Jan Łukasiewicz

Jan Łukasiewicz (ur. 21 grudnia 1878 we Lwowie, zm. 13 lutego 1956 w Dublinie) – polski naukowiec i polityk; logik i filozof, rektor Uniwersytetu Warszawskiego, minister.

Jan Łukasiewicz

1935
Data i miejsce urodzenia	21 grudnia 1878 Lwów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	13 lutego 1956 Dublin, Irlandia
minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
Okres	od 16 stycznia 1919 do 9 grudnia 1919
Poprzednik	Ksawery Prauss
Następca	Tadeusz Łopuszański
Odznaczenia

III Zjazd Filozofów w Krakowie 24 września 1936. Od lewej: Zygmunt Zawirski, NN, Witold Rubczyński, Władysław Tatarkiewicz, Tadeusz Garbowski, Jan Łukasiewicz, Tadeusz Czeżowski, sekretarz zjazdu Marian Heitzman

Stary nagrobek, obecnie symboliczny

Życiorys

Urodził się we Lwowie w polskiej rodzinie inteligenckiej o ormiańskich korzeniach. Ukończył I Gimnazjum we Lwowie, a następnie studia w zakresie filozofii ścisłej na Uniwersytecie Lwowskim pod kierunkiem Kazimierza Twardowskiego. W tym czasie był sekretarzem i przewodniczącym kółka filozoficznego Czytelni Akademickiej. Tam też uzyskał w 1902 doktorat z filozofii. 15 listopada 1902 odbyła się jego promocja „sub summis auspiciis imperatoris”, pierwsza tego typu na uniwersytecie we Lwowie. W latach 1902-1905 pracował w Bibliotece Uniwersytetu Lwowskiego. Otrzymał stypendium z Wydziału Krajowego, po czym dalszą edukację pobierał w Berlinie i w belgijskim Louvain. Habilitację otrzymał w 1906 na Uniwersytecie Lwowskim.

Reprezentował (jako szef sekcji szkolnictwa wyższego w Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) stronę polską (wraz z Bronisławem Dembińskim i Stefanem Ehrenkreutzem) w komisji dwustronnej, negocjującej w czerwcu i we wrześniu 1918 przejęcie akt dotyczących ziem polskich (w tym akt popruskich) od niemieckich instytucji archiwalnych. Następnie był ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Ignacego Paderewskiego (1919), profesorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Dublińskiego (od 1946), rektorem Uniwersytetu Warszawskiego (1922-23 i 1931-32). Jeden z twórców polskiej szkoły matematycznej (szkoła lwowsko-warszawska).

W 1938 otrzymał tytuł doktora honoris causa Westfalskiego Uniwersytetu Wilhelma w Münsterze.

W wyborach samorządowych z maja 1939 uzyskał mandat radnego Rady Miasta Lwowa, startując z listy chrześcijańsko-narodowej jako kandydat Obozu Zjednoczenia Narodowego.

Podczas okupacji niemieckiej w Polsce uczestniczył w tajnym nauczaniu. Od 1944 pozostawał na uchodźstwie.

Był członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie.

Od 1956 do 2022 roku spoczywał na cmentarzu Mount Jerome w Dublinie (A+36, numer 495). W listopadzie 2022 roku, z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego, jego szczątki zostały sprowadzone do Polski i uroczyście pochowane na Starych Powązkach w Alei Zasłużonych.

Grób Jana Łukasiewicza na Cmentarzu Powązkowskim

Praca naukowa

Na początku 1906 otrzymał jedną z nagród przyznaną przez „Przegląd Filozoficzny” w konkursie w zakresie filozofii ścisłej za pracę pod tytułem O przyczynowości.

Jego praca O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa zapoczątkowała rozwój logiki matematycznej. Był autorem logiki trójwartościowej, pierwszego nieklasycznego rachunku logicznego, na bazie którego powstały logika modalna, logika probabilistyczna i logika rozmyta.

Twórca notacji polskiej (1920), podstawy odwrotnej notacji polskiej, sposobu zapisu wyrażeń arytmetycznych szeroko stosowanego w informatyce do dnia dzisiejszego. Zapis ten pozwala na całkowitą rezygnację z użycia nawiasów w wyrażeniach, jako że jednoznacznie określa kolejność wykonywanych działań. RPN jest używana w niektórych językach programowania (Forth, PostScript), w realizacji programowej arkuszy kalkulacyjnych i kompilatorów języków programowania oraz w kalkulatorach naukowych firmy Hewlett-Packard.

Łukasiewicz zaproponował też podział rozumowań logicznych na dedukcyjne i redukcyjne (zamiast tradycyjnych indukcyjnych), który jednak nie przyjął się szerzej (z pewnymi wyjątkami, na przykład u Józefa Marii Bocheńskiego).

Pisma wybrane

• Logika i metafizyka (red. Jacek Jadacki), Warszawa 1999
• O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa. Kraków: Akademia Umiejętności, 1910. OCLC 27836369.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi (Węgry)

Zobacz też

• (27114) Lukasiewicz
• zasada niesprzeczności

Bibliografia

• Jan Łukasiewicz, Pamiętnik, (red. Jacek Jadacki, Piotr Surma), Wyd. Semper, Warszawa 2013
• Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej (redakcja naukowa Jacek M. Majchrowski przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana), Warszawa 1994, wyd. BGW, ISBN 83-7066-569-1 s. 51; Łukasiewicz Jan Leopold
• Bocheński J.M., Współczesne metody myślenia, Poznań 1992.
• Rybarski A., Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 1–14.
• Woleński J., Łukasiewicz Jan, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 16, Warszawa 2003, s. 327 i 328.
• John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Jan Łukasiewicz w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
• Odznaczenie młodego uczonego. „Nowości Illustrowane”. Nr 8, s. 2, 24 lutego 1906. 
• Prace Jana Łukasiewicza dostępne w Internecie (Katalog HINT)

Linki zewnętrzne

• Nagroda Polskiego Towarzystwa Informatycznego im. Jana Łukasiewicza. pti.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-05)].
• PeterP. Simons PeterP., Jan Łukasiewicz, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 6 czerwca 2014, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-07]  (ang.).
• Zobacz zbiór prac Jana Łukasiewicza w Wikilivres (dawniej Bibliowiki)
• Jan Łukasiewicz: Pamiętnik (2013) w bibliotece Polona