Ulica Najświętszej Marii Panny we Wrocławiu
Ulica Najświętszej Marii Panny – ulica położona we Wrocławiu na wyspie Piasek w ramach osiedla Stare Miasto i dawnej dzielnicy Śródmieście[1][2][3][4]. Obejmuje drogę gminną o długości 83 m[1]. Południową pierzeję ulicy stanowi zabytkowy kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku we Wrocławiu, a jej przedłużeniem jest równie zabytkowy Most Tumski, łączący wyspę Piasek z Ostrowem Tumskim[3][5].
| Stare Miasto | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
83 m | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Poprzednie nazwy |
An der Sandkirche | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Plan | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Wrocławia  | |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||
| 51°06′53,692″N 17°02′28,539″E/51,114914 17,041261 | |||||||||||||||||||||||||||||||
Historia edytuj
Ulica ta istniała już we wczesnym średniowieczu. Historia jej ukształtowania wiąże się z przekazaniem środkowej części Ostrowa Tumskiego kapitule świętokrzyskiej. Istnieją przypuszczenia, że w 1288 roku, w związku z tym wydarzeniem, wytyczono ulicę Katedralną w obecnym kształcie, od wrocławskiej katedry do Mostu Tumskiego, za którym przez obecną ulicę Najświętszej Marii Panny połączona była z głównym szlakiem komunikacyjnym biegnącym przez Wyspę Piasek z południa na północ, obecnie ulica Świętej Jadwigi[2][6][7][8][9][10].
Przeprawa z Wyspy Piasek na Ostrów Tumski funkcjonuje co najmniej od XII wieku. Wyznaczała ona granicę pomiędzy jurysdykcją miejską (na Wyspie Piaskowej) i kościelną (na Ostrowie Tumskim). Przeprawa ta od wymienionego momentu w historii miała postać mostu, przy czym był on wielokrotnie niszczony i naprawiany, oraz rozbierany w celu budowy nowego mostu w nowej technologii i konstrukcji[6][7][8][11].
Zabudowa ulicy po stronie południowej związana jest z historią powstania od XII wieku zespołu klasztornego Kanoników Regularnych z kościołem Najświętszej Marii Panny na Piasku. Od chwili powstania zabudowy w południowej pierzei dominuje wskazany kościół, również wielokrotnie przebudowywany, odbudowywany po zniszczeniach i remontowany[2][5][12]. Po stronie północnej w początku XVI wieku było pięć domów i szkoła przyklasztorna. Sama szkoła wzmiankowana była już od 1326 r. Zburzono ją około 1860 r. W 1791 r. pożar zniszczył posadowione tu kamienice. Odbudowane, ponownie zostały zniszczone w wyniku działań wojennych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r. Po wojnie kamienic tych już nie odbudowano, a wolny teren zagospodarowano na zieleniec[2][13] i bulwar, na którym w 2005 r. postawiono pomnik Bolesława Kominka[14][15][16].
Nazwy edytuj
W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:
Niemiecka nazwa ulicy, podobnie jak polska nazwa współczesna, odnosiła się do położonego tu kościoła. Z języka niemieckiego Sandkirche to właściwie St. Maria auf dem Sande, czyli kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 94 z 20.12.1945 r.[1][2][17].
Układ drogowy edytuj
Do ulicy przypisana jest droga gminna nr 105211D (numer ewidencyjny drogi G1052110264011) o długości 83 m[1]. Ulica położona jest na działce ewidencyjnej o powierzchni 1242 m2[1][18]. Droga ta przeznaczona jest dla ruchu pieszego z dopuszczeniem obsługi komunikacyjnej nieruchomości przylegających[19][20].
Ulice i inne drogi powiązane z ulicą Najświętszej Marii Panny:
- skrzyżowanie: ulica św. Jadwigi[1][21]
- skrzyżowanie:
- kontynuacja: Most Tumski i ulica Katedralna[1][23][24][25].
Wzdłuż ulicy św. Jadwigi przebiega torowisko tramwajowe dla obsługi przebiegających tu linii tramwajowych w ramach komunikacji miejskiej[26].
Drogi w tym rejonie położone są w strefie zamieszkania i ograniczonej prędkości z ograniczeniem prędkości jazdy do 20 km/h[27]. Ulica przeznaczona jest także dla ruchu rowerowego[28][29].
Zabudowa i zagospodarowanie edytuj
Most Tumski, stanowiący kontynuację ulicy w kierunku wschodnim, przerzucony jest nad ramieniem rzeki Odra, tzw. Odrą Północną, będącą częścią Odry Głównej w ramach Śródmiejskiego Węzła Wodnego[11][30][31][32][33]. Wzdłuż tego ramienia, na południowym, lewym brzegu, urządzono bulwary, przecięte przez ulicę. Północna strona ulicy to urządzony w ramach bulwaru skwer, o powierzchni 1713 m², na którym ustawiono pomnik Bolesława Kominka[3][5][13][14][34][35]. Po stronie południowej zaś zabudowę stanowi kościół, który dla tego zespołu zabudowy stanowi wyraźną dominantę[3][5][36][37][38][39]. Ulica rozpoczyna się przy skrzyżowaniu z ulicą św. Jadwigi, za którym znajduje się krótki zespół zabudowy pierzejowej, w szczególności w tym miejscu zlokalizowane są dwie zabytkowe kamienice[3][5].
Ulica zlokalizowana jest w obszarze położonym na wysokości bezwzględnej pomiędzy 118,5 a 120,2 m n.p.m.[40]. Objęta jest rejonem statystycznym nr 934020, na którym występuje gęstość zaludnienia 3,529 osób/km², przy 1044 osobach zameldowanych w tym rejonie (stan na 31.12.2019 r.)[41].
Ochrona i zabytki edytuj
Obszar, na którym położony jest ulica Najświętszej Marii Panny, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Ostrowa Tumskiego i wysp: Piaskowej, Bielarskiej, Słodowej i Tumskiej, wpisanego do rejestru zabytków pod nr rej.: 195 z 15.02.1962 r. oraz A/678/213 z 12.05.1967 r.[42][43]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[44][45]. Samo miasto włączyło ten obszar, jako cenny i wymagający ochrony, do Wrocławskiego Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego oraz historycznego charakteru najstarszej części miasta[46]. Również miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wskazuje ten obszar jako chroniony, z koniecznością zachowania jego szczególnych wartości kulturowych, krajobrazowych i historycznej kompozycji[37][47].
Wartości te znajdują także ochronę w postaci nakazu zachowania osi widokowych:
- wzdłuż ulicy Najświętszej Marii Panny, w kierunku Mostu Tumskiego i zabytkowych rzeźb[48][49]
- wzdłuż ulicy św. Jadwigi[50].
Podobną ochronę wyznaczają panoramy widokowe:
- z bulwaru ks. Aleksandra Zienkiewicza (poprzednio św. Marcina) na północną fasadę kościoła Najświętszej Marii Panny na Piasku oraz Most Tumski i Mosty Młyńskie[51][39], a także sam bulwar kard. Stefana Wyszyńskiego[35].
- z bulwaru Wyszyńskiego na kościół św. Marcina i pomnik Jana XXIII[52][35].
| obiekt, położenie | powstanie, nr rej.[a] | fotografia |
|---|---|---|
| strona południowa | ||
| Zespół klasztorny Kanoników Regularnych, obecnie kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny na Piasku i biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego założenie przestrzenne ulica św. Jadwigi 1-3/4[5][53] |
wzmiankowany XII wiek, XIII-XV wiek, XVII-XVIII wiek, XIX wiek, zniszczony 1945 r., odbudowa w latach 1956-1959 gez, mpzp[5][53] |
.jpg)
|
| Zespół klasztorny Kanoników Regularnych – kościół klasztorny, obecnie parafialny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny na Piasku ulica św. Jadwigi 1[5][54][55] |
1149 r. (?) – fundamenty, lata 1334-1425, 1580 r., lata 1666-1667, lata 1724-1735, lata 1888-1891, 1945 r. – zniszczony z wyposażeniem, lata 1946-1948 i lata 1961-1963 odbudowa nr 430/82 z dnia 6.02.1962 r.[5][39][54][55] |
|
| Bulwar spacerowo–widokowy imienia Piotra Włostowica[5][56] | 1998 r. gez, mpzp[5][56] |
|
| kraniec wschodni | ||
| Most Tumski[5][49][57][58] | lata 1888-1889 nr A/1652/327/Wm z dn. 15.10.1976[5][49][57][58] |
|
| rzeźba św. Jadwigi Trzebnickiej strona północna przyczółku Mostu Tumskiego[b][49][59] |
1897 r. (autor: Gustav Grunenberg)[11] nr 638, z 10.11.1992 r.[49][59] |
|
| rzeźba św. Jana Chrzciciela strona południowa przyczółku Mostu Tumskiego[b][49][60] |
1897 r. (autor: Gustav Grunenberg)[11] nr 638, z 10.11.1992 r.[49][60] |
|
| zamknięcie zachodniej osi widokowej | ||
| Kamienica z Apteką "Pod Królem Salomonem", obecnie budynek mieszkalno-usługowy ulica św. Jadwigi 9[5][61][62] |
1795 r., remont 2009 r. nr A/4038/41 z dnia 29.03.1949 r. oraz A/1593/36 z dnia 26.10.1961 r.[5][61][62] |
|
| Kamienica "Pod Okiem Opatrzności", obecnie budynek mieszkalno-usługowy ulica św. Jadwigi 10[5][62][63] |
1795 r., remont 2009 r. nr A/4038/41 z dnia 29.03.1949 r. oraz A/1592/37 z dnia 26.10.1961 r.[5][62][63] |
|
Baza TERYT edytuj
Dane Głównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT, spis ulic (ULIC)[64]:
- województwo: DOLNOŚLĄSKIE (02)
- powiat: Wrocław (0264)
- gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska
- Miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto
- Nazwa ulicy: ul. Najświętszej Marii Panny (13947).
Zobacz też edytuj
Uwagi edytuj
- ↑ Nr rej.: numer wpisu do rejestru zabytków; mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; gez – gminna ewidencja zabytków.
- ↑ a b W udostępnianym zestawieniu pomników, rzeźb i fontann we Wrocławiu powstałych przed 1945 rokiem na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia, Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków podano, iż rzeźby te znajdują się przy Moście Piaskowym, co jest oczywistą omyłką. Przy ulicy Najświętszej Marii Panny znajduje się Most Tumski, a Most Piaskowy znajduje się w innym miejscu, w ciągu ulicy św. Jadwigi[3][5][59][60].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 3463 (Najświętszej Marii Panny).
- ↑ a b c d e f g Harasimowicz 2006 ↓, s. 579 (Najświętszej Marii Panny).
- ↑ a b c d e f g h SIP 2020 ↓, Mapa podstawowa.
- ↑ SIP 2020 ↓, Osiedla Wrocławia.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r SIP 2020 ↓, GEZ.
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 359 (Katedralna).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 554, 558 (Most Tumski).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 666 (Piasek, wyspa).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 462 (Kurie Kanoniczne O.T.).
- ↑ Bakuliński i in., Mosty i przeprawy 2007 ↓, s. 20.
- ↑ a b c d Bakuliński i in., Mosty i przeprawy 2007 ↓, s. 21-22.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 414, 419 (Kościół NMP).
- ↑ a b c d SIP 2020 ↓, Mapa przyrodnicza.
- ↑ a b ZW 2020 ↓, Pomniki po 1945, s. 9 poz. 122.
- ↑ kardynalkominek.pl 2020 ↓.
- ↑ polskaniezwykla.pl 2020 ↓.
- ↑ a b c Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 16 (An der Sandkirche).
- ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Plac Grunwaldzki, AR_26, 33.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §14 ust. 21.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §30 ust. 21.
- ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 5689-5691 (św. Jadwigi).
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §16 ust. 1.
- ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 2016-2017 (Katedralna).
- ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 5898 (Tumski – most).
- ↑ ZDiUM mosty 2020 ↓, s. 9 poz. 81.
- ↑ wroclaw.pl 2020 ↓.
- ↑ SIP 2020 ↓, Komunikacja, utrudnienia.
- ↑ SIP 2020 ↓, Mapa rowerowa.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §16 ust. 4 pkt 4.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §34.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 607 (Odra Główna).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 608 (Odra Północna).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 885 (Śródmiejski Węzeł Wodny).
- ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. br Plac Grunwaldzki, AR_26, 32.
- ↑ a b c Uchwała RMWr 1999 ↓, §30 ust. 13, 14.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §6 ust. 1 pkt 3.
- ↑ a b Uchwała RMWr 1999 ↓, §12 ust. 2 pkt. 3.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §30 ust. 1.
- ↑ a b c Uchwała RMWr 1999 ↓, §30 ust. 15.
- ↑ SIP 2020 ↓, Mapa wysokościowa.
- ↑ SIP 2020 ↓, Demografia.
- ↑ NID 2020 ↓, s. 209.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §11 ust. 5.
- ↑ NID 2013 ↓.
- ↑ MP 1994 ↓.
- ↑ wroclaw.pl 2018 ↓.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §9 pkt. 4.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §12 ust. 4 pkt 2.
- ↑ a b c d e f g Uchwała RMWr 1999 ↓, §17 ust. 3.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §12 ust. 4 pkt 4.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §12 ust. 5 pkt 4.
- ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §12 ust. 5 pkt 5.
- ↑ a b ZW 2020 ↓, GEZ poz. 2280.
- ↑ a b ZW 2020 ↓, GEZ poz. 2281.
- ↑ a b NID 2020 ↓, s. 211.
- ↑ a b ZW 2020 ↓, GEZ poz. 9960.
- ↑ a b ZW 2020 ↓, GEZ poz. 5082.
- ↑ a b NID 2020 ↓, s. 217.
- ↑ a b c ZW 2020 ↓, Pomniki przed 1945, s. 2 poz. 25.
- ↑ a b c ZW 2020 ↓, Pomniki przed 1945, s. 2 poz. 24.
- ↑ a b ZW 2020 ↓, GEZ poz. 2283.
- ↑ a b c d NID 2020 ↓, s. 222.
- ↑ a b ZW 2020 ↓, GEZ poz. 2284.
- ↑ GUS 2020 ↓, ULIC.
Bibliografia edytuj
- Grzegorz Bakuliński i inni, Część 3. Mosty i przeprawy, [w:] Trasy turystyczne dla m. Wrocławia. Otwarte (przestrzenne) Muzeum Techniki Wrocławia [online], wrosystem.um.wroc.pl – Strona miasta Wrocław, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2007 [dostęp 2015-01-07] (pol.).
- Jan Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9 (pol.).
- M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
- Mosty, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław [dostęp 2020-09-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-18] (pol.).
- Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
- Pomnik [online], [www.kardynalkominek.pl Kardynał Kominek] [dostęp 2020-09-03] [zarchiwizowane z adresu 2013-09-26] (pol.).
- Pomnik kardynała Bolesława Kominka [online], Polska Niezwykła [dostęp 2020-09-03] (pol.).
- Rejestr TERYT, Główny Urząd Statystyczny, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2020-09-03] (pol.).
- Schematy komunikacji zbiorowej, Wrocław: Urząd Miejski Wrocławia, 3 kwietnia 2020 [dostęp 2020-08-13] (pol.).
- System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2020 [dostęp 2020-08-13] (pol.).
- Uchwała XIII/442/99 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 21 października 1999 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru – OSTRÓW TUMSKI – WYSPY – OGRÓD BOTANICZNY we Wrocławiu., „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 26 stycznia 2000 r. Nr 3, poz.24.; Biuletyn Urzędowy RMW z 30 października 1999 r. Nr 9, poz.401., Wrocław, 21 października 1999 [dostęp 2018-04-16] (pol.).
- Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 10 lipca 2020 [dostęp 2020-08-05] (pol.).
- Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 czerwca 2020 [dostęp 2020-08-06] (pol.).
- Zabytki Wrocławia, Urząd Miejski Wrocławia, 3 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-06] (pol.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Ulica Najświętszej Marii Panny, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2020-09-01] (pol.).
- ul. Najświętszej Marii Panny, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 586777 [dostęp 2020-09-01] (pol.).
- ul. Najświętszej Marii Panny, wikimapia.org [dostęp 2020-09-01] (pol.).