Wikipedia:Dobre Artykuły/archiwum/2023-01

2023-01-01

Wikipedia – wielojęzyczna encyklopedia internetowa działająca zgodnie z zasadą otwartej treści. Funkcjonuje w oparciu o oprogramowanie MediaWiki, wywodzące się z koncepcji WikiWikiWeb, umożliwiające edycję każdemu użytkownikowi odwiedzającemu stronę oraz aktualizację jej treści w czasie rzeczywistym. Słowo Wikipedia jest neologizmem powstałym w wyniku połączenia wyrazów wiki i encyklopedia. Slogan Wikipedii brzmi: Wolna encyklopedia, którą każdy może redagować. Serwis był notowany w rankingu Alexa Internet na miejscu 13. Wikipedia powstała 15 stycznia 2001 roku jako projekt pomocniczy pisanej przez ekspertów i nieistniejącej już Nupedii. Od 2003 roku jej właścicielem jest organizacja non-profit Wikimedia Foundation. W pierwszych latach istnienia Wikipedia zdobywała szybko rosnącą popularność, a Wikimedia Foundation uruchomiła różne projekty siostrzane. Wikipedia jest jedną z najczęściej odwiedzanych stron internetowych, a wiele stron uruchomiło jej mirrory lub forki. Czytaj więcej…

2023-01-02

Świątynie egipskie – budowle wznoszone w starożytnym Egipcie oraz na terenach pozostających pod egipską kontrolą na potrzeby państwowego kultu bogów i dla upamiętnienia faraonów. Świątynie postrzegano jako domy dla bóstw lub królów, którym je poświęcano. W ich obrębie Egipcjanie wykonywali różne czynności kultowe wchodzące w skład religii egipskiej: składanie ofiar, odtwarzanie mitologicznych wydarzeń w trakcie świąt i uroczystości oraz odpieranie sił chaosu. Odprawianie tych rytuałów uważano za konieczne, aby bogowie nadal podtrzymywali Maat, boski porządek wszechświata. Utrzymanie świątyń oraz odprawianie rytuałów było obowiązkiem faraonów, którzy w związku z tym przeznaczali ogromne środki na budowę i utrzymanie obiektów sakralnych. Z konieczności faraonowie delegowali większość swoich rytualnych powinności na kapłanów, jednak przeważająca część ludności nie uczestniczyła bezpośrednio w ceremoniach i nie miała wstępu do najświętszych obszarów świątyń. Pomimo tego były one ważnym ośrodkiem religijnym dla członków wszystkich klas egipskiego społeczeństwa, którzy udawali się tam, aby modlić się, składać ofiary i uzyskiwać wskazówki od wyroczni bogów, którzy, jak wierzyli, mieszkali w ich wnętrzach. Czytaj więcej…

2023-01-03

Triumf Kleopatry – obraz olejny angielskiego malarza Williama Etty’ego. Obraz ilustruje scenę z Żywotów Plutarcha oraz sztuki Szekspira Antoniusz i Kleopatra, w której Kleopatra, królowa Egiptu, podróżuje do Tarsu w Cylicji na pokładzie bogato udekorowanej łodzi, aby scementować sojusz z Rzymskim generałem Markiem Antoniuszem. Kompozycja jest celowo ściśnięta i zatłoczona. Obejmuje pokaźną grupę osób w różnym stopniu negliżu, zgromadzonych na brzegu w celu obserwacji nadpływającego statku. Dzieło po raz pierwszy zostało wystawione w 1821 roku. Choć obraz nie był powszechnie chwalony w prasie, błyskawicznie odniósł sukces, niemal natychmiast czyniąc Etty’ego sławnym. Zachęcony odbiorem dzieła, Etty poświęcił w następnej dekadzie wiele czasu na tworzenie dalszych malowideł historycznych z nagimi postaciami, co przyniosło mu rozgłos ze względu na łączenie nagości z przesłaniem moralnym. Obraz znajduje się w muzeum Lady Lever Art Gallery w Port Sunlight. Czytaj więcej…

2023-01-04

Ostatni etap – polski film wojenny z 1947 roku w reżyserii Wandy Jakubowskiej, zrealizowany na podstawie scenariusza napisanego przez nią i Gerdę Schneider. Film, częściowo oparty na własnych wspomnieniach Jakubowskiej, ukazuje zbrodniczą działalność załogi obozu Auschwitz-Birkenau podczas II wojny światowej oraz próbę zawiązania międzynarodowego ruchu oporu wśród więźniarek obozowych. Ostatni etap był jednym z pierwszych filmów fabularnych o zbrodniach hitlerowskich na ziemiach polskich. Mimo pewnych treści ideologicznych oraz podzielonych opinii dotyczących jego wiarygodności historycznej i fabularnej przyniósł powojennej polskiej kinematografii pierwszy prestiżowy sukces w postaci Kryształowego Globusu na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Mariańskich Łaźniach. Stanowił też punkt odniesienia dla wielu amerykańskich filmów o Zagładzie Żydów na ziemiach polskich. W 2019 roku film przeszedł rekonstrukcję obrazu i dźwięku, za którą został nagrodzony na festiwalu FOCAL International Award w 2021 roku. Czytaj więcej…

2023-01-05

Ntare I – jeden z władców Burundi, założyciel państwa, uznawany za pierwszego króla Burundi. Opisywany w zróżnicowanych tradycjach ustnych, często przy wykorzystaniu motywów ponadnaturalnych. Tradycja ustna sytuuje jego panowanie między 1675 a 1705 rokiem. Zjednoczył pod swoim panowaniem rozproszone domeny feudalne. Utworzył tym samym znacznych rozmiarów organizm polityczny z centrum wokół dzisiejszego miasta Muramvya. Swą władzę oparł na sieci zależnych od siebie, posiadających bydło wodzów. Przypisuje mu się stworzenie zrębów burundyjskiego systemu prawnego oraz sądowniczego, jak również zaczątków miejscowej kultury rytualnej. Miał też wprowadzić do uprawy nowe gatunki roślin oraz chronić młody kraj przed klęskami żywiołowymi. Utrwalony w burundyjskiej kulturze, jego imię nosi też oficjalna siedziba prezydenta kraju. Czytaj więcej…

2023-01-06

Virsaitis – łotewski okręt z okresu międzywojennego, dawny niemiecki trałowiec M 68 typu Minensuchboot 1916 z końca I wojny światowej. Przyjęty do służby w marynarce łotewskiej w 1921 roku jako jej pierwszy okręt i największy w okresie międzywojennym. W wyniku aneksji Łotwy przez ZSRR został w sierpniu 1940 roku włączony do Floty Bałtyckiej pod tą samą nazwą, a następnie oznaczeniem T-297. Od lipca 1941 roku ponownie służył pod nazwą „Virsaitis”, przeklasyfikowany na dozorowiec. Po ataku Niemiec na ZSRR działał od czerwca 1941 roku na Zatoce Ryskiej oraz Zatoce Fińskiej i brał udział w obronie Leningradu. Na przełomie listopada i grudnia 1941 roku brał udział w ewakuacji półwyspu Hanko. Okręt zatonął na niemieckiej minie morskiej 3 grudnia 1941 roku w Zatoce Fińskiej, podczas eskortowania konwoju z Hanko do Kronsztadu. W 2011 roku wrak okrętu został zlokalizowany na dnie nieopodal Hanko. Czytaj więcej…

2023-01-07

Serbia na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich 2010 – występ kadry sportowców reprezentujących Serbię na igrzyskach w Vancouver w 2010 roku. Reprezentację tworzyło dziesięcioro zawodników – sześciu mężczyzn i cztery kobiety. Wzięli oni udział w ośmiu konkurencjach w czterech dyscyplinach sportowych – biathlonie, biegach narciarskich, bobslejach oraz narciarstwie alpejskim. Serbowie nie zdobyli żadnego medalu. Najwyższe, 18. miejsce zajęła serbska bobslejowa czwórka w składzie: Slobodan Matijević, Vuk Rađenović. Miloš Savić oraz Igor Šarčević. Najmłodszym zawodnikiem w kadrze olimpijskiej Serbii był biegacz narciarski Amar Garibović, który w dniu otwarcia igrzysk miał 18 lat i 162 dni. Najstarszą zawodniczką była natomiast Jelena Lolović – 28 lat i 228 dni w dniu otwarcia igrzysk, dla której był to trzeci start olimpijski w karierze. Jednocześnie Lolović po raz trzeci z rzędu pełniła rolę chorążego reprezentacji swojego kraju podczas ceremonii otwarcia. Chorążym Serbii podczas ceremonii zamknięcia igrzysk w Vancouver był Vuk Rađenović. Był to pierwszy start Serbii na zimowych igrzyskach olimpijskich. Do igrzysk w Turynie sportowcy z Serbii startowali w barwach Jugosławii oraz Serbii i Czarnogóry. Czytaj więcej…

2023-01-08

Wikipedia – wielojęzyczna encyklopedia internetowa działająca zgodnie z zasadą otwartej treści. Funkcjonuje w oparciu o oprogramowanie MediaWiki, wywodzące się z koncepcji WikiWikiWeb, umożliwiające edycję każdemu użytkownikowi odwiedzającemu stronę oraz aktualizację jej treści w czasie rzeczywistym. Słowo Wikipedia jest neologizmem powstałym w wyniku połączenia wyrazów wiki i encyklopedia. Slogan Wikipedii brzmi: Wolna encyklopedia, którą każdy może redagować. Serwis był notowany w rankingu Alexa Internet na miejscu 13. Wikipedia powstała 15 stycznia 2001 roku jako projekt pomocniczy pisanej przez ekspertów i nieistniejącej już Nupedii. Od 2003 roku jej właścicielem jest organizacja non-profit Wikimedia Foundation. W pierwszych latach istnienia Wikipedia zdobywała szybko rosnącą popularność, a Wikimedia Foundation uruchomiła różne projekty siostrzane. Wikipedia jest jedną z najczęściej odwiedzanych stron internetowych, a wiele stron uruchomiło jej mirrory lub forki. Czytaj więcej…

2023-01-09

Świątynie egipskie – budowle wznoszone w starożytnym Egipcie oraz na terenach pozostających pod egipską kontrolą na potrzeby państwowego kultu bogów i dla upamiętnienia faraonów. Świątynie postrzegano jako domy dla bóstw lub królów, którym je poświęcano. W ich obrębie Egipcjanie wykonywali różne czynności kultowe wchodzące w skład religii egipskiej: składanie ofiar, odtwarzanie mitologicznych wydarzeń w trakcie świąt i uroczystości oraz odpieranie sił chaosu. Odprawianie tych rytuałów uważano za konieczne, aby bogowie nadal podtrzymywali Maat, boski porządek wszechświata. Utrzymanie świątyń oraz odprawianie rytuałów było obowiązkiem faraonów, którzy w związku z tym przeznaczali ogromne środki na budowę i utrzymanie obiektów sakralnych. Z konieczności faraonowie delegowali większość swoich rytualnych powinności na kapłanów, jednak przeważająca część ludności nie uczestniczyła bezpośrednio w ceremoniach i nie miała wstępu do najświętszych obszarów świątyń. Pomimo tego były one ważnym ośrodkiem religijnym dla członków wszystkich klas egipskiego społeczeństwa, którzy udawali się tam, aby modlić się, składać ofiary i uzyskiwać wskazówki od wyroczni bogów, którzy, jak wierzyli, mieszkali w ich wnętrzach. Czytaj więcej…

2023-01-10

Triumf Kleopatry – obraz olejny angielskiego malarza Williama Etty’ego. Obraz ilustruje scenę z Żywotów Plutarcha oraz sztuki Szekspira Antoniusz i Kleopatra, w której Kleopatra, królowa Egiptu, podróżuje do Tarsu w Cylicji na pokładzie bogato udekorowanej łodzi, aby scementować sojusz z Rzymskim generałem Markiem Antoniuszem. Kompozycja jest celowo ściśnięta i zatłoczona. Obejmuje pokaźną grupę osób w różnym stopniu negliżu, zgromadzonych na brzegu w celu obserwacji nadpływającego statku. Dzieło po raz pierwszy zostało wystawione w 1821 roku. Choć obraz nie był powszechnie chwalony w prasie, błyskawicznie odniósł sukces, niemal natychmiast czyniąc Etty’ego sławnym. Zachęcony odbiorem dzieła, Etty poświęcił w następnej dekadzie wiele czasu na tworzenie dalszych malowideł historycznych z nagimi postaciami, co przyniosło mu rozgłos ze względu na łączenie nagości z przesłaniem moralnym. Obraz znajduje się w muzeum Lady Lever Art Gallery w Port Sunlight. Czytaj więcej…

2023-01-11

Ostatni etap – polski film wojenny z 1947 roku w reżyserii Wandy Jakubowskiej, zrealizowany na podstawie scenariusza napisanego przez nią i Gerdę Schneider. Film, częściowo oparty na własnych wspomnieniach Jakubowskiej, ukazuje zbrodniczą działalność załogi obozu Auschwitz-Birkenau podczas II wojny światowej oraz próbę zawiązania międzynarodowego ruchu oporu wśród więźniarek obozowych. Ostatni etap był jednym z pierwszych filmów fabularnych o zbrodniach hitlerowskich na ziemiach polskich. Mimo pewnych treści ideologicznych oraz podzielonych opinii dotyczących jego wiarygodności historycznej i fabularnej przyniósł powojennej polskiej kinematografii pierwszy prestiżowy sukces w postaci Kryształowego Globusu na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Mariańskich Łaźniach. Stanowił też punkt odniesienia dla wielu amerykańskich filmów o Zagładzie Żydów na ziemiach polskich. W 2019 roku film przeszedł rekonstrukcję obrazu i dźwięku, za którą został nagrodzony na festiwalu FOCAL International Award w 2021 roku. Czytaj więcej…

2023-01-12

Ntare I – jeden z władców Burundi, założyciel państwa, uznawany za pierwszego króla Burundi. Opisywany w zróżnicowanych tradycjach ustnych, często przy wykorzystaniu motywów ponadnaturalnych. Tradycja ustna sytuuje jego panowanie między 1675 a 1705 rokiem. Zjednoczył pod swoim panowaniem rozproszone domeny feudalne. Utworzył tym samym znacznych rozmiarów organizm polityczny z centrum wokół dzisiejszego miasta Muramvya. Swą władzę oparł na sieci zależnych od siebie, posiadających bydło wodzów. Przypisuje mu się stworzenie zrębów burundyjskiego systemu prawnego oraz sądowniczego, jak również zaczątków miejscowej kultury rytualnej. Miał też wprowadzić do uprawy nowe gatunki roślin oraz chronić młody kraj przed klęskami żywiołowymi. Utrwalony w burundyjskiej kulturze, jego imię nosi też oficjalna siedziba prezydenta kraju. Czytaj więcej…

2023-01-13

Virsaitis – łotewski okręt z okresu międzywojennego, dawny niemiecki trałowiec M 68 typu Minensuchboot 1916 z końca I wojny światowej. Przyjęty do służby w marynarce łotewskiej w 1921 roku jako jej pierwszy okręt i największy w okresie międzywojennym. W wyniku aneksji Łotwy przez ZSRR został w sierpniu 1940 roku włączony do Floty Bałtyckiej pod tą samą nazwą, a następnie oznaczeniem T-297. Od lipca 1941 roku ponownie służył pod nazwą „Virsaitis”, przeklasyfikowany na dozorowiec. Po ataku Niemiec na ZSRR działał od czerwca 1941 roku na Zatoce Ryskiej oraz Zatoce Fińskiej i brał udział w obronie Leningradu. Na przełomie listopada i grudnia 1941 roku brał udział w ewakuacji półwyspu Hanko. Okręt zatonął na niemieckiej minie morskiej 3 grudnia 1941 roku w Zatoce Fińskiej, podczas eskortowania konwoju z Hanko do Kronsztadu. W 2011 roku wrak okrętu został zlokalizowany na dnie nieopodal Hanko. Czytaj więcej…

2023-01-14

Serbia na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich 2010 – występ kadry sportowców reprezentujących Serbię na igrzyskach w Vancouver w 2010 roku. Reprezentację tworzyło dziesięcioro zawodników – sześciu mężczyzn i cztery kobiety. Wzięli oni udział w ośmiu konkurencjach w czterech dyscyplinach sportowych – biathlonie, biegach narciarskich, bobslejach oraz narciarstwie alpejskim. Serbowie nie zdobyli żadnego medalu. Najwyższe, 18. miejsce zajęła serbska bobslejowa czwórka w składzie: Slobodan Matijević, Vuk Rađenović. Miloš Savić oraz Igor Šarčević. Najmłodszym zawodnikiem w kadrze olimpijskiej Serbii był biegacz narciarski Amar Garibović, który w dniu otwarcia igrzysk miał 18 lat i 162 dni. Najstarszą zawodniczką była natomiast Jelena Lolović – 28 lat i 228 dni w dniu otwarcia igrzysk, dla której był to trzeci start olimpijski w karierze. Jednocześnie Lolović po raz trzeci z rzędu pełniła rolę chorążego reprezentacji swojego kraju podczas ceremonii otwarcia. Chorążym Serbii podczas ceremonii zamknięcia igrzysk w Vancouver był Vuk Rađenović. Był to pierwszy start Serbii na zimowych igrzyskach olimpijskich. Do igrzysk w Turynie sportowcy z Serbii startowali w barwach Jugosławii oraz Serbii i Czarnogóry. Czytaj więcej…

2023-01-15

Wikipedia – wielojęzyczna encyklopedia internetowa działająca zgodnie z zasadą otwartej treści. Funkcjonuje w oparciu o oprogramowanie MediaWiki, wywodzące się z koncepcji WikiWikiWeb, umożliwiające edycję każdemu użytkownikowi odwiedzającemu stronę oraz aktualizację jej treści w czasie rzeczywistym. Słowo Wikipedia jest neologizmem powstałym w wyniku połączenia wyrazów wiki i encyklopedia. Slogan Wikipedii brzmi: Wolna encyklopedia, którą każdy może redagować. Serwis był notowany w rankingu Alexa Internet na miejscu 13. Wikipedia powstała 15 stycznia 2001 roku jako projekt pomocniczy pisanej przez ekspertów i nieistniejącej już Nupedii. Od 2003 roku jej właścicielem jest organizacja non-profit Wikimedia Foundation. W pierwszych latach istnienia Wikipedia zdobywała szybko rosnącą popularność, a Wikimedia Foundation uruchomiła różne projekty siostrzane. Wikipedia jest jedną z najczęściej odwiedzanych stron internetowych, a wiele stron uruchomiło jej mirrory lub forki. Czytaj więcej…

2023-01-16

Mrówkojadkowate – rodzina ssaków z podrzędu giętkojęzykowych w rzędzie włochaczy. Wyodrębniona z mrówkojadowatych, długo zaliczano do niej jeden współczesny gatunek, po publikacji Flávia R. Mirandy et al. podzielona na 7 gatunków. Prowadzą nadrzewny, samotny tryb życia. Aktywne głównie nocą. Żywią się przede wszystkim mrówkami, do czego rozwinęły przystosowania w budowie głowy oraz kończyn. Po ciąży trwającej 120-150 dni samica rodzi pojedyncze młode, nad którym sprawuje opiekę. Mogą być zagrożone utratą siedlisk, ale określenie stopnia zagrożenia wymaga dalszych badań. Siedliskiem mrówkojadkowatych są lasy. Zasiedla głównie biomy Amazonia oraz las atlantycki. Nie występuje natomiast w cerrado ani na caatindze. Z uwagi na niski metabolizm unika terenów leżących powyżej 1500 m nad poziomem morza. Czytaj więcej…

2023-01-17

Alioramini – wymarłe plemię dinozaurów, teropodów z rodziny Tyrannosauridae. Pojęcie Alioramini wprowadzone zostało w 1995 roku w opublikowanej w japońskim czasopiśmie pracy The origin and evolution of the tyrannosaurids. Autor określił Alioramini jako monotypowe plemię, obejmujące rodzaj alioram. Czaszka holotypowego Alioramus altai miała długość 63 cm, w porównaniu z okazem typowym A. remotus różniła się o 3%. Wydłużenie czaszki aliorama jest wynikiem zwiększenia długości kości pyska, a nie kości obszaru oczodołowo-skroniowego. Na wydłużonych kościach nosowych obu rodzajów pośrodkowo leżą wyniosłości. Poznano nieliczne elementy szkieletu pozaczaszkowego aliorama. Kręgi szyjne A. altai wykazywały znaczną pneumatyzację[3], podobna cecha charakteryzowała takson z Chin o licznych otworach w kręgach szyjnych. Czytaj więcej…

2023-01-18

Jasnota purpurowa – gatunek rośliny zielnej z rodziny jasnotowatych. Pochodzi z rejonu Azji Mniejszej, ale roślina rozprzestrzeniona została wraz z uprawami w całej Europie, w północno-zachodniej Afryce oraz zachodniej Azji, w nowszych czasach zawleczona została także na inne kontynenty. W zasięgu pierwotnym rośnie w lasach i zaroślach, ale na obszarach introdukcji jest przede wszystkim chwastem w uprawach i gatunkiem siedlisk ruderalnych. Jest gospodarzem dla szeregu wirusów, grzybów i bezkręgowców powodujących choroby roślin uprawnych. W ograniczonym zakresie wykorzystywana jest lub była jako roślina jadalna, miododajna oraz do pozbywania się moli. Lokalnie gatunek bywa wykorzystywany w medycynie ludowej. Ekstrakt z tego gatunku wykazał w badaniach in vivo na myszach silne działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Czytaj więcej…

2023-01-19

Czuprzykowate – rodzina motyli z podrzędu Glossata i infrarzędu różnoskrzydłych. Obejmuje około 300 opisanych gatunków, zgrupowanych w czterech rodzajach: kosmopolitycznym Bucculatrix, południowoafrykańskim Leucoedemia oraz australijskich Ogmograptis oraz Tritymba. W rozwoju występuje nadprzeobrażenie. Larwy żerują na roślinach z około 30 rodzin. Wśród ich sposobów żerowania można wymienić minowanie liści i kory, szkieletowanie liści oraz indukowanie galasów. Owady dorosłe są głównie drobnymi motylami aktywnymi za dnia. Najwięcej gatunków czuprzykowatych stwierdzono w krainach nearktycznej oraz palearktycznej – po około 100. W Europie rodzinę reprezentuje ponad 50 gatunków z rodzaju czuprzyk. Czytaj więcej…

2023-01-20

Wielkouch króliczy – gatunek ssaka, torbacza z rzędu jamrajokształtnych oraz rodziny wielkouchowatych. Występuje w Australii, jego zasięg występowania zmniejszył się w związku z działalnością człowieka i wprowadzonymi przezeń ssakami. Z wyglądu przypomina królika, ma długie uszy i miękkie, jedwabiste futro. Żywi się stawonogami, w tym zwłaszcza termitami, i pokarmem roślinnym. Rozmnaża się poligynicznie, po dwutygodniowej ciąży rodzi się od jednego do trzech młodych, które żyją dalej w marsupium otwierającym się ku tyłowi. Dojrzałość płciową uzyskuje w wieku pół roku. Wielkouch króliczy ma status gatunku narażonego na wyginięcie. Całkowita populacja liczy prawdopodobnie poniżej 10 000 dorosłych zwierząt i podlega ona spadkowi. Do zagrożeń zaliczają się drapieżnictwo oraz konkurencja przez gatunki sprowadzone przez człowieka, a także wypas zwierząt. Czytaj więcej…

2023-01-21

Kurelom i kumom – w wierzeniach ruchu świętych w dniach ostatnich zwierzęta wykorzystywane przez Jeredytów. Pojawiają się we wchodzącej w skład Księgi Mormona Księdze Etera. Z zawartego w niej zapisu nie da się wyłuskać zbyt wielu informacji na ich temat, poza tym, iż miały być uznawane za szczególnie przydatne człowiekowi. Niektórzy komentatorzy wnioskują z tego, że mogły być udomowione, inni, spoglądając na szerszy kontekst, wyciągają wniosek dokładnie przeciwny. John Sorenson twierdził, że musiały osiągać znaczne rozmiary. Postulowano spełnianie przez nie roli zwierząt jucznych. Hugh Nibley sugerował, że mogły stanowić źródło pożywienia dla Jeredytów. Są obiektem licznych spekulacji, od dawna budzą zainteresowanie mormońskich teologów. Utrwalone w kulturze świętych w dniach ostatnich, nazywane są najbardziej osobliwymi oraz najbardziej tajemniczymi zwierzętami wymienianymi w Księdze Mormona. Czytaj więcej…

2023-01-22

Petrelek modry – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny burzykowatych, jedyny przedstawiciel rodzaju Halobaena. Gniazduje na subantarktycznych wyspach w południowej części Oceanu Atlantyckiego i Indyjskiego oraz na wyspie Macquarie, która znajduje się na skraju Oceanu Spokojnego. Gniazduje na wyspach między równoleżnikami 40° i 56°S, poza okresem lęgowym dociera dalej na północ i południe. Petrelki modre żywią się głównie morskimi skorupiakami, rybami oraz głowonogami, okazjonalnie łapią też owady i inną zdobycz. Jej procentowy udział zmienia się w poszczególnych latach i zależnie od miejsca występowania. Zwykle jednak większość biomasy stanowią skorupiaki, drugi z kolei udział mają w niej ryby, a głowonogi stanowią od niecałego procenta do kilkunastu procent. Petrelki modre są regularnie obserwowane w grupach 2–3 osobników, zdarzają się również obserwacje kilkuset osobników naraz. IUCN uznaje petrelka modrego za gatunek najmniejszej troski. Czytaj więcej…

2023-01-23

Mrówkojadkowate – rodzina ssaków z podrzędu giętkojęzykowych w rzędzie włochaczy. Wyodrębniona z mrówkojadowatych, długo zaliczano do niej jeden współczesny gatunek, po publikacji Flávia R. Mirandy et al. podzielona na 7 gatunków. Prowadzą nadrzewny, samotny tryb życia. Aktywne głównie nocą. Żywią się przede wszystkim mrówkami, do czego rozwinęły przystosowania w budowie głowy oraz kończyn. Po ciąży trwającej 120-150 dni samica rodzi pojedyncze młode, nad którym sprawuje opiekę. Mogą być zagrożone utratą siedlisk, ale określenie stopnia zagrożenia wymaga dalszych badań. Siedliskiem mrówkojadkowatych są lasy. Zasiedla głównie biomy Amazonia oraz las atlantycki. Nie występuje natomiast w cerrado ani na caatindze. Z uwagi na niski metabolizm unika terenów leżących powyżej 1500 m nad poziomem morza. Czytaj więcej…

2023-01-24

Alioramini – wymarłe plemię dinozaurów, teropodów z rodziny Tyrannosauridae. Pojęcie Alioramini wprowadzone zostało w 1995 roku w opublikowanej w japońskim czasopiśmie pracy The origin and evolution of the tyrannosaurids. Autor określił Alioramini jako monotypowe plemię, obejmujące rodzaj alioram. Czaszka holotypowego Alioramus altai miała długość 63 cm, w porównaniu z okazem typowym A. remotus różniła się o 3%. Wydłużenie czaszki aliorama jest wynikiem zwiększenia długości kości pyska, a nie kości obszaru oczodołowo-skroniowego. Na wydłużonych kościach nosowych obu rodzajów pośrodkowo leżą wyniosłości. Poznano nieliczne elementy szkieletu pozaczaszkowego aliorama. Kręgi szyjne A. altai wykazywały znaczną pneumatyzację[3], podobna cecha charakteryzowała takson z Chin o licznych otworach w kręgach szyjnych. Czytaj więcej…

2023-01-25

Jasnota purpurowa – gatunek rośliny zielnej z rodziny jasnotowatych. Pochodzi z rejonu Azji Mniejszej, ale roślina rozprzestrzeniona została wraz z uprawami w całej Europie, w północno-zachodniej Afryce oraz zachodniej Azji, w nowszych czasach zawleczona została także na inne kontynenty. W zasięgu pierwotnym rośnie w lasach i zaroślach, ale na obszarach introdukcji jest przede wszystkim chwastem w uprawach i gatunkiem siedlisk ruderalnych. Jest gospodarzem dla szeregu wirusów, grzybów i bezkręgowców powodujących choroby roślin uprawnych. W ograniczonym zakresie wykorzystywana jest lub była jako roślina jadalna, miododajna oraz do pozbywania się moli. Lokalnie gatunek bywa wykorzystywany w medycynie ludowej. Ekstrakt z tego gatunku wykazał w badaniach in vivo na myszach silne działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Czytaj więcej…

2023-01-26

Czuprzykowate – rodzina motyli z podrzędu Glossata i infrarzędu różnoskrzydłych. Obejmuje około 300 opisanych gatunków, zgrupowanych w czterech rodzajach: kosmopolitycznym Bucculatrix, południowoafrykańskim Leucoedemia oraz australijskich Ogmograptis oraz Tritymba. W rozwoju występuje nadprzeobrażenie. Larwy żerują na roślinach z około 30 rodzin. Wśród ich sposobów żerowania można wymienić minowanie liści i kory, szkieletowanie liści oraz indukowanie galasów. Owady dorosłe są głównie drobnymi motylami aktywnymi za dnia. Najwięcej gatunków czuprzykowatych stwierdzono w krainach nearktycznej oraz palearktycznej – po około 100. W Europie rodzinę reprezentuje ponad 50 gatunków z rodzaju czuprzyk. Czytaj więcej…

2023-01-27

Wielkouch króliczy – gatunek ssaka, torbacza z rzędu jamrajokształtnych oraz rodziny wielkouchowatych. Występuje w Australii, jego zasięg występowania zmniejszył się w związku z działalnością człowieka i wprowadzonymi przezeń ssakami. Z wyglądu przypomina królika, ma długie uszy i miękkie, jedwabiste futro. Żywi się stawonogami, w tym zwłaszcza termitami, i pokarmem roślinnym. Rozmnaża się poligynicznie, po dwutygodniowej ciąży rodzi się od jednego do trzech młodych, które żyją dalej w marsupium otwierającym się ku tyłowi. Dojrzałość płciową uzyskuje w wieku pół roku. Wielkouch króliczy ma status gatunku narażonego na wyginięcie. Całkowita populacja liczy prawdopodobnie poniżej 10 000 dorosłych zwierząt i podlega ona spadkowi. Do zagrożeń zaliczają się drapieżnictwo oraz konkurencja przez gatunki sprowadzone przez człowieka, a także wypas zwierząt. Czytaj więcej…

2023-01-28

Kurelom i kumom – w wierzeniach ruchu świętych w dniach ostatnich zwierzęta wykorzystywane przez Jeredytów. Pojawiają się we wchodzącej w skład Księgi Mormona Księdze Etera. Z zawartego w niej zapisu nie da się wyłuskać zbyt wielu informacji na ich temat, poza tym, iż miały być uznawane za szczególnie przydatne człowiekowi. Niektórzy komentatorzy wnioskują z tego, że mogły być udomowione, inni, spoglądając na szerszy kontekst, wyciągają wniosek dokładnie przeciwny. John Sorenson twierdził, że musiały osiągać znaczne rozmiary. Postulowano spełnianie przez nie roli zwierząt jucznych. Hugh Nibley sugerował, że mogły stanowić źródło pożywienia dla Jeredytów. Są obiektem licznych spekulacji, od dawna budzą zainteresowanie mormońskich teologów. Utrwalone w kulturze świętych w dniach ostatnich, nazywane są najbardziej osobliwymi oraz najbardziej tajemniczymi zwierzętami wymienianymi w Księdze Mormona. Czytaj więcej…

2023-01-29

Petrelek modry – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny burzykowatych, jedyny przedstawiciel rodzaju Halobaena. Gniazduje na subantarktycznych wyspach w południowej części Oceanu Atlantyckiego i Indyjskiego oraz na wyspie Macquarie, która znajduje się na skraju Oceanu Spokojnego. Gniazduje na wyspach między równoleżnikami 40° i 56°S, poza okresem lęgowym dociera dalej na północ i południe. Petrelki modre żywią się głównie morskimi skorupiakami, rybami oraz głowonogami, okazjonalnie łapią też owady i inną zdobycz. Jej procentowy udział zmienia się w poszczególnych latach i zależnie od miejsca występowania. Zwykle jednak większość biomasy stanowią skorupiaki, drugi z kolei udział mają w niej ryby, a głowonogi stanowią od niecałego procenta do kilkunastu procent. Petrelki modre są regularnie obserwowane w grupach 2–3 osobników, zdarzają się również obserwacje kilkuset osobników naraz. IUCN uznaje petrelka modrego za gatunek najmniejszej troski. Czytaj więcej…

2023-01-30

Imagine – dramat filmowy z 2012 roku w reżyserii i według scenariusza Andrzeja Jakimowskiego. Akcja filmu koncentruje się na postaci niewidomego nauczyciela w lizbońskiej klinice dla ociemniałych, który niekonwencjonalnymi metodami próbuje przełamać strach wychowanków przed przekroczeniem murów kliniki. Światowa premiera filmu odbyła się 10 września 2012 roku podczas 37. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Toronto. Imagine podzielił krytyków. Choć wielokrotnie jako zaletę filmu wskazywano montaż, udźwiękowienie oraz muzykę, część krytyków uznała przesłanie filmu za nieprzekonujące. Film jednak wielokrotnie nagradzano; Imagine otrzymał między innymi nagrodę za reżyserię na Warszawskim Festiwalu Filmowym, Grand Prix Lubuskiego Lata Filmowego oraz nagrodę za dźwięk na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych. Czytaj więcej…

2023-01-31

Pluviôse – francuski oceaniczny dwukadłubowy okręt podwodny z okresu I wojny światowej, prototypowa jednostka typu Pluviôse. Okręt wypierał 404 tony w położeniu nawodnym i 553 tony pod wodą, a jego główną bronią było osiem torped kalibru 450 mm wystrzeliwanych z jednej wewnętrznej i sześciu zewnętrznych wyrzutni. Napędzana maszynami parowymi jednostka rozwijała na powierzchni prędkość 12 węzłów, osiągając zasięg 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów. „Pluviôse” został zwodowany w maju 1907 roku w stoczni Arsenal de Cherbourg w Cherbourgu, a do służby w Marine nationale wcielono go w październiku 1908 roku. 26 maja 1910 roku nieopodal Calais okręt został przypadkowo staranowany i zatopiony wraz z całą załogą przez cywilny parowiec „Pas-de-Calais”. Podniesiony i wyremontowany powrócił do służby. Jednostka została skreślona z listy floty w listopadzie 1919 roku i sprzedana w celu złomowania we wrześniu 1925 roku. Czytaj więcej…