Albityty – nazwa skały o dwojakim znaczeniu, zbudowanej głównie z albitu (An0-10).

Pierwsze z nich, to leukokratyczne skały magmowe, natomiast drugi rodzaj albitytów, to skały metamorficzne powstałe na drodze pneumatolizy i metasomatozy sodowej. Nazwa nawiązuje do składu mineralogicznego.

Charakterystyka

edytuj

Zarówno magmowe jak i penumatolityczne albityty odznaczają się barwą szarą do prawie białej oraz bezładną lub lekko kierunkową teksturą.

Skład mineralny

edytuj

Główny skład mineralny reprezentują albit (An0-10) oraz kwarc. W złożu na Sardynii stwierdzono kilka generacji kwarcu. Jako że miejscami kwarc przeważa nad albitem, szczególnie wypełniając szczeliny i spękania, oznaczono go jako młodszy, powstały na skutek końcowych przemian metasomatyczno-hydrotermalnych. Wraz z kwarcem, w ostatnim stadium, stwierdzono także mikroklin i oligoklaz, wypełniające spękania. Poza skaleniami i kwarcem stwierdzono także chloryty, epidot, allanit, tytanit, śladowo K-skalenie, biotyt, cyrkon i minerały ilaste. Chloryt i minerały ilaste uważa się już za wtórne fazy, ponieważ częstym zjawiskiem w opisywanej skale jest chlorytyzacja biotytu. Pozostałe minerały ilaste to kaolinit i montmorillonit, szczególnie częste w młodszych żyłach. Są wskaźnikiem przejawów retrogresji. Tytanit oraz cyrkon są w głównej mierze minerałami reliktowymi, ale i również zdarzają się fazy autigeniczne, a w szczególności tytanit w asocjacji z biotytem. Z badań nad inkluzjami zawartymi w kwarcu można wywnioskować, iż rzeczywiście stanowi od najmłodsza fazę mineralną, gdyż roztwory zamknięte w inkluzjach nie są genetycznie związane z albityzacją.

Geneza

edytuj

Skały te (metamorficzne) powstają na drodze przemian metasomatyczno-pneumatolitycznych skał granitoidowych w wyniku działania roztworów pomagmowych m.in. według poniższych reakcji:

  • Na[AlSi3O8] • Ca[Al2Si2O8] + Na+ + H4SiO4 = 2Na[AlSi3O8] + Al3+ + Ca2+ + 4OH-
  • Ca[Al2Si2O8] + 2Na+ + 4SiO2(aq) = 2Na[AlSi3O8] + Ca2+
  • (Na0,3Ca0,7)[AlSi3O8] + Na+ + SiO2(aq) + H2O = Na[AlSi3O8] + Czo + H+

Albityty występują również w skałach ultramaficznych wraz z jadeitem. Obecność albitytów w tych strefach jest przejawem retrogresywnych zmian, jakim został poddany kompleks skalny przy wynoszeniu z głębi Ziemi. Sód został doprowadzony najprawdopodobniej poprzez dostanie się do metamorfizowanego kompleksu wody morskiej. W tych strefach albityty współwystępują z eklogitami, niebieskimi łupkami glaukofanowymi i serpentynitami.

Pneumatolityczne złoża albitytowe

edytuj

Złoża albitytów zalicza się do złóż pneumatolitycznych wysokotemperaturowych. Charakterystyczne są zmiany skał otaczających. Gazowa geneza złóż jest potwierdzona charakterem wrostków gazowo ciekłych i chemizmem minerałów tych złóż. Do najważniejszych dwóch typów złóż pneumatolitycznych należą:

  • złoża albitytowe (wcześniejsze, wysokotemperaturowe z roztworów alkalicznych w utworach zmetasomatyzowanych)
  • złoża grejzenowe (późniejsze, niższe temperatury z roztworów kwaśnych).

Powstają w wyniku metasomatozy skał magmowych w wyniku oddziaływania gorących gazowych roztworów pomagmowych. Typowy jest proces metasomatozy sodowej (fenityzacja). Doprowadzenie Na2O do skał pierwotnych (granitów, rzadko wapieni). Powstały minerały alkaliczne: egiryn, ribeckit, albit. Skały te w niektórych przypadkach mają charakter alkalicznych sjenitów lub fenitów albitowo-egiynowych. W stadium początkowym metasomatozy mają też charakter potasowy (granity mikroklinowe). W stadium głównym rozwoju geosynklin związane są z normalnymi i skrajnie kwaśnymi granitami. W stadium końcowym rozwoju geosynklin związane są z alkalicznymi granitami występującymi w głębokich strefach rozłamowych. Obszary występowania złóż albitytowych są wydłużone linijnie, podobnie jak rozłamy i pęknięcia. Przeobrażone skały alkaliczne nazywane są często fenitami od norweskiego okręgu Fen, gdzie zostały po raz pierwszy opisane. Złoża tego typu występują w górnych częściach skał magmowych lub w apofizach i w ich nadkładzie. Mineralizacja często jest strefowa w pionie:

  • w spągu granity biotytowe z mikroklinem, plagioklazem, kwarcem,
  • wyżej granity dwumikowe z mikroklinem, plagioklazem,
  • nad nimi granity albitowe z mikroklinem, albitem, kwarcem,
  • albityty główne z albitem, kwarcem, muskowitem i mikroklinem,
  • w stropie grejzeny z muskowitem i kwarcem

Występowanie

edytuj

Zastosowanie

edytuj

Są źródłem rzadkich pierwiastków takich jak niob, tantal, cyrkon, tor, lit, beryl i ziemie rzadkie.

Bibliografia

edytuj
  • Gabzdyl W., Geologia złóż, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 1999
  • Harlow, G. E., 1994, Jadeitites, albitites, and related rocks from the Motagua Fault Zone, Guatemala: Journal of Metamorphic Geology, v. 12, p. 49–68.
  • Harlow G.E., Sisson B.V., Avé Lallemant H.G., Sorensen S.S., High-pressure, metasomatic rocks along the Motagua Fault Zone, Guatemala, IGCP 433 Workshop and 2nd Italian-Latin American Geological Meeting: The Motagua Suture Zone in Guatemala, Ciudad de Guatemala, January 28, 2002
  • Harlow G.E., Sorensen S.S., Jade (Nephrite and Jadeitite) and Serpentinite: Metasomatic Connections, International Geology Review, Vol. 47, 2005, p. 113–146.
  • Palomba M., Geological, mineralogical, geochemical features and genesis of the albitite deposits of Central Sardinia (Italy), Rendiconti Seminario Facoltà Scienze Università Cagliari Supplemento Vol. 71 Fasc. 2 (2001)
  • Polański A., Geochemia i surowce mineralne, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1988
  • Żaba J., Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Wyd. Videograf II, Chorzów 2006