Tommi Mäkinen
Tommi Antero Mäkinen (ur. 26 czerwca 1964 w Puuppoli) – fiński kierowca rajdowy. Był fabrycznym kierowcą zespołów Mitsubishi, Subaru, a także prywatnych. W swojej karierze jeździł z takimi pilotami jak: Seppo Harjanne, Risto Mannisenmäki i Kaj Lindström. Nosi przydomek „Latający Fin”.
Imię i nazwisko |
Tommi Antero Mäkinen |
---|---|
Państwo | |
Data i miejsce urodzenia | |
Sezon 1987–2003 | |
Seria | |
Zespół | |
Sukcesy | |
| |
Strona internetowa |
Swoją karierę rajdową Mäkinen rozpoczął 1985, a jego pierwszym rajdowym samochodem był Ford Escort RS 2000. W sierpniu 1987 zadebiutował w rajdowych mistrzostwach świata jadąc samochodem Lancia Delta HF 4WD. Debiutanckiego Rajdu Finlandii jednak nie ukończył na skutek wypadku. W sierpniu 1994 wygrał swój pierwszy rajd mistrzostw świata w karierze – Rajd Finlandii 1994. Było to zarazem pierwsze podium w mistrzostwach świata w karierze Mäkinena.
W 1995 Mäkinen stał się członkiem fabrycznego zespołu Mitsubishi Ralliart. W 1996 wywalczył swój pierwszy tytuł mistrza świata. W kolejnych trzech sezonach, 1997, 1998 i 1999 także zdobywał mistrzowski tytuł. Z kolei w 2001 zajął 3. miejsce w mistrzostwach świata. W 2002 przeszedł do zespołu Subaru. Jeździł w nim dwa sezony i w 2003 zakończył swoją karierę rajdową.
W swojej karierze Mäkinen wygrał 24 rajdy w mistrzostwach świata, 45 razy w swojej karierze stawał na podium w rajdach mistrzostw świata. Zdobył w nich 544 punkty. Wygrał 362 odcinki specjalne[1].
Kariera
edytujPoczątki
edytujMäkinen urodził się we wsi Puuppola, położonej niedaleko miasta Jyväskylä. Jako młody chłopiec nauczył się jeździć samochodem, gdy wraz z braćmi ścigał się po zamarzniętym jeziorze, znajdującym się niedaleko jego domu[2]. Jednak swoją styczność ze sportami motorowymi rozpoczął od zawodów traktorów. W latach 1982 i 1985 wywalczył mistrzostwo Finlandii w oraniu pola[3]. Po ukończeniu szkoły średniej pracował wraz z ojcem Jukką przy wyrębie lasów[2].
W 1985 Mäkinen kupił swój pierwszy samochód rajdowy, Forda Escorta RS2000[2]. W tamtym roku zadebiutował w rajdach, a jego debiut przypadł na październikowy Rajd Nokia[4]. W 1986 wywalczył rajdowe mistrzostwo Finlandii juniorów, a w 1987 został mistrzem seniorów[3]. W sierpniu 1987 zadebiutował w mistrzostwach świata. Wystartował samochodem Lancia Delta HF 4WD z pilotem Jarim Nieminenem w Rajdzie Finlandii. Na 27. odcinku specjalnym uległ wypadkowi i nie ukończył debiutanckiego rajdu[5]. W 1988 Mäkinen wystartował w trzech rajdach mistrzostw Europy. Zajął 11. miejsce w Rajdzie Arktycznym i Rajdzie Hankiralli oraz nie ukończył Rajdu Południowej Szwecji. Wystartował także w dwóch rajdach mistrzostw świata. Rajdu Finlandii nie ukończył z powodu awarii zawieszenia, a Rajdu Wielkiej Brytanii z powodu awarii układu elektrycznego[6]. W 1988 zwyciężył w grupie N w mistrzostwach Finlandii[3].
W 1989 Mäkinen wygrał Rajd Arktyczny w ramach mistrzostw Europy oraz był drugi w Rajdzie Hankiralli[6]. Zwyciężył także w Rajdzie Conca d’Oro, w mistrzostwach Włoch[3]. Dwukrotnie wystartował w mistrzostwach świata, jednak nie ukończył zarówno Rajdu Szwecji (awaria skrzyni biegów), jak i Rajdu Finlandii (awaria dyferencjału)[6].
1990–1994
edytujW 1990 Mäkinen startował N-grupowym samochodem Mitsubishi Galant VR-4 wraz z nowym pilotem, doświadczonym Seppo Harjanne[7]. W odbywającym się na przełomie czerwca i lipca Rajdzie Nowej Zelandii Mäkinen zdobył swoje pierwsze punkty w mistrzostwach świata w karierze. Zajął 6. miejsce w klasyfikacji generalnej oraz wygrał grupę N i serię Production Car[8]. W sierpniu był jedenasty (pierwszy w grupie N i Production Car) w Rajdzie Finlandii, a we wrześniu zajął 7. miejsce w Rajdzie Australii (pierwsze w grupie N i Production Car). Z kolei w październiku 1990 był trzynasty w Rajdzie San Remo oraz trzeci w grupie N i Production Car. Listopadowego Rajdu Wielkiej Brytanii nie ukończył z powodu awarii skrzyni biegów[6]. W sezonie 1990 w klasyfikacji końcowej Production Car zajął 3. miejsce i przegrał jedynie z Francuzem Alainem Oreille i Urugwajczykiem Gustavo Trellesem[9].
W sezonie 1991 Mäkinen wystartował w pięciu rajdach. Startując Fordem Sierrą RS Cosworth był trzynasty w Rajdzie Szwecji oraz nie ukończył Rajdu Portugalii z powodu awarii skrzyni biegów. W Rajdzie Nowej Zelandii wystartował Mitsubishi Galantem VR-4, jednak wycofał się z niego na skutek awarii silnika[6]. Następnie dzięki wstawiennictwu Hannu Mikkoli dołączył do zespołu Mazdy[7]. Po raz pierwszy wystartował Mazdą 323 GTX w Rajdzie Finlandii. Zajął w nim 5. miejsce w klasyfikacji generalnej[6], a 18. odcinek specjalny tego rajdu był pierwszym wygranym w karierze Mäkinena w mistrzostwach świata[1]. Ostatniego rajdu sezonu, Rajdu Wielkiej Brytanii, Mäkinen nie ukończył z powodu awarii skrzyni biegów[10].
W 1992 Mäkinen został członkiem zespołu Nissan Motorsports Europe i podpisał kontrakt na starty Nissanem Sunny GTI-R w mistrzostwach świata[11]. Wystąpił w czterech rajdach mistrzostw. W Rajdzie Monte Carlo był dziewiąty, a w Rajdzie Wielkiej Brytanii ósmy. Nie ukończył Rajdu Portugalii (wypadek) i Rajdu Finlandii (awaria skrzyni biegów)[6]. W sezonie 1993 Fin pojechał Lancią Deltą HF Integrale w trzech rajdach w barwach prywatnego zespołu Astra Racing. W Rajdzie Szwecji i Rajdzie Finlandii zajął 4. pozycję, a w Rajdzie Grecji 6. pozycję[6].
Rok 1994 Mäkinen rozpoczął od startów Nissanem Sunny w grupie F2, w Rajdzie Szwecji, którego nie ukończył na skutek usterki skrzyni biegów. Następnie wystartował w Rajdzie Portugalii, w mistrzostwach świata, ale wycofał się z niego z powodu wypadku[6]. W dalszej części sezonu Fin wziął udział w mistrzostwach Wielkiej Brytanii. Startował w Rajdzie Pirelli (11. miejsce), Rajdzie Szkocji (6. miejsce) i Rajdzie Ulster (4. miejsce)[11][6]. W międzyczasie fabryczny zespół Forda poszukiwał kierowcy w miejsce kontuzjowanego Włocha Massima Biasiona do startu w Rajdzie Finlandii. Wybór padł na Mäkinena. Na drugim odcinku specjalnym objął on prowadzenie w rajdzie. Pomimo problemów z turbosprężarką Fin odniósł swoje pierwsze zwycięstwo w karierze[11]. Przyjechał 22 sekundy przed Francuzem Didierem Auriolem w Toyocie Celice Turbo 4WD i 1:04 minuty przed Hiszpanem Carlosem Sainzem w Subaru Imprezie 555[12]. W 1994 Mäkinen wystartował również fabrycznym Mitsubishi Lancerem Evo II w Rajdzie San Remo (awaria zawieszenia) i Rajdzie Wielkiej Brytanii (9. miejsce)[6].
1995–1997
edytujPrzed sezonem 1995 Mäkinen podpisał kontrakt z zespołem Mitsubishi[7]. Sezon rozpoczął od startu w Rajdu Monte Carlo. Jadąc Mitsubishi Lancerem Evo II zajął w nim 4. miejsce, przegrywając podium o 42 sekundy z rodakiem Juhą Kankkunenem[13]. W lutym 1995, w Rajdzie Szwecji, Mäkinen po raz drugi w swojej karierze stanął na podium. Od początku do końca rajdu walczył o zwycięstwo ze Szwedem i jednocześnie partnerem z zespołu, Kennethem Erikssonem, jednak przegrał je o 12 sekund[14]. W majowym asfaltowym Rajdzie Korsyki, Mäkinen wystartował nowym samochodem Mitsubishi, Lancerem Evo III. Debiut w nowym samochodzie nie był udany dla Fina, który zajął 8. pozycję[15]. Kolejnego rajdu, Rajdu Nowej Zelandii, Mäkinen nie ukończył. Powodem był wypadek na 10. odcinku specjalnym[16]. W sierpniu 1995 zwyciężył w Rajdzie Finlandii, plasując się na podium przed rodakami, Marcusem Grönholmem i Jarmo Kytölehto[17]. Rajd nie był jednak punktowany w ramach mistrzostw świata, a jedynie był rundą mistrzostw samochodów w silnikami 2-litrowymi[18]. Do końca sezonu Mäkinen wystartował jeszcze w trzech rajdach mistrzostw świata. W Rajdzie Australii był czwarty, a kolejnych dwóch, Rajdu Katalonii i Rajdu Wielkiej Brytanii nie ukończył[6]. Ostatecznie w sezonie 1995 zajął 5. miejsce w klasyfikacji generalnej mistrzostw świata. Zdobył łącznie 58 punktów[19]. W grudniu 1995 wygrał Rajd Tajlandii, zaliczany do klasyfikacji Mistrzostw Azji. Wyprzedził o 4 sekundy Kennetha Erikssona i o 5 sekund Richarda Burnsa[20].
Sezon 1996 Mäkinen rozpoczął od zwycięstwa w lutowym Rajdzie Szwecji. Wygrał go z przewagą 26 sekund nad Carlosem Sainzem jadącym Fordem Escortem RS Cosworth i 1:06 minuty nad Colinem McRae jadącym Subaru Imprezą 555[21]. Fin wygrał także kolejny rajd, Rajd Safari. Ukończył go z przewagą ponad 14 minut nad Szwedem Kennethem Erikssonem i 42 minut nad Kenijczykiem Ianem Duncanem[22]. Kolejnych zawodów, majowego Rajdu Indonezji jednak nie ukończył z powodu awarii silnika na 11. odcinku specjalnym[23]. W kolejnych dwóch rajdach ponownie stanął na podium. W czerwcu walczył o zwycięstwo w Rajdzie Grecji z McRae, jednak ostatecznie był drugi ze stratą 50 sekund do Szkota[24], a w lipcu wygrał Rajd Argentyny z przewagą 1:35 minuty nad Carlosem Sainzem i 4:39 minuty nad Kennethem Erikssonem[25]. Lipcowego Rajdu Nowej Zelandii Mäkinen jednak nie ukończył, gdyż na 11. oesie uległ wypadkowi[26]. W sierpniu jednak ponownie zwyciężył. Wygrał Rajd Finlandii stając na podium obok dwóch rodaków, Juhy Kankkunena i Jarmo Kytölehto[27]. We wrześniowym Rajdzie Australii ponownie odniósł zwycięstwo, piąte w sezonie. Wygrał go z przewagą ponad minuty nad Kennethem Erikssonem i Carlosem Sainzem. Wygrana w Rajdzie Australii dała Mäkinenowi, na dwa rajdy przed końcem sezonu, pierwszy w karierze tytuł rajdowego mistrza świata[28]. W pozostałych dwóch rajdach sezonu Mäkinen nie odniósł sukcesu. Z Rajdu San Remo wycofał się z powodu wypadku, a Rajd Katalonii ukończył na 5. pozycji[6].
Już w pierwszym rajdzie sezonu 1997 Mäkinen stanął na podium. Jadąc nowym modelem Mitsubishi, Lancerem Evo IV, zajął 3. miejsce w Rajdzie Monte Carlo, w którym przegrał jedynie z Pierem Liattim i Carlosem Sainzem[29]. W drugim rajdzie sezonu, Rajdzie Szwecji, Fin był znów trzeci. Przegrał z Kennethem Erikssonem i Carlosem Sainzem[30]. W marcowym Rajdzie Safari nie dojechał jednak do mety. Na 4. odcinku specjalnym w jego Lancerze awarii uległ dyferencjał[31]. W marcu 1997 Mäkinen odniósł zwycięstwo w Rajdzie Portugalii. Była to jego pierwsza wygrana w Rajdzie Portugalii w karierze, a także pierwsza w sezonie oraz pierwsza zespołu Mitsubishi. Na mecie rajdu Fin wyprzedził Belga Freddy’ego Loixa i Niemca Armina Schwarza[32]. Z kolei w kwietniu Mäkinen wygrał swój pierwszy asfaltowy rajd mistrzostw świata w dotychczasowej karierze. Był najlepszy na trasach Rajdu Katalonii, w którym wyprzedził Piera Liattiego i Gillesa Panizziego[33]. W maju nie ukończył Rajdu Korsyki. Na 7. odcinku specjalnym jego Lancer przy dużej prędkości uderzył w krowę, wypadł z trasy i wpadł do wąwozu[34]. Pod koniec maja Mäkinen odniósł jednak swoje trzecie zwycięstwo w sezonie. Wygrał Rajd Argentyny wyprzedzając na podium dwóch kierowców Subaru, Colina McRae i Kennetha Erikssona[35]. Następnie Fin był trzeci w Rajdzie Grecji oraz nie ukończył Rajdu Nowej Zelandii z powodu wypadku na 4. odcinku specjalnym[6]. W sierpniu 1997 Mäkinen ponownie stanął na najwyższym stopniu podium. Wygrał po raz czwarty z rzędu w Rajdzie Finlandii, wyprzedzając o 7 sekund Juhę Kankkunena i o 2 minuty Jarmo Kytölehto[36]. We wrześniu nie ukończył Rajdu Indonezji z powodu awarii radiatora na 13. oesie[37]. Jednak dwie kolejne rundy mistrzostw świata, zarówno Rajd San Remo, jak i Rajd Australii, wygrał Colin McRae. Mäkinen był w nich odpowiednio trzeci i drugi, przez co przed ostatnim rajdem sezonu Szkot zbliżył się do niego o 10 punktów[38][39]. Na 21. odcinku specjalnym Rajdu Wielkiej Brytanii McRae objął prowadzenie i ostatecznie wygrał ten rajd. Nie wystarczyło mu to jednak do wywalczenia mistrzostwa świata, gdyż Mäkinen dojechał do mety na 6. pozycji, dzięki czemu został mistrzem świata z przewagą jednego punktu nad McRae w klasyfikacji generalnej[40].
1998–1999
edytujPo sezonie 1997 pilot Mäkinena Seppo Harjanne zakończył karierę[40]. Nowym pilotem Mäkinena został Risto Mannisenmäki[41]. W styczniu 1998 Mäkinen pojechał w Rajdzie Monte Carlo. W pierwszym dniu rajdu wygrał cztery odcinki specjalne z sześciu i był liderem. Jednak na pierwszym odcinku specjalnym drugiego dnia rajdu uległ wypadkowi. Jego Lancer uderzył w barierkę mostu i spadł 10 metrów w dół do strumienia. Załoga nie odniosła obrażeń[42]. W lutym 1998, w Rajdzie Szwecji, Mäkinen objął prowadzenie na 12. oesie i ostatecznie wygrał ten rajd. Wyprzedził drugiego Carlosa Sainza 51,6 sekundy i trzeciego Juhę Kankkunena o 58,8 sekundy[43]. Kolejnych dwóch rajdów Mäkinen nie ukończył. Rajdu Safari nie ukończył na skutek awarii paska rozrządu, a Rajdu Portugalii na skutek awarii zawieszenia[6]. W kwietniowym Rajdzie Katalonii przyjechał na 3. pozycji za dwoma kierowcami Toyoty, Sainzem i Freddym Loixem[44]. Z kolei w maju 1998 wycofał się z Rajdu Korsyki. Powodem wycofania się była awaria układu elektrycznego na 5. odcinku specjalnym[45]. Kolejnym rajdem sezonu był Rajd Argentyny. Od 4. do 10. odcinka specjalnego Mäkinen prowadził. Na 11. odcinku prowadzenie objął Colin McRae, jednak na 15. odcinku uderzył w skałę, w związku z tym Mäkinen wrócił na prowadzenie i ostatecznie zwyciężył w argentyńskim rajdzie[46]. Czerwcowego Rajdu Grecji Fin nie ukończył, a w lipcu był trzeci w Rajdzie Nowej Zelandii[6]. W sierpniu wystartował w Rajdzie Finlandii. Na 3. odcinku specjalnym objął prowadzenie i systematycznie utrzymywał je do końca rajdu, który wygrał. Pokonał Carlosa Sainza o 35,6 sekundy i Juhę Kankkunena o 45,2 sekundy. Było to piąte z rzędu zwycięstwo Mäkinena w Rajdzie Finlandii[47]. Mäkinen zdominował również październikowy Rajd San Remo. Na 2. odcinku specjalnym został liderem i nie oddał prowadzenia do końca rajdu. Stanął na podium obok dwóch kierowców Subaru Imprezy, Piera Liattiego i Colina McRae. Zwycięstwo we Włoszech pozwoliło Mäkinenowi włączyć się o walkę o mistrzostwo świata i Fin zbliżył się na 2 punkty do lidera mistrzostw, Carlosa Sainza[48]. W listopadzie 1998 Mäkinen wygrał trzeci rajd z rzędu. W Rajdzie Australii przyjechał o 16,5 sekundy przed Sainzem, dzięki czemu objął prowadzenie w mistrzostwach świata z 2 punktami przewagi przed Hiszpanem[49]. Ostatnim rajdem sezonu decydującym o mistrzostwie świata był Rajd Wielkiej Brytanii. Na 5. odcinku specjalnym Mäkinen wjechał swoim Lancerem w plamę oleju, przez co wypadł poza trasę i uderzył tyłem w betonowy blok. Niedługo potem urwał koło i ukończył 6. odcinek specjalny na trzech kołach na 52. pozycji. Po tym odcinku został zatrzymany przez brytyjską policję na trasie dojazdowej i ostatecznie wycofał się z rajdu. W rajdzie pozostał Sainz. Na 500 metrów przed końcem ostatniego, 28. odcinka specjalnego, w Toyocie Corolli WRC Sainza (w tym czasie jechał na 4. pozycji w klasyfikacji i był mistrzem świata) awarii uległ silnik i Hiszpan nie ukończył rajdu. Tym samym mistrzem świata został Mäkinen, a o tym fakcie dowiedział się nieoczekiwanie poprzez telefon, w momencie udzielania przez niego wywiadu fińskiej telewizji[50]. Fin stał się też pierwszym kierowcą, który wywalczył tytuł mistrzowski po raz trzeci z rzędu[51].
2 stycznia 1999 Mitsubishi zaprezentowało nowy model Lancera, Evo VI. Tym modelem Mäkinen miał startować w sezonie 1999[52]. Już w pierwszym rajdzie sezonu, Rajdzie Monte Carlo, Mäkinen odniósł zwycięstwo. Wygrał go z przewagą 1:44 minuty nad Juhą Kankkunenem i 3:52 minuty nad Didierem Auriolem[53]. W lutym 1999, w Rajdzie Szwecji, Mäkinen od pierwszego do ostatniego odcinka specjalnego walczył o zwycięstwo z Carlosem Sainzem. Ostatecznie wygrał go, po raz trzeci z rzędu, z przewagą 18 sekund nad Hiszpanem[54]. Trzecim rajdem sezonu był, odbywający się pod koniec lutego, Rajd Safari. Na jednym z odcinków specjalnych Mäkinen zatrzymał się, by wymienić dwie przebite opony. W wymianie koła pomogła grupa kenijskich widzów, co zostało zarejestrowane na kamerze telewizyjnej. Zewnętrzna pomoc była zabroniona w rajdach, toteż zespół Toyoty złożył protest, który został uwzględniony przez FIA. Mäkinen został wykluczony z rajdu[55]. W następnych pięciu rajdach sezonu 1999 Mäkinen tylko dwukrotnie stawał na podium. W Rajdzie Katalonii i Rajdzie Grecji był trzeci. W pozostałych trzech dojechał jednak na punktowanych pozycjach. W Rajdzie Portugalii zajął 5. miejsce, w Rajdzie Korsyki – 6., a w Rajdzie Argentyny – 4.[6] Po letniej przerwie Mäkinen wystartował w lipcowym Rajdzie Nowej Zelandii. Na 2. odcinku specjalnym objął prowadzenie i dzięki 10 wygranym odcinkom, zwyciężył w nowozelandzkim rajdzie, wyprzedzając dwóch rodaków, Juhę Kankkunena i Toniego Gardemeistera[56]. W sierpniu Mäkinen wziął udział w Rajdzie Finlandii. Nie zdołał go jednak wygrać po raz szósty z rzędu. Na 14. odcinku specjalnym był zmuszony wycofać się z powodu awarii sprzęgła[57]. We wrześniu Mäkinen walczył o zwycięstwo w Rajdzie Chin. Od 11. odcinka specjalnego jechał na 3. pozycji. Na 16. odcinku spadł jednak deszcz. Fin na śliskiej nawierzchni nie opanował samochodu, który uderzył w skałę. Mäkinen uszkodził zawieszenie i wycofał się z rajdu[58]. W październikowym Rajdzie San Remo, ostatnim asfaltowym w sezonie, Mäkinen do przedostatniego odcinka specjalnego jechał na 2. pozycji o 1,8 sekundy za Gillesem Panizzim. Wygrał jednak ostatni odcinek o 19,8 sekundy nad Panizzim i zwyciężył w rajdzie. Dzięki zwycięstwu w Rajdzie San Remo Mäkinen został liderem mistrzostw świata z 6 punktami przewagi nad Didierem Auriolem[59]. W listopadzie 1999 odbył się przedostatni rajd sezonu, Rajd Australii. Na 6. odcinku specjalnym Auriol uderzył w drzewo i wycofał się z rajdu. Mäkinen ukończył rajd na bezpiecznej 3. pozycji, która zagwarantowała mu zdobycie czwartego z rzędu tytułu mistrza świata na jeden rajd przed końcem sezonu (Mäkinen miał wówczas 10 punktów przewagi, ale więcej zwycięstw od Auriola)[60]. Ostatniego rajdu sezonu, Rajdu Wielkiej Brytanii, Mäkinen nie ukończył z powodu awarii silnika[61].
2000–2001
edytujMäkinen dobrze rozpoczął sezon 2000. W styczniowym Rajdzie Monte Carlo objął prowadzenie na 4. odcinku specjalnym i ostatecznie wygrał ten rajd. Ukończył go z przewagą 1:24,9 minuty nad Carlosem Sainzem oraz 3:21,4 minuty nad Juhą Kankkunenem[62]. W lutowym Rajdzie Szwecji także walczył o zwycięstwo. Trzeci dzień rajdu rozpoczynał na 2. miejscu ze stratą 26,8 sekundy do lidera Marcusa Grönholma. Następnie systematycznie odrabiał stratę do rodaka i ostatecznie ukończył szwedzki rajd na 2. pozycji ze stratą 6,8 sekundy[63]. Kolejne dwa rajdy nie były jednak dla Mäkinena udane. Lutowy Rajd Safari zakończył na 3. odcinku specjalnym z powodu awarii zawieszenia[64]. Nie ukończył także odbywającego się w marcu Rajdu Portugalii. Na 9. odcinku specjalnym uderzył w drzewo, uszkodził zawieszenie i był zmuszony wycofać się z zawodów[65]. Piąty rajd sezonu, Rajd Katalonii, zakończył na 4. pozycji tracąc do podium 28,5 sekundy[66], a w maju dojechał na 3. miejscu w Rajdzie Argentyny[67]. W czerwcu Mäkinen nie ukończył Rajdu Grecji z powodu awarii osi[68], a w lipcu miał wypadek w Rajdzie Nowej Zelandii na 19. odcinku specjalnym i wycofał się z rajdu[69]. W Rajdzie Finlandii dojechał na 4. pozycji, a w Rajdzie Cypru był piąty. Nie ukończył natomiast Rajdu Korsyki z powodu wypadku[6]. W październiku stanął na podium w Rajdzie San Remo. Był trzeci i przegrał jedynie z dwoma francuskimi kierowcami, Gillesem Panizzim i François Delecourem[70]. W listopadzie 2000, w przedostatnim rajdzie sezonu, Rajdzie Australii, Mäkinen zwyciężył z przewagą 5,5 sekundy nad Grönholmem i 8,2 sekundy nad Richardem Burnsem. Po zakończeniu rajdu został jednak zdyskwalifikowany. Zespół Mitsubshi użył w jego Lancerze niezgodnej z przepisami turbosprężarki[71]. W ostatnim rajdzie sezonu, Rajdzie Wielkiej Brytanii, Mäkinen dojechał na 3. miejscu[72]. Sezon 2000 zakończył na 5. pozycji w klasyfikacji generalnej. Zdobył 36 punktów[73].
Sezon 2001 Mäkinen rozpoczął od zwycięstwa w Rajdzie Monte Carlo. O zwycięstwo w rajdzie walczył z Colinem McRae, który jednak z powodu kłopotów technicznych wycofał się z rajdu. Tym samym wygrał Rajd Monte Carlo po raz trzeci z rzędu wyprzedzając Carlosa Sainza o ponad minutę i François Delecoura o ponad dwie minuty[74]. W lutym Mäkinen wystartował w Rajdzie Szwecji. Do 16. odcinka specjalnego jechał na 2. pozycji, jednak 19 kilometrów przed końcem 17. odcinka wypadł z trasy i był zmuszony wycofać się z rajdu[75]. W marcu 2001 Mäkinen wygrał drugi rajd w sezonie, Rajd Portugalii. Na 21., przedostatnim, odcinku specjalnym był drugi za Sainzem, jednak dzięki wygranej na ostatnim oesie wygrał portugalski rajd z przewagą 8,6 sekundy nad Hiszpanem[76]. W Rajdzie Hiszpanii Mäkinen stanął na podium. Był trzeci. Z kolei w Rajdzie Argentyny dojechał do mety na 4. pozycji[6]. Rajd Cypru nie był dla Mäkinena udany. Na pierwszych trzech odcinkach specjalnych notował czasy w drugiej dziesiątce, a na 4. odcinku specjalnym wypadł z trasy i zakończył udział w zawodach[77]. W czerwcowym Rajdzie Grecji Fin był czwarty[78]. W lipcu Mäkinen startował w Rajdzie Safari. Od 2. odcinka specjalnego był liderem rajdu i ostatecznie wygrał go z przewagą ponad 12 minut nad rodakiem Harrim Rovanperą i Niemcem Arminem Schwarzem[79]. W sierpniu nie ukończył Rajdu Finlandii z powodu awarii zawieszenia, a we wrześniu był ósmy w Rajdzie Nowej Zelandii[6]. We wrześniu zespół Mitsubishi zaprezentował nowy samochód, Mitsubishi Lancer WRC, którym Mäkinen miał wystartować w Rajdzie San Remo[80]. Debiut Mäkinena w nowym samochodzie nie był udany. Do 19. odcinka specjalnego, którego nie ukończył z powodu wypadku, jechał w drugiej dziesiątce klasyfikacji generalnej[81]. W październiku Mäkinen ogłosił, iż opuszcza zespół Mitsubishi i przenosi się do zespołu Subaru. Jeszcze w tym samym miesiącu wystartował w Rajdzie Korsyki. Na 6. odcinku specjalnym Mäkinen uderzył samochodem w kamienny murek, następnie w skały. Lancer Fina dachował i zatrzymał się nad przepaścią. Mäkinen nie odniósł obrażeń, jednak jego pilot Risto Mannisenmäki został zabrany helikopterem do szpitala[82]. Mannisenmäki doznał złamania kręgu i przeszedł operację kręgosłupa[83]. W listopadzie Mäkinen wystartował z nowym pilotem, Timo Hantunenem i zajął 6. miejsce w tym rajdzie[6]. Przed ostatnim rajdem sezonu, Rajdem Wielkiej Brytanii Mäkinen wciąż miał szanse na tytuł mistrzowski. W rajdzie pojechał z pilotem Kajem Lindströmem. Jednak wycofał się już na 2. odcinku specjalnym z powodu wypadku i urwania koła w Lancerze[84]. Sezon 2001 zakończył na 3. miejscu ze stratą punktu do drugiego Colina McRae i 3 punktów do mistrza świata Richarda Burnsa[85].
2002–2003
edytujW styczniu 2002 w debiucie w zespole Subaru w Rajdzie Monte Carlo Mäkinen przyjechał na 2. miejscu w klasyfikacji generalnej. Po zakończeniu rajdu wyniki zostały jednak zmienione. Pierwotnemu zwycięzcy Sébastienowi Loebowi doliczono do końcowego wyniku 2 minuty kary za niedozwoloną zmianę opon w trakcie dziesięciominutowego serwisu. Tym samym zwycięzcą rajdu został Mäkinen, a Loeb zajął 2. miejsce[86]. W lutowym Rajdzie Szwecji Mäkinen przejechał trzy odcinki specjalne. Na 4. odcinku wpadł w śnieżną zaspę, a silnik w jego Subaru Imprezie przegrzał się, przez co Fin wycofał się z rajdu[87]. Mäkinen nie ukończył również Rajdu Korsyki. Jadąc na 4. pozycji w klasyfikacji generalnej wypadł z trasy na 10. odcinku specjalnym i uszkodził zawieszenie, co uniemożliwiło mu dalszy start w rajdzie[88]. W marcu Mäkinen nie ukończył trzeciego z rzędu rajdu. Na 9. odcinku specjalnym Rajdu Hiszpanii wycofał się z powodu problemów z silnikiem[89]. W kwietniu po raz drugi w sezonie Mäkinen stanął na podium. Zajął 3. miejsce za dwoma kierowcami Peugeota, Marcusem Grönholmem i Richardem Burnsem[90]. W maju Mäkinen walczył o zwycięstwo w Rajdzie Argentyny. Od pierwszego odcinka specjalnego jechał na 2. pozycji, a przez dwa odcinki był nawet liderem rajdu. Jednak na 21. odcinku dachował i odpadł z rywalizacji[91]. Nie ukończył również dwóch kolejnych rajdów. Z Rajdu Grecji wycofał się z powodu uszkodzenia koła, a z Rajdu Safari z powodu problemów z zawieszeniem. W Rajdzie Finlandii był szósty, a w Rajdzie Niemiec siódmy. Z kolei we wrześniu 2002 wycofał się z Rajdu San Remo z powodu awarii skrzyni biegów[6]. W październiku stanął na podium, po raz trzeci w sezonie. Był trzeci i przegrał jedynie z rodakami jadącymi Peugeotem 206 WRC, Marcusem Grönholmem i Harrim Rovanperą[92]. W Rajdzie Australii Mäkinen był czwarty. Po rajdzie został jednak zdyskwalifikowany. Jego Subaru przekroczyło limit wagowy o 8 kilogramów[93]. W ostatnim rajdzie sezonu, Rajdzie Wielkiej Brytanii, Mäkinen zajął 4. pozycję. W sezonie 2002 zajął 8. miejsce w klasyfikacji generalnej mistrzostw świata. Zdobył 22 punkty[6].
W styczniu 2003 Mäkinen ogłosił, iż sezon 2003 będzie jego ostatnim sezonem w rajdowej karierze[94]. Sezon ten Mäkinen rozpoczął od startu w Rajdzie Monte Carlo. Po czterech odcinkach specjalnych był dziewiąty, a na 5. odcinku wypadł z trasy i zakończył udział w rajdzie[95]. W lutym stanął na podium. Był drugi w Rajdzie Szwecji. Ukończył go ze stratą 50,8 sekundy do zwycięzcy Marcusa Grönholma[96]. W odbywającym się na przełomie lutego i marca Rajdzie Turcji Mäkinen był ósmy. Z kolei w kwietniowym Rajdzie Nowej Zelandii przyjechał na siódmej pozycji w klasyfikacji generalnej[6]. W majowym Rajdzie Argentyny przejechał 20 odcinków specjalnych. Na 21. odcinku wycofał się z powodu zbyt dużej straty spowodowanej awarią skrzyni biegów[97]. W czerwcowym Rajdzie Grecji Mäkinen był piąty. Następnie nie ukończył czerwcowego Rajdu Cypru, a także lipcowego Rajdu Niemiec (z powodu awarii alternatora). W Rajdzie Finlandii był szósty, podobnie jak w Rajdzie Australii. Z kolei w Rajdzie San Remo zajął 10. pozycję, w Rajdzie Korsyki – siódmą, a w Rajdzie Katalonii – ósmą[6]. W listopadzie 2003 pojechał w ostatnim rajdzie sezonu. Na 4. oesie awansował na 3. pozycję i na niej też zakończył rajd. Przegrał w nim jedynie z Norwegiem Petterem Solbergiem i Francuzem Sébastienem Loebem[98]. Swój ostatni w karierze sezon w mistrzostwach świata Mäkinen zakończył na 8. pozycji w klasyfikacji generalnej. Zdobył w nim 30 punktów[99].
2015
edytuj7 lipca 2015 Mäkinen został szefem zespołu Toyoty, przygotowującego się do startu w rajdowych mistrzostwach świata w 2017 Yarisem WRC. Do współpracy zaprosił go Akio Toyoda, prezydent Toyota Motor Corporation, z zamiłowania także kierowca rajdowy, którego Mäkinen był trenerem w 2013[100].
Życie prywatne
edytujTommi Mäkinen jest jednym z czterech synów Jukkiego i Anny Mäkinenów[101]. Jest mężem Eliisy, z którą ma dwóch synów: Henry’ego (ur. 1996) i Mikko (ur. 2003). Mieszka z rodziną w Monako i w rodzinnej wsi Puuppola, w rejonie Jyväskyli[102][103][104]. Największymi idolami rajdowymi Mäkinena są jego rodacy: Hannu Mikkola i Juha Kankkunen[105].
Po zakończeniu kariery Mäkinen otworzył firmę Tommi Mäkinen Racing Oy Ltd z siedzibą we wsi Puuppola. Firma ta zajmuje się budową i wypożyczaniem samochodów rajdowych, głównie Subaru Impreza startujących w grupie N i grupie R4[106]. Mäkinen prowadzi również szkołę rajdową, w której swoje umiejętności doskonalili tacy kierowcy jak Thierry Neuville, Jewgienij Nowikow, Mikko Hirvonen, Dave Mirra czy Jari-Matti Latvala[107].
Zwycięstwa w Mistrzostwach Świata
edytujNr | Rajd | Sezon | Pilot | Samochód |
---|---|---|---|---|
1 | Rajd Finlandii | 1994 | Seppo Harjanne | Ford Escort RS Cosworth |
2 | Rajd Szwecji | 1996 | Mitsubishi Lancer Evo III | |
3 | Rajd Safari | |||
4 | Rajd Argentyny | |||
5 | Rajd Finlandii | |||
6 | Rajd Australii | |||
7 | Rajd Portugalii | 1997 | Mitsubishi Lancer Evo IV | |
8 | Rajd Hiszpanii | |||
9 | Rajd Argentyny | |||
10 | Rajd Finlandii | |||
11 | Rajd Szwecji | 1998 | Risto Mannisenmäki | |
12 | Rajd Argentyny | Mitsubishi Lancer Evo V | ||
13 | Rajd Finlandii | |||
14 | Rajd Włoch | |||
15 | Rajd Australii | |||
16 | Rajd Monte Carlo | 1999 | Mitsubishi Lancer Evo VI | |
17 | Rajd Szwecji | |||
18 | Rajd Nowej Zelandii | |||
19 | Rajd Włoch | |||
20 | Rajd Monte Carlo | 2000 | ||
21 | Rajd Monte Carlo | 2001 | Mitsubishi Lancer Evo 6.5 | |
22 | Rajd Portugalii | |||
23 | Rajd Safari | |||
24 | Rajd Monte Carlo | 2002 | Kaj Lindström | Subaru Impreza WRC2001 |
Starty w rajdach WRC
edytujLegenda oznaczeń w tabelach dot. wyników | |
---|---|
Oznaczenie | Wyjaśnienie |
Złoty | Zwycięzca |
Srebrny | 2. miejsce |
Brązowy | 3. miejsce |
Zielony | Ukończył, punktował (w klasyfikacji generalnej, gdy kierowca był sklasyfikowany, oznacza zdobycie punktów w rajdzie poza trzema powyższymi opcjami) |
Niebieski | Ukończył, nie punktował |
Różowy | Nie ukończył (NU) |
Czarny | Zdyskwalifikowany (DK) |
Biały | Nie został zgłoszony (-) |
Uwagi
edytuj- ↑ Lancią Deltą Integrale w zespole Mu-Uutiset 4 Rombi Corse startował w Rajdzie Wielkiej Brytanii.
- ↑ Fordem Sierrą RS Cosworth w zespole Promoracing Finland startował w Rajdzie Szwecji.
- ↑ Mitsubishi Galantem w zespole Promoracing Finland startował w Rajdzie Nowej Zelandii.
- ↑ Mazdą 323 GTX w zespole Mazda Rally Team Europe startował w Rajdzie Finlandii i Rajdzie Wielkiej Brytanii.
- ↑ Nissanem Sunny GTI w startował w Rajdzie Portugalii i Rajdzie Wielkiej Brytanii.
- ↑ Fordem Escortem RS Cosworth startował w Rajdzie Finlandii.
- ↑ Mitsubishi Lancerem Evo II startował w Rajdzie Włoch.
- ↑ Mitsubishi Lancerem Evo II startował w Rajdzie Monte Carlo i Rajdzie Szwecji.
- ↑ Mitsubishi Lancerem Evo IV startował w Rajdzie Monte Carlo, Rajdzie Szwecji, Rajdzie Kenii i Rajdzie Portugalii.
- ↑ Mitsubishi Lancerem Evo 6.5 startował od Rajdu Monte Carlo do Rajdu Nowej Zelandii.
- ↑ Subaru Imprezą WRC2001 startował w Rajdzie Monte Carlo i Rajdzie Szwecji.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Tommi Mäkinen profile. juwra.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ a b c Tommi Mäkinen story. KosunenRacing. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ a b c d Tommi Mäkinen profile. Mitsubishi Motors. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ Tommi Mäkinen profile. Tommi Mäkinen. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 37. 1000 Lakes Rally 1987. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Tommi Mäkinen profile. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ a b c Tommi Mäkinen profile. Rally Paradise. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 20. Rothmans Rally of New Zealand 1990. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ PWRC 1990. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 47. Lombard RAC Rally 1991. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ a b c When Tommi nearly quit. Max Rally. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 44. Neste 1000 Lakes Rally 1994. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 63. Rallye Monte Carlo 1995. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 44. International Swedish Rally 1995. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 39. Tour de Corse – Rallye de France 1995. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 25. Smokefree Rally New Zealand 1995. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 45. Neste 1000 Lakes Rally 1995. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ Rally of Thousand Lakes. Neste Oil Rally Finland. [dostęp 2014-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-25)]. (ang.).
- ↑ Season 1995. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 7. Int. Rally of Thailand 1995. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 45. International Swedish Rally 1996. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 44. Safari Rally Kenya 1996. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 21. Bank Utama Rally Indonesia 1996. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 43. Acropolis Rally 1996. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 16. Rally Argentina 1996. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 26. Smokefree Rally New Zealand 1996. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 46. Neste 1000 Lakes Rally Finland 1996. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ Lancer Evolution III turns Makinen into World Champion. Mitsubishi Motors. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 65. Rallye Monte Carlo 1997. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 46. International Swedish Rally 1997. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 45. Safari Rally Kenya 1997. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ Mitsubishi Lancer with Tommi Makinen wins Rally of Portugal. Mitsubishi Motors. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ Mitsubishi wins Catlaunya Rally with Tommi Makinen and Group N with Gustavo Trelles. Mitsubishi Motors. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ Rallye de France. Juwra. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ Double win for Mitsubishi in Rally Argentina. Mitsubishi Motors. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ Neste Rally Finland 1997. worldrally.net. [dostęp 2014-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ 22. Rally Indonesia 1997. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 39. Rallye Sanremo – Rallye d’Italia 1997. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ 10. API Rally Australia 1997. eWRC.com. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ a b RAC Rally '97. worldrally.net. [dostęp 2014-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)]. (ang.).
- ↑ Inside The Rally. Risto Mannisenmäki. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
- ↑ Monte Carlo Rally 98. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ Swedish Rally 98. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ 34. Rallye Catalunya – Costa Brava 1998. eWRC.com. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ 42. Tour de Corse – Rallye de France 1998. eWRC.com. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Rally Argentina 98. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ Neste Rally Finland 98. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Rally San Remo 98. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Rally Australia 98. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Tommi Mäkinen 1998 Championship phone call (With English Subtitles) – YouTube. youtube.com. [dostęp 2014-09-10].
- ↑ Rally of Great Britain 98. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ 1999 Mitsubishi Lancer Evolution VI. Super Cars. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Monte Carlo Rally 99. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ Sweden Rally 99. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ Safari Rally 99. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ Rally New Zealand 99. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Rally Finland 99. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ China Rally 99. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ Rally San Remo 99. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ Rally Australia 99. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ 55. Network Q Rally of Great Britain 1999. eWRC.com. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Monte Carlo Rally 2000. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ Sweden Rally 2000 Leg Three. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ 48. Sameer Safari Rally Kenya 2000. eWRC.com. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Rally Portugal 2001 Leg One. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ 36. Rallye Catalunya – Costa Brava 2000. eWRC.com. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ 20. Rally Argentina 2000. eWRC.com. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ 47. Acropolis Rally 2000. eWRC.com. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ 30. Rally New Zealand 2000. eWRC.com. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ 42. Rallye Sanremo – Rallye d’Italia 2000. eWRC.com. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Rally Australia 2000. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ 56. Network Q Rally of Great Britain 2000. eWRC.com. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Season 2000. eWRC.com. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Monte Carlo Rally 2001. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ Swedish Rally 2001 Leg Three. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Rally Portugal 2001 Leg Three. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Cyprus Rally 2001. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ 48. Acropolis Rally 2001. eWRC.com. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Safari Rally 2001. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ 2001 Mitsubishi Lancer Evolution VII WRC. Supercars.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ San Remo Rally 2001. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ Tour de Corse 2001. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-16)]. (ang.).
- ↑ Makinen’s man on the mend. BBC Sport. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Rally Britain 2001. worldrally.net. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Season 2001. eWRC.com. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ Monte Carlo zakończone: Wygrał Loeb, punkty dla Makinena?. autoklub.pl. [dostęp 2014-09-05].
- ↑ Uddeholm Swedish Rally 2002 review. Car Enthusiast. [dostęp 2014-09-05]. (ang.).
- ↑ Tour de Corse 2002 Leg 2 Report. Subaru Global. [dostęp 2014-09-05]. (ang.).
- ↑ 38. Rally Catalunya – Costa Brava 2002. eWRC.com. [dostęp 2014-09-05]. (ang.).
- ↑ Gronholm takes Cyprus win after McRae blows it.. Crash.net. [dostęp 2014-09-05]. (ang.).
- ↑ Grönholm disqualified, Mäkinen crashes at Rally Argentina. Helsingin Sanomat. [dostęp 2014-09-05]. (ang.).
- ↑ 32. Propecia Rally New Zealand 2002. eWRC.com. [dostęp 2014-09-05]. (ang.).
- ↑ Tommi Makinen excluded from Rally Australia. Motorsport.com. [dostęp 2014-09-05]. (ang.).
- ↑ Makinen Retires after 2003. GTPlanet.net. [dostęp 2014-09-05]. (ang.).
- ↑ Makinen i Solberg wypadli z trasy. Wirtualna Polska. [dostęp 2014-09-05].
- ↑ Helsingin Sanomat. Helsingin Sanomat. [dostęp 2014-09-05]. (ang.).
- ↑ Makinen out of Rally Argentina. RTE Sport. [dostęp 2014-09-05]. (ang.).
- ↑ 59. Wales Rally of Great Britain 2003. eWRC.com. [dostęp 2014-09-05]. (ang.).
- ↑ Season 2003. eWRC.com. [dostęp 2014-09-05]. (ang.).
- ↑ Tommi Mäkinen Leads Toyota GAZOO Racing’s WRC Return in 2017, www.toyota-motorsport.com, 7 lipca 2015.
- ↑ Tommi Mäkinen biography. Tommi Mäkinen. [dostęp 2014-08-25]. (ang.).
- ↑ Tommi Mäkinen: „En haluaisi kokea lopettamista enää uudelleen”. apu. [dostęp 2014-08-25]. (fiń.).
- ↑ Nyt riittää, totesi Tommi. Urheilu. [dostęp 2014-08-25]. (fiń.).
- ↑ Tommi Mäkinen profile. Tommi Mäkinen Racing. [dostęp 2014-08-25]. (ang.).
- ↑ Premiera pe patru roti. Libertatea. [dostęp 2014-08-25]. (rum.).
- ↑ Company Info. Tommi Mäkinen Racing. [dostęp 2014-08-25]. (ang.).
- ↑ Rally School. Tommi Mäkinen Racing. [dostęp 2014-08-25]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Rallye-Info: Tommi Mäkinen. Rallye-Info.com. [dostęp 2011-12-09]. (ang.).
- eWRC-results: Tommi Mäkinen. eWRC. [dostęp 2011-12-09]. (ang.).