Wikipedia

3 Dywizjon Żandarmerii

3 Dywizjon Żandarmerii (3 dżand.) – oddział żandarmerii Wojska Polskiego.

3 Dywizjon Żandarmerii
Dywizjon Żandarmerii Wojskowej
Nr 9
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1921

Rozformowanie

1939

Tradycje
Święto

1 lipca (1928-1935)
13 czerwca (1936-1939)

Nadanie sztandaru

nie posiadał

Rodowód

Dywizjon Żandarmerii Wojskowej Nr 9

Dowódcy
Pierwszy

mjr żand. Zygmunt Ziemiański

Ostatni

ppłk żand. Stanisław Kuciel

Organizacja
Dyslokacja

Garnizon Grodno
(Okręg Korpusu Nr III)

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

żandarmeria

Podległość

Dowództwo Żandarmerii MSWojsk.

Historia dywizjonu

edytuj

27 listopada 1919 roku major Zygmunt Ziemiański[1]. z Dowództwa Żandarmerii przy Okręgu Generalnym „Kraków” otrzymał przydział służbowy, czasowo do reaktywacji, na stanowisko dowódcy Żandarmerii przy Dowództwie Okręgu Generalnego „Grodno”[2].

3 dywizjon żandarmerii wraz z podporządkowanymi pododdziałami stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr III (dowództwo dyonu w Grodnie oraz plutony: Grodno, Wilno I, Wilno II, Lida, Suwałki, Głębokie i Mołodeczno)[3]. Dowódca dywizjonu pełnił równocześnie funkcję szefa żandarmerii w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr III.

Na początku 1924 roku służbę czynną w dywizjonie pełniło 17 oficerów żandarmerii, a wśród nich kapitan Stefan Kirtiklis oraz porucznicy: Józef Korytowski (dowódca plutonu żand. Lida), Włodzimierz Kościuk (dowódca plutonu żand. Grodno) i Michał Skrypko (dowódca plutonu Suwałki)[3]. Dywizjon był oddziałem macierzystym dla kapitana Tadeusza Misia, który był wówczas przydzielony do Centralnej Szkoły Żandarmerii w Grudziądzu oraz dla majora rezerwy Ignacego Huttera[3].

Do 20 marca 1924 roku zostały zlikwidowane plutony żandarmerii: Mołodeczno i Wilno II, a w ich miejsce zostały zorganizowane posterunki żandarmerii[4]. W tym samym miesiącu por. żand. Jakub Cwaczka[a] został przeniesiony z korpusu oficerów żandarmerii do korpusu oficerów jazdy z równoczesnym wcieleniem do 19 pułku ułanów[7].

17 lutego 1928 roku minister spraw wojskowych zatwierdził dzień 1 lipca, jako datę święta dywizjonu[8].

W 1933 Okręgowy Ośrodek Wychowania Fizycznego w Białymstoku uhonorował tamtejszy pluton żand. dyplomem za osiągnięcia sportowe w minionym sezonie lekkoatletycznym. Dzięki inicjatywie dowódcy plutonu, porucznika Mieczysława Józefa Golasa i zaangażowaniu wszystkich podoficerów cały stan osobowy pododdziału zdobył Państwowe Odznaki Sportowe i odznaki strzeleckie III klasy. W zawodach lekkoatletycznych wyróżnili się specjalnie: żandarm Jan Sawicki (skoki i biegi krótkie) i starszy żandarm Henryk Odachowski (kolarstwo). W zawodach garnizonu Białystok uczestniczył zespół siatkówki i koszykówki. Ponadto wszyscy żołnierze plutonu uprawiali boks pod opieką wybitnego instruktura p. Latkowskiego, byłego trenera poznańskiej „Warty”. Kilka rodzin podoficerskich zaczęło uprawiać narciarstwo. Do miłośników tego sportu należał między innymi Tadeusz Trzpis, jedenastoletni syn zastępcy dowódcy plutonu[9].

12 grudnia 1935 roku minister spraw wojskowych unieważnił dotychczasową datę święta dywizjonu oraz zatwierdził dzień 13 czerwca, jako datę święta żandarmerii[10].

W 1938 roku został zorganizowany pluton żandarmerii Wilno II, który przejął zadania ochronne siedziby Inspektoratu Armii, Dowództwa Obszaru Warownego „Wilno” i Ekspozytury Nr 1 Oddziału II SG WP.

Latem 1939 roku zorganizowany został posterunek żand. w Giełczynie. Dowódcą posterunku został plutonowy Jan Kępa, a jego zastępcą kapral Zenon Makowski. Posterunek podlegał dowódcy plutonu żand. Białystok, a jego zadaniem było zapewnienie dyscypliny i porządku w rejonie Wizny, gdzie budowano fortyfikacje nad Narwią i Biebrzą. Plutonowy Kępa został zamordowany w 1940 w w Kalininie[11].

Jednostka nie posiadała sztandaru i odznaki pamiątkowej. Oficerowie i podoficerowie od 1931 roku mogli otrzymać odznakę pamiątkową Żandarmerii. W 1939 roku zamierzano wprowadzić do użytku „Znak Służbowy Żandarmerii”. Znaki miały być numerowane. Dla 3 dżand. przewidziano numery od 3000 do 3999[12].

Organizacja pokojowa i dyslokacja 3 dżand. w 1939

edytuj
  • Dowództwo dyonu w Grodnie, ul. Grandzicka 1/10
  • pluton żandarmerii Grodno, ul. Grandzicka 1/10
    • posterunek żandarmerii Sokółka
    • posterunek żandarmerii Wołkowysk
  • pluton żandarmerii Białystok
    • posterunek żandarmerii Osowiec przy CSPodof KOP
    • posterunek żandarmerii Grajewo
  • pluton żandarmerii Lida
  • pluton żandarmerii Suwałki, ul. Sejnecka 14
    • posterunek żandarmerii Augustów
  • pluton żandarmerii Wilno I, ul. św. Ignacego 4a
    • posterunek żandarmerii Porubanek
    • posterunek żandarmerii Podbrodzie
    • posterunek żandarmerii Postawy
    • posterunek żandarmerii Nowa Wilejka – st. wchm. Szykler
  • pluton żandarmerii Wilno II

Mobilizacja w 1939 roku

edytuj

Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” 3 dżand po sformowaniu niżej wymienionych pododdziałów żandarmerii ulegał likwidacji, a jego pozostałości i nadwyżki powinny zostać skierowane do Ośrodka Zapasowego Żandarmerii „Staszów” w Staszowie:

w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym, przeznaczonych do wzmocnienia osłony granicy wschodniej lub zachodniej:

  • pluton pieszy żandarmerii nr 29 dla 29 Dywizji Piechoty (A+24)[13]
  • pluton krajowy żandarmerii „Grodno” (A+30)
  • pluton pieszy żandarmerii nr 114 (A+36)

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

  • pluton konny żandarmerii nr 55 (X+3)
  • pluton pieszy żandarmerii nr 115 (X+4)
  • pluton pieszy żandarmerii nr 116 (X+5)

pluton żandarmerii Białystok w oparciu o 10 pułk Ułanów Litewskich mobilizował:

w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym:

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

  • pluton pieszy żandarmerii Nr 118 (X+4)

pluton żandarmerii Lida w oparciu o 77 pułk piechoty mobilizował:

w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem czerwonym, przeznaczonych do osłony granicy wschodniej:

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

  • pluton pieszy żandarmerii nr 117 (X+3)

pluton żandarmerii Suwałki w oparciu o 3 pułk Szwoleżerów Mazowieckich mobilizował:

w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym:

pluton żandarmerii Wilno w oparciu o 4 pułk Ułanów Zaniemeńskich mobilizował:

w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym:

Łącznie miano wystawić 14 plutonów, w tym:

  • 3 plutony piesze dla wielkich jednostek piechoty (nr 1, 19 i 29),
  • 1 pluton pieszy dla obszaru warownego (nr 31)
  • pięć plutonów pieszych do dyspozycji dowódców Żandarmerii armii (nr 114, 115, 116, 117, 118)
  • 3 plutony konne dla wielkich jednostek kawalerii (nr 3, 10 i 11)
  • 1 pluton konny do dyspozycji dowódcy Żandarmerii armii
  • 2 plutony krajowe („Grodno”, „Białystok”) do dyspozycji szefa Żandarmerii OK Nr III

Kadra 3 Dywizjonu Żandarmerii

edytuj
Dowódcy żandarmerii okręgu generalnego i dowódcy dywizjonu
  • mjr żand. Zygmunt Ziemiański (27 XI 1919 – † 10 IV 1920[14])
  • rtm. / mjr żand. Adam Tomasz Butzura (1920 – 11 II 1921)
  • rtm. żand. Aleksander Strzelecki (12 II 1920 – 6 VII 1921)
  • mjr żand. Bronisław Batsch (7 VII 1921 – 14 VI 1922)
  • płk żand. Jan Jur-Gorzechowski (15 VI 1922 – 12 XII 1927)
  • mjr żand. Stanisław Sitek (23 XII 1927 – 25 I 1930[15]
  • ppłk żand. Stanisław Kuciel (26 I 1930 – 5 IX 1939)
Zastępcy dowódcy dywizjonu (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)
  • mjr / ppłk żand. Marian Józef Dobrzyński[b] (1 III 1923[17] – I 1926 → komendant PKU Puławy[18])
  • kpt. żand. Piotr Stembalski (p.o. 1928)
  • mjr żand. Leon Cehak (1939)
Obsada personalna 3 dżand w marcu 1939[19]
  • dowódca dywizjonu – ppłk żand. Stanisław Kuciel
  • I zastępca dowódcy – mjr żand. Leon Cehak
  • II zastępca dowódcy – mjr żand. Julian Kruczek[c]
  • adiutant - por. żand. Mieczysław Karol Rój
  • oficer mobilizacyjny – kpt. żand. Grzegorz Czeski[d]
  • oficer śledczy – wakat
  • oficer do zleceń – wakat
  • oficer gospodarczy – kpt. int. Antoni Moszczyński
  • dowódca plutonu Grodno – por. żand. Stefan Wawrzyniec Rudzki
  • dowódca plutonu Białystok – kpt. żand. Michał Łotecki
  • oficer plutonu – ppor. kaw. rez. pdsc mgr Leonard Szczęsny Zdanowicz
  • dowódca plutonu Lida – kpt. żand. Kazimierz Wołoszczuk[e]
  • dowódca plutonu Suwałki – por. żand. Jerzy Aleksander Majewski
  • dowódca plutonu Wilno I – kpt. żand. Stanisław Dziurzyński
  • oficer plutonu – ppor. kaw. rez. pdsc mgr Flawiusz Jan Morelowski
  • dowódca plutonu Wilno II – kpt. żand. Włodzimierz Marszałek
Pozostali oficerowie

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Por. piech. Jakub Cwaczka ur. 21 lipca 1880 w Staninie, w ówczesnym powiecie kamioneckim Królestwo Galicji i Lodomerii, w rodzinie Jana[5]. W maju 1924 przeniesiony został do korpusu oficerów piechoty i wcielony do 6 pp Leg. w Wilnie[6].
  2. ↑ Ppłk żand. Marian Józef Dobrzyński w maju 1925 został odkomenderowany PKU Grodno na przeciąg 4 miesięcy[16].
  3. ↑ Mjr żand. Julian Kruczek ur. 10 maja 1895 w Dobromilu, w rodzinie Jana[20]. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi[21]. 28 września 1933 ogłoszono sprostowanie imienia kpt. Juliusza Kruczka z „Juliusz” na „Julian”[22].
  4. ↑ kpt. żand. Grzegorz Czeski ur. 13 marca 1901 w Kamieńcu Podolskim, w rodzinie Seweryna. 2 marca 1922 Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz zatwierdził z dniem 1 stycznia 1922 mianowanie go podporucznikiem w piechocie za dokonanie wyjątkowych czynów na polu bitwy i wcielił do 76 pp[23]. Z dniem 1 lutego 1932, po ukończeniu Kursu Aplikacyjnego Oficerów Młodszych Żandarmerii, został przeniesiony z 86 pp do 3 dżand.[24][25] W grudniu 1932 ogłoszono jego przeniesienie z korpusu oficerów piechoty do korpusu oficerów żandarmerii w stopniu porucznika ze starszeństwem z 1 stycznia 1924 i 1. lokatą[26]. Od 1934 do września 1938 był dowódcą plutonu żandarmerii Suwałki. Był odznaczony Krzyżem Walecznych, Medalem Niepodległości i Krzyżem Zasługi Wojsk Litwy Środkowej[27]. W czasie kampanii wrześniowej 1939 był dowódcą plutonu pieszego żandarmerii nr 92, który został przydzielony do 50 Dywizji Piechoty. Dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagu II B Arnswalde, a następnie w Oflagu II C Woldenberg[28]. Po uwolnieniu z niewoli wrócił do kraju i został zarejestrowany w jednej z rejonowych komend uzupełnień.
  5. ↑ kpt. żand. Kazimierz Wołoszczuk ur. 19 listopada 1899 w Moskalówce, w ówczesnym powiecie kosowskim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Pawła i Joanny z Łopuszyńskich. Służył w 2 pułku piechoty Legionów Polskich[29][30][31]. Na stopień kapitana został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 5. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii. Był odznaczony Medalem Niepodległości i Srebrnym Krzyżem Zasługi[32]. W 1944 został zatrzymany i osadzony w obozie specjalnym w Skrobowie. Następnie przebywał w łagrze w Stalinogorsku. 16 maja 1946 został skierowany do więzienia w Moskwie[33]. Zmarł 20 stycznia 1964. Został pochowany na cmentarzu Parafii Św. Marii Magdaleny w Łęcznej.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 23 z 23 czerwca 1920 roku, s. 507, 4 czerwca 1920 roku, już po jego śmierci zatwierdzono mu szarżę majora przyznaną przez były rząd austriacki 11 listopada 1918.
  2. ↑ Dz. Rozk. Wojsk. Nr 98 z 28 grudnia 1919, poz. 4212.
  3. ↑ a b c Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1055.
  4. ↑ Ratajczyk 2004 ↓, s. 205.
  5. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-02-10]..
  6. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 49 z 16 maja 1924, s. 282.
  7. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 26 z 15 marca 1924, s. 127-128.
  8. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 5 z 17 lutego 1928, poz. 46.
  9. ↑ Od.H. [Henryk Odachowski], Z życia sportowego Plutonu Żandarmerii Białystok, Polska Zbrojna Nr 61 z 2 marca 1933, s. 9.
  10. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 6 z 12 grudnia 1935, poz. 142.
  11. ↑ Убиты в Калинине 2019 ↓, s. 510.
  12. ↑ Ratajczyk 2004 ↓, s. 271, 272.
  13. ↑ W nawiasach podano czas mobilizacji liczony w godzinach dla jednostek formowanych w alarmie oraz w dobach dla jednostek tworzonych w mobilizacji powszechnej.
  14. ↑ Lista strat 1934 ↓, s. 1039 zmarł 10 kwietnia 1920 w Tarnowie, w następstwie choroby.
  15. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 21 stycznia 1930, s. 9.
  16. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 52 z 13 maja 1925 roku, s. 251.
  17. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 5 kwietnia 1923 roku, s. 285.
  18. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 26 stycznia 1926 roku, s. 39.
  19. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 835.
  20. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-10-04].
  21. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 282.
  22. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 28 września 1933, s. 211.
  23. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 18 marca 1922, s. 229.
  24. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932, s. 234.
  25. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. XIV, XIX, XXI, 101, 792.
  26. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932, s. 410.
  27. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 283.
  28. ↑ Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2024-08-29].
  29. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-02-09]..
  30. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-02-09]..
  31. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-02-09]..
  32. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 284, 835.
  33. ↑ Indeks Represjonowanych. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2022-02-09].

Bibliografia

edytuj
  • Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
  • Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
  • Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
  • Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
  • Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
  • Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
  • Убиты в Калинине, захоронены в Медном. Лариса Еремина (red.). T. 1: Биограммы военнопленных А–Л. Moskwa: Общество «Мемориал», 2019. ISBN 978-5-6041921-4-6.
  • Edward Jaroszuk. Żandarmeria Wojskowa na Ziemi Wileńskiej w latach 1921-1939. „Biuletyn Żandarmerii Wojskowej”. 7, s. 14-18, 2005. Warszawa. 
  • Grzegorz Ratajczyk: Żandarmeria Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej. Toruń: Dom Wydawniczy DUET, 2004. ISBN 83-89706-20-2.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
  • Jan Suliński, Żandarmeria Wojskowa w latach 1918-1947. Szkic organizacyjno-historyczny, Drukarnia Warszawskiego Okręgu Wojskowego, Warszawa 1994.
  • Władysław Wierzbicki: Przyczynki do historii Żandarmerii odrodzonego Wojska Polskiego. Londyn: Koło Oddziałowe Stowarzyszenia Polskich Kombatantów nr 106 „Żandarm”, 1990.
  • Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=3_Dywizjon_Żandarmerii&oldid=74895127”