑ a b c d e f g h i ProART Sp. z o.o.: Przewodnik, Noty,historyczne. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  10. ↑ Rozporządzenie Ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 października 1948 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1948 r. nr 78, poz. 692).
  11. ↑ a b c d e f g h Konrad Mientus: Szczedrzyk. W: Leszek Bąk, Konrad Mientus, Krzysztof Spałek: Historia i przyroda gminy Ozimek. Opole: Studio Context, lipiec 2001, s. 37. ISBN 83-914619-9-8. (pol.).
  12. ↑ Registrum Wyasdense. W: H. Markgraf, J. W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae. T. XIV: Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: 1889. [dostęp 2013-06-28]. (łac.).
  13. ↑ Taka pisownia jest podana w książkach Powiat opolski. Szkice monograficzne i Historia i przyroda gminy Ozimek. Ozimecka strona internetowa podaje jednak następujące nazwy: Scedrzik (1400), Stedryk (1532) i Zrzendrzik (1644). Z kolei ozimecka strona z notami historycznymi podaje nazwy: Scedrzik i Stedryk oraz Zrzendrzink.
  14. ↑ a b c d e f Z pradziejów parafii Szczedrzyk. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  15. ↑ a b c d Vom Oppelnschen Kreise insbesondere. W: Johann Ernst Tramp: Beyträge zur Beschreibung von Schlesien. T. 3: Beschreibung des Oppelnschen Kreises. Brieg [Brzeg]: 1784, s. 84. [dostęp 2013-06-30]. (niem.).
  16. ↑ Wiek III, IV był podany na stronie internetowej szczedrzyckiej parafii, natomiast książka Historia i przyroda gminy Ozimek oraz ozimecka strona internetowa podają IV, V wiek.
  17. ↑ a b c DIGITA: Alfabetycznie. 2011. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  18. ↑ Odpis urzędowego dziennika Komisji Międzysojuszniczej Rządzącej i Plebiscytowej na Górnym Śląsku w Opolu „Journal Officiel de Haute-Silésie” Nr. 21 z dnia 7-go maja 1921 r., zawierającego wyniki plebiscytu na Górnym Śląsku.. Katowice: Biuro Sejmu Śląskiego, 1932-10-10, s. 23. [dostęp 2013-06-30]. (fr. • pol.).
  19. ↑ Herbert Kunze: Landsmannschaft der Oberschlesier in Karlsruhe. [dostęp 2013-06-29]. (niem.).
  20. ↑ prezes: 85 - LECIE OSP SZCZEDRZYK. 2012-06-17. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  21. ↑ andre: historia. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  22. ↑ Cudzych chwalicie ... poznajcie swoich!. bip.ozimek.pl
  23. ↑ ProART Sp. z o.o.: PSP im. J.Pawła II w Szczedrzyku Szkola, Izba,regionalna.html. PSP im. Jana Pawła II w Szczedrzyku. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  24. ↑ PSP im. J.Pawła II w Szczedrzyku Szkola, Izba,regionalna.html. Anna Jóźwiak, 2012-01-17. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  25. ↑ ProART Sp. z o.o.: Przewodnik, Miejscowosci.html. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  26. ↑ Radosław Trzciński: Oficjalna witryna Gminy i Miasta Ozimek (woj. opolskie) :: Miejscowości - Szczedrzyk. ozimek.pl, 2005-08-03. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  27. ↑ BDL :: Bank Danych Lokalnych. Główny Urząd Statystyczny, 2013. [dostęp 2013-06-28]. (pol.).
  28. ↑ Super User: Kościół Św. Mikołaja w Szczedrzyku. wirtualne strony Ozimka, 2013. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  29. ↑ Data 7 sierpnia jest podana w książce Historia i przyroda gminy Ozimek, natomiast ozimecka strona z notami historycznymi miejscowości podaje datę 6 lipca.
  30. ↑ Rok 1898 był podany na stronie internetowej szczedrzyckiej parafii, książka Historia i przyroda gminy Ozimek, strona internetowa diecezji opolskiej, ozimecka strona z notami historycznymi miejscowości oraz serwis Wirtualne strony Ozimka podają jako początek budowy rok 1899, natomiast książka Powiat opolski. Szkice monograficzne podaje, że „obecny kościół zbudowano w 1900 r.”.
  31. ↑ Cmentarz. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  32. ↑ Nasz kościół. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  33. ↑ Anna Grudzka. Szczedrzyk. Tutaj parafianie mają szczęście do farorzów. „Nowa Trybuna Opolska”, 2010-06-07. Opole: Pro-Media Sp. z o.o.. [dostęp 2013-06-29]. (pol.). 
  34. ↑ Dom św. Mikołaja. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  35. ↑ syk. Polityczna prowokacja?. „Gazeta.pl Opole”, 2002-03-14. Agora SA. [dostęp 2009-06-06]. (pol.). 
  36. ↑ Marek Ostrowski: Powrót do Hitlersee - Opole - Naszemiasto.pl. Polskapresse Sp. z o.o., 2002-03-15. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  37. ↑ Krzysztof Ogiolda: NIKT NIC NIE WIDZIAŁ. [dostęp 2012-07-28]. (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szczedrzyk&oldid=73166287”