12 Dywizja Zmechanizowana
12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana im. Bolesława Krzywoustego (12 DZ, 12 SDZ) – związek taktyczny Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
Odznaka pamiątkowa (wz. 2015) | |
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie | |
Nazwa wyróżniająca |
Szczecińska |
Patron | |
Tradycje | |
Nadanie sztandaru |
14 października 1984[2] |
Rodowód | |
Dowódcy | |
Pierwszy |
gen. bryg. Wojciech Jaruzelski |
Obecny |
gen. dyw. Szymon Koziatek |
Działania zbrojne | |
Stabilizacja Iraku Wojna w Afganistanie | |
Organizacja | |
Numer | |
Kryptonim |
Meteor |
Dyslokacja | |
Rodzaj sił zbrojnych | |
Rodzaj wojsk | |
Podległość |
POW – do 2001 |
Odznaczenia | |
Strona internetowa |
Formowanie i zmiany organizacyjne
edytuj12 Dywizja Zmechanizowana powstała w 1958 z przeformowania 12 Dywizji Piechoty. Dowodzenie tą jednostką powierzono gen. Wojciechowi Jaruzelskiemu. Dywizja podlegała dowódcy Pomorskiego Okręgu Wojskowego. Do 1990 r., na czas wojny, dywizja wchodziła w skład 1 Armii Ogólnowojskowej tworzonej z jednostek operacyjnych Pomorskiego Okręgu Wojskowego.
W lipcu 1961 przeniesiono dywizję na etaty wojenno-pokojowe[4].
10 maja 1975 roku minister obrony narodowej, gen. armii Wojciech Jaruzelski udekorował sztandar dywizji Orderem Sztandaru Pracy I klasy.
W latach 80. XX wieku sztab dywizji używał kryptonimu „Meteor”.
Z dniem 15 kwietnia 1994 roku Minister Obrony Narodowej Piotr Kołodziejczyk polecił 12 Dywizji Zmechanizowanej przyjąć nazwę wyróżniającą „Szczecińska” oraz imię Bolesława Krzywoustego[5].
W 1999 dywizja weszła w operacyjne podporządkowanie Wielonarodowego Korpusu Północ-Wschód. Po zredukowaniu w 2001 jej stanu liczebnego z 12 tys. do 7 tys. żołnierzy, została przeznaczona do działań w operacjach reagowania kryzysowego. W latach 2001–2004 dywizja wchodziła w skład 1 Korpusu Zmechanizowanego.
W 2003/2004, 2006 i 2008 dywizja była jednostką ramową PKW Irak, a w 2007/2009 i 2012 PKW Afganistan.
W wyniku reformy struktur dowodzenia od 1 stycznia 2014 roku dywizja podlega Dowództwu Generalnemu Rodzajów Sił Zbrojnych.
Decyzją nr 231/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 czerwca 2015 roku wprowadzono dla dywizji odznakę pamiątkową[6]
Dywizja w wydarzeniach grudniowych 1970 roku
edytujW godzinach rannych 15 grudnia 1970 roku dowódca POW gen. dyw. Józef Kamiński wprowadził dla oddziałów dywizji stan podwyższonej gotowości bojowej[7]. Działając na prośbę I sekretarza KW PZPR w Szczecinie, Antoniego Walaszka, polecił dowódcy 12 DZ płk. Mieczysławowi Urbańskiemu opracowanie, wspólnie z władzami polityczno-administracyjnymi, planu przedsięwzięć zmierzających do przygotowania ochrony najważniejszych obiektów i instytucji państwowych na terenie Szczecina. W myśl planu dowódca 12 DZ podporządkował sobie wszystkie jednostki garnizonu Szczecin.
17 grudnia w godzinach przedpołudniowych po strajkach i wiecach w Stoczni im. Adolfa Warskiego, w Stoczni Remontowej Gryfia i kilku innych zakładach część robotników wyszła na ulice. W tej sytuacji dowódca 12 DZ, po uzgodnieniu z zastępcą dowódcy POW do spraw liniowych gen. bryg. Piotrem Przyłuckim oraz zastępcą szefa Sztabu Generalnego WP gen. dyw. Eugeniuszem Molczykiem, postawił dowódcy 5 pz płk. Henrykowi Ziemiańskiemu zadanie zorganizowania ochrony budynku KW PZPR. Zgodnie z zaleceniem wydzielone siły 5 pz zgrupowane zostały na podwórzu obiektu, by dopóki będzie to możliwe – utrzymać w tajemnicy wprowadzenie do akcji wojsk operacyjnych. Wejście tych żołnierzy do działań nastąpiło około godziny 13.00, czyli wówczas, gdy mniej więcej 5-tysięczny tłum zaatakował gmach KW PZPR, obrzucając go kamieniami i butelkami z benzyną[8].
Żołnierze uniemożliwili demonstrantom wdarcie się do budynku. Przebywający w podpalonym gmachu pracownicy KW mieli odcięty przez płomienie odwrót. Sekretarz KW Łochowicz uratował się skacząc z III piętra na dach sali konferencyjnej, gdzie znieśli go żołnierze i wozem dowódcy 5 pz przewieźli do 109 Wojskowego Szpitala Garnizonowego. Żołnierzom udało się wyprowadzić z płonącego gmachu wszystkie osoby[8].
Do pomocy żołnierzom 5 pz skierowano w rejon KW PZPR pododdziały 16 batalionu rozpoznawczego i 12 pułku pontonowego. Około 14.30 atak tłumu skierował się na gmach Komendy Wojewódzkiej MO. Dowódca 12 DZ skierował do obrony KW MO siły 5 pz i 41 pz, 16 brozp, 12 bpont, batalionu szkolnego WOP, batalionu 12 ppont i batalionu czołgów 5 pz. Do budynku KW MO bez powodzenia usiłowały dotrzeć grupy transporterów opancerzonych. Dopiero wprowadzenie do akcji 2 batalionu 41 pz oraz 16 brozp, pozwoliło na przedarcie się części sił pod gmach KW MO i ewakuowanie przez tylne wyjście chroniącego się tam sekretariatu i 24 pracowników KW PZPR, komendanta KW MO i jego zastępcy do spraw bezpieczeństwa[9].
Około godziny 14.30, część demonstrantów zaatakowała budynek Prezydium MRN i podpaliła Archiwum Wydziału Oświaty MRN. W wyniku zdecydowanej postawy kompanii szkolnej 5 pz demonstrantów rozproszono i do godzin wieczornych pożar został ugaszony, a gmach PMRN zabezpieczony przed dewastacją. Mimo podpalenia wozów bojowych i realnego zagrożenia spaleniem załóg żołnierze strzelali amunicją bojową tylko w powietrze. Po rozproszeniu demonstrantów pododdziały wojska przystąpiły do blokowania ulic i placów w rejonie KW PZPR, KW MO i PMRN[9].
Około 16.30 około dwa i pół tysiąca ludzi zaatakowało więzienie i Prokuraturę Wojewódzką, ochraniane przez pododdziały 124 paplot i 36 pułk inżynieryjno-budowlany. Podpalone zostały bramy więzienia i wejście do Prokuratury Wojewódzkiej. Atakujący tłum nie reagował na salwy ostrzegawcze. W tym czasie strażnicy więzienia zaczęli z wież obserwacyjnych strzelać do atakujących. Kilka osób cywilnych zostało zabitych, kilka zaś rannych. Do wzmocnienia pododdziałów broniących więzienia skierowano dwie kompanie z 25 pcz[10]. Zołnierze 36 pib opanowali stację CPN przy ul. Kopernika, gdzie demonstranci zaopatrywali się w benzynę używaną do tworzenia środków zapalających w walce z siłami porządkowymi. W godzinach wieczornych 17 grudnia do Szczecina przybył 9 pz[10].
W późnych godzinach wieczornych sytuacja na ulicach miasta została opanowana. Od strzałów z broni strzeleckiej i pokładowej śmierć poniosło 11 osób, a jedna zginęła pod kołami SKOT-a[11]. Działania przeniosły się do Stoczni im. Warskiego i Stoczni Remontowej. Pododdziały wojska na teren obu stoczni przetransportowano do godziny 4.00 18 grudnia. Miały one blokować stocznie oraz przylegające do nich, rozmieszczone na wschodnim brzegu Odry zakłady[10].
18 grudnia przez cały dzień w rejonie placu Żołnierza, KW PZPR i Poczty Głównej gromadziły się tłumy. Każdorazowo rozpraszały je pododdziały 41 pz i 16 brozp. Pozostający w odwodzie 17 bsap był kilkakrotnie używany do zapobiegania grabieży i dewastacji placówek handlowych i obiektów państwowych[10].
Około 8.00 wzmocnione czołgami pododdziały 12 pułku pontonowego i 16 batalionu pontonowego, blokujące podejścia do bramy Stoczni im. Warskiego zostały zaatakowane przez tłum wychodzący ze stoczni i nadciągający od strony miasta. Demonstranci podpalili czołg, kilka transporterów opancerzonych i obrzucili żołnierzy kamieniami. Żołnierze użyli świec łzawiących oraz oddali salwę ostrzegawczą z broni strzeleckiej[12].
W wyniku prowadzonych przez oficerów 12 DZ rozmów nie dopuszczono do wyjścia na ulice miasta załóg MPK i Szczecińskiej Fabryki Mechanizmów Samochodowych Polmo, blokowanych przez siły 2 pa i 12 batalionu remontowego. Niestety, propozycja udziału oficerów 12 DZ w bezpośrednich spotkaniach z załogami stoczni i innych zakładów nie została zaakceptowana przez władze partyjne województwa[12].
W mieście 21 grudnia w zasadzie panował spokój. Wojsko blokowało od strony lądu Stocznię im. Warskiego, ulice chronione były przez patrole wojskowe. Sytuacja radykalnie zmieniła się o godzinie 14.00 po przyjeździe do miasta członka BP KC PZPR Piotra Jaroszewicza, sekretarza KC Jana Szydlaka, wicepremiera Franciszka Kaima i ministra żeglugi Jerzego Szopy. Zgodnie z koncepcją, opracowaną przez Jaroszewicza i Szydlaka przy współudziale gen. Tuczapskiego, nakazano całkowicie zablokować Stocznię im. Warskiego. W tym celu w nocy z 21 na 22 grudnia 1970 roku ściągnięto ze Świnoujścia okręt desantowy, trałowiec, sześć kutrów trałowych i dwa ścigacze WOP i nimi zablokowano wyjścia ze stoczni na kanały portowe. W trakcie tych działań oświetlano stocznię reflektorami wojskowymi, zrzucano ze śmigłowców ulotki i przez wojskowe rozgłośnie elektroakustyczne nadawano specjalnie opracowany materiał propagandowo-agitacyjny. Działania te przyczyniły się zakończenia strajku 22 grudnia 1970 roku. Do godzin rannych 23 grudnia 1970 roku jednostki wojskowe powróciły do koszar[13]. Pozostawiono jednak na ulicach patrole. Część 124 paplot ochraniała jeszcze areszt śledczy, prokuraturę wojewódzką, oraz KM MO i stację CPN przy ul. Gdańskiej[14].
Do działań na terenie Szczecina 12 DZ wydzieliła 4591 ludzi, w tym 416 oficerów, 27 chorążych, 291 podoficerów zawodowych i 3857 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. Inne jednostki garnizonu podporządkowane na czas akcji dowódcy 12 DZ wydzieliły 3711 ludzi, w tym 378 oficerów, 12 chorążych, 131 podoficerów zawodowych i 3190 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. Łącznie zaangażowano 8302 osoby, w tym 794 oficerów, 39 chorążych, 422 podoficerów zawodowych i 7047 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej[15].
Oddziały 12 DZ użyły 582 pojazdy, w tym 141 czołgów, 207 transporterów opancerzonych, 234 samochody, a jednostki garnizonu: 175 pojazdów, w tym 10 transporterów opancerzonych i 165 samochodów, oraz 4 okręty wojenne. Łącznie do akcji użyto 141 czołgów, 217 transporterów opancerzonych, 399 samochodów i 4 okręty[16].
Tradycje
edytujZgodnie z Decyzją Ministra Obrony Narodowej nr 88 z 16 marca 2009 dywizja przejęła tradycje[17]:
- 6 Dywizji Strzelców Polskich Armii gen. Józefa Hallera (1919)
- 12 Dywizji Piechoty (1919–1939)
- 12 Dywizji Piechoty Armii Krajowej (1944)
- 12 Dywizji Piechoty (1945–1958)
- 12 Dywizji Zmechanizowanej (1958–1994)
-
2005-2015
-
od 2015
Struktura organizacyjna (2010)
edytujStruktura organizacyjna dywizji w poszczególnych latach | ||
---|---|---|
2010 | 2016 | 2024 |
Dowództwo 12 Dywizji Zmechanizowanej w Szczecinie | ||
2 Brygada Zmechanizowana | 2 Brygada Zmechanizowana | 2 Brygada Zmechanizowana |
7 Brygada Obrony Wybrzeża | 7 Brygada Obrony Wybrzeża | 7 Brygada Obrony Wybrzeża |
12 Brygada Zmechanizowana | 12 Brygada Zmechanizowana | 12 Brygada Zmechanizowana |
12 batalion dowodzenia | 12 batalion dowodzenia | 12 batalion dowodzenia |
8 pułk przeciwlotniczy | 8 pułk przeciwlotniczy | 8 pułk przeciwlotniczy |
2 pułk artylerii[a] | 5 pułk artyleri | 5 pułk artyleri |
8 batalion remontowy[b] | 12 pułk logistyczny | |
3 pułk przeciwlotniczy[c] | ||
2 batalion rozpoznawczy[c] | ||
2 batalion saperów[d] | ||
12 batalion zaopatrzenia | ||
12 kompania chemiczna[c] |
Uzbrojenie
edytuj- czołgi PT-91 Twardy
- kołowe transportery opancerzone KTO Rosomak, bojowe wozy piechoty BWP-1,
- opancerzone samochody rozpoznawcze BRDM-2,
- przeciwlotnicze zestawy rakietowe KUB, KUB-M,
- przeciwlotnicze zestawy rakietowe OSA-AK.
- wyrzutnie rakietowe WR-40 Langusta, BM-21 Grad
- artyleria samobieżna AHS Krab, Dana, Goździk
Jednostki dywizji, które rozformowano
edytuj- 5 Kołobrzeski Pułk Zmechanizowany im. Otokara Jaroša – do 1995
- 9 Zaodrzański Pułk Zmechanizowany – do 1995
- 41 Pułk Zmechanizowany im. Lachowicza – do 1995
- 25 Drezdeński Pułk Czołgów Średnich – do 31 grudnia 1990
- 29 Szczecińska Brygada Zmechanizowana im. Króla Stefana Batorego – do 1 stycznia 1998
- 6 Brygada Kawalerii Pancernej im. gen.bryg. Konstantego Plisowskiego (rozformowana do 30 czerwca 2007)
- 36 Brygada Zmechanizowana (rozformowana do 31 grudnia 2008)
- 124 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej – przeformowany w 3 Pułk Przeciwlotniczy
- 12 Batalion Remontowy – przeformowany w 7 Rejonowe Warsztaty Techniczne
- 22 Dywizjon Rakiet Taktycznych
- 12 Batalion Medyczny
- 12 Kompania Chemiczna rozformowana do 31 grudnia 2010
Żołnierze dywizji
edytujDowódcy dywizji[18] | |
---|---|
Stopień, imię i nazwisko | Okres pełnienia służby |
gen. bryg. Wojciech Jaruzelski | 1957–1960 |
gen. bryg. Aleksander Jankowski | 1960–1962 |
gen. bryg. Józef Stebelski | 1962–1964 |
gen. bryg. Stanisław Antos | 1964–1968 |
płk dypl. Tadeusz Kopiec | 1968–1969 |
gen. bryg. Mieczysław Urbański | 1969–1973 |
gen. bryg. Kazimierz Leśniak | 1973–1976 |
płk dypl. Florian Bogacki | 1976–1978 |
gen. bryg. Jan Kuriata | 1978–1980 |
gen. bryg. Henryk Szumski | 1980–1984 |
płk dypl. Jerzy Słowiński | 1984–1987 |
gen. bryg. Antoni Walczak | 1987–1989 |
gen. bryg. Bolesław Balcerowicz | 1989–1991 |
gen. bryg. Andrzej Ekiert | 1991–1994 |
płk dypl. Andrzej Lelewski | 1994–1997 |
gen. bryg. Mieczysław Stachowiak | 1997–2000 |
płk dypl. Ryszard Chwastek | 2000–2002 |
gen. dyw. Marek Samarcew | 2002–2005 |
gen. dyw. Stanisław Nowakowicz | 2005–2006 |
gen. bryg. Jerzy Michałowski | 2006–2007 |
gen. dyw. Andrzej Malinowski | 2007–15 IV 2009[e] |
gen. dyw. Marek Tomaszycki | od 9 VII 2009[f]–16.11.2011 |
gen. dyw. Ireneusz Bartniak | 17.11.2011–25.08.2013 |
gen. dyw. Marek Mecherzyński | 26.08.2013–22.11.2015 |
gen. bryg. Andrzej Reudowicz | 23.11.2015–02.05.2016 |
gen. dyw. Rajmund Andrzejczak | 03.05.2016–29.06.2018[19] |
gen. dyw. Maciej Jabłoński | 29.06.2018–01.10.2020[20] |
gen. dyw. Dariusz Parylak | 01.10.2020–01.10.2022[20][21] |
gen. dyw. Szymon Koziatek | 01.10.2022[21][22]– |
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ W 2011 rozformowany.
- ↑ Od 1 lipca podporządkowany 1 Regionalnej Bazie Logistycznej z Wałcza.
- ↑ a b c W 2010 rozformowany.
- ↑ W 2011 podporządkowany dowódcy 12 BZ.
- ↑ Andrzejowi Malinowskiemu prokuratura w Poznaniu postawiła zarzut korupcji. 15 kwietnia został przeniesiony do rezerwy kadrowej Ministerstwa Obrony Narodowej.
- ↑ Faktycznie dowódcą jednostki był od 25 maja, ale oficjalne jednostkę przejął prawie dwa miesiące później.
Przypisy
edytuj- ↑ Leszkowicz 2022 ↓, s. 748.
- ↑ Tomasz Honkisz. Kronika. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 1i2/1985. s. 549.
- ↑ :: Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych :: Dowództwo / Jednostki DG RSZ – Jednostki/instytucje bezpośrednio podległe ::. [dostęp 2019-08-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-09)].
- ↑ Puchała 2013 ↓, s. 275.
- ↑ Decyzja Nr 32/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 19 kwietnia 1994 roku w sprawie nadania nazwy wyróżniającej oraz imienia patrona 12 Dywizji Zmechanizowanej w Szczecinie (Dziennik Rozkazów MON z 1994 roku, poz. 32).
- ↑ Dziennik Urzędowy Ministra Obrony Narodowej. [dostęp 2016-05-04]. (pol.).
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 47.
- ↑ a b Nalepa 1990 ↓, s. 67.
- ↑ a b Nalepa 1990 ↓, s. 68.
- ↑ a b c d Nalepa 1990 ↓, s. 69.
- ↑ Paziewski 2010 ↓, s. 44.
- ↑ a b Nalepa 1990 ↓, s. 70.
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 71–72.
- ↑ Paziewski 2013 ↓, s. 307.
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 72–73.
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 73.
- ↑ Ciechanowski 2018 ↓, s. 161.
- ↑ Tradycje – Poczet dowódców. 12sdz.wp.mil.pl. [dostęp 2018-12-29].
- ↑ Nominacje w Dzień Flagi dla 14 dowódców [online], polska-zbrojna.pl [dostęp 2017-11-21] .
- ↑ a b Nowy Dowódca „Dwunastki” [online], Wojsko-Polskie.pl [dostęp 2020-10-03] (pol.).
- ↑ a b Nowy szef sztabu Dowództwa Generalnego RSZ. defence24.pl, 2022-09-23. [dostęp 2022-10-01].
- ↑ Biuro Bezpieczeństwa Narodowego , Awanse generalskie w Siłach Zbrojnych RP [online], Biuro Bezpieczeństwa Narodowego [dostęp 2023-08-07] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Grzegorz Ciechanowski: Tradycje wojskowe związków taktycznych Wojsk Lądowych na Pomorzu Zachodnim. W: Pomorze militarne. Stulecie odrodzenia polski a region. T. IX. Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo „Pogranicze”, 2018. ISBN 978-83-89341-98-3.
- Dariusz Faszcza: Z Dziejów 12 Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2005. ISBN 83-11-10131-0.
- Dariusz Faszcza: 12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana. 70 lat służby na Pomorzu Zachodnim (1945-2015). Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2015. ISBN 978-83-63755-75-1.
- Tomasz Leszkowicz: Spadkobiercy Mieszka, Kościuszki i Świerczewskiego. Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, 2022. ISBN 978-83-8229-588-7.
- Franciszek Puchała: Budowa potencjału bojowego Wojska polskiego 1945-1990. Obszary szpiegowskich działań. Warszawa: Fundacja „Historia i Kultura”, 2013. ISBN 978-83-11-12800-2.
- Andrzej Wojtaszak, Kazimierz Kozłowski: Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek. Materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r. Praca zbiorowa. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X.
- Edward Jan Nalepa: Wojsko polskie w Grudniu 1970 roku. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07904-8.
- Jan Edward Nalepa: Grudzień 1970 w dokumentach wojskowych. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-022-7.
- Michał Paziewski: Grudzień 1970 w Szczecinie. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Szczecinie, 2013. ISBN 978-83-61336-97-6.
- Michał Paziewski. Szczecin '70. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”. 12/121, 2010. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
- Odtajnione dokumenty Grudnia 1970. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 1, 2001. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
Linki zewnętrzne
edytuj- 12 Dywizja Zmechanizowana. 12sdz.wp.mil.pl. [dostęp 2018-12-29].
- Historia 12 Dywizji Zmechanizowanej. sedina.pl.