Jan Łukasiewicz

polski logik, matematyk, filozof, rektor Uniwersytetu Warszawskiego.

Jan Łukasiewicz (ur. 21 grudnia 1878 we Lwowie, zm. 13 lutego 1956 w Dublinie[1]) – polski naukowiec i polityk; logik i filozof, rektor Uniwersytetu Warszawskiego, minister.

Jan Łukasiewicz
Ilustracja
1935
Data i miejsce urodzenia

21 grudnia 1878
Lwów, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

13 lutego 1956
Dublin, Irlandia

minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
Okres

od 16 stycznia 1919
do 9 grudnia 1919

Poprzednik

Ksawery Prauss

Następca

Tadeusz Łopuszański

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny)
III Zjazd Filozofów w Krakowie 24 września 1936. Od lewej: Zygmunt Zawirski, NN, Witold Rubczyński, Władysław Tatarkiewicz, Tadeusz Garbowski, Jan Łukasiewicz, Tadeusz Czeżowski, sekretarz zjazdu Marian Heitzman
Stary nagrobek, obecnie symboliczny

ŻyciorysEdytuj

Urodził się we Lwowie w polskiej rodzinie inteligenckiej o ormiańskich korzeniach[2]. Ukończył I Gimnazjum we Lwowie, a następnie studia w zakresie filozofii ścisłej na Uniwersytecie Lwowskim pod kierunkiem Kazimierza Twardowskiego. W tym czasie był sekretarzem i przewodniczącym kółka filozoficznego Czytelni Akademickiej. Tam też uzyskał w 1902 doktorat z filozofii[3]. 15 listopada 1902 odbyła się jego promocja „sub summis auspiciis imperatoris”, pierwsza tego typu na uniwersytecie we Lwowie[4]. W latach 1902-1905 pracował w Bibliotece Uniwersytetu Lwowskiego. Otrzymał stypendium z Wydziału Krajowego, po czym dalszą edukację pobierał w Berlinie i w belgijskim Louvain. Habilitację otrzymał w 1906 na Uniwersytecie Lwowskim[3].

Reprezentował (jako szef sekcji szkolnictwa wyższego w Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) stronę polską (wraz z Bronisławem Dembińskim i Stefanem Ehrenkreutzem) w komisji dwustronnej, negocjującej w czerwcu i we wrześniu 1918 przejęcie akt dotyczących ziem polskich (w tym akt popruskich) od niemieckich instytucji archiwalnych[5]. Następnie był ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Ignacego Paderewskiego (1919), profesorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Dublińskiego (od 1946), rektorem Uniwersytetu Warszawskiego (1922-23 i 1931-32). Jeden z twórców polskiej szkoły matematycznej (szkoła lwowsko-warszawska).

W 1938 otrzymał tytuł doktora honoris causa Westfalskiego Uniwersytetu Wilhelma w Münsterze[6].

W wyborach samorządowych z maja 1939 uzyskał mandat radnego Rady Miasta Lwowa, startując z listy chrześcijańsko-narodowej jako kandydat Obozu Zjednoczenia Narodowego[7].

Podczas okupacji niemieckiej w Polsce uczestniczył w tajnym nauczaniu. Od 1944 pozostawał na uchodźstwie[8].

Był członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie[9].

Od 1956 do 2022 roku spoczywał na cmentarzu Mount Jerome w Dublinie (A+36, numer 495). W listopadzie 2022 roku, z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego[10], jego szczątki zostały sprowadzone do Polski i uroczyście pochowane na Starych Powązkach w Alei Zasłużonych[11][12].

 
Grób Jana Łukasiewicza na Cmentarzu Powązkowskim

Praca naukowaEdytuj

Na początku 1906 otrzymał jedną z nagród przyznaną przez „Przegląd Filozoficzny” w konkursie w zakresie filozofii ścisłej za pracę pod tytułem O przyczynowości.

Jego praca O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa zapoczątkowała rozwój logiki matematycznej. Był autorem logiki trójwartościowej, pierwszego nieklasycznego rachunku logicznego, na bazie którego powstały logika modalna, logika probabilistyczna i logika rozmyta[13].

Twórca notacji polskiej (1920), podstawy odwrotnej notacji polskiej, sposobu zapisu wyrażeń arytmetycznych szeroko stosowanego w informatyce do dnia dzisiejszego[13]. Zapis ten pozwala na całkowitą rezygnację z użycia nawiasów w wyrażeniach, jako że jednoznacznie określa kolejność wykonywanych działań. RPN jest używana w niektórych językach programowania (Forth, PostScript), w realizacji programowej arkuszy kalkulacyjnych i kompilatorów języków programowania oraz w kalkulatorach naukowych firmy Hewlett-Packard.[potrzebny przypis]

Łukasiewicz zaproponował też podział rozumowań logicznych na dedukcyjne i redukcyjne (zamiast tradycyjnych indukcyjnych), który jednak nie przyjął się szerzej[potrzebny przypis] (z pewnymi wyjątkami, na przykład u Józefa Marii Bocheńskiego[14]).

Pisma wybraneEdytuj

  • Logika i metafizyka (red. Jacek Jadacki), Warszawa 1999
  • O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa. Kraków: Akademia Umiejętności, 1910. OCLC 27836369.

OdznaczeniaEdytuj

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. Łukasiewicz Jan, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-12-20].
  2. K. Stopka, A. Zięba, A. Artwich, M. Agopsowicz, Ormiańska Warszawa, Warszawa 2012, s. 107
  3. a b J. Woleński, Łukasiewicz Jan, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 16, Warszawa 2003, s. 327.
  4. Promocja „sub auspiciis imperatoris”. „Nowości Illustrowane”. Nr 21, s. 3, 20 maja 1905. 
  5. A. Rybarski, Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 8, 9.
  6. Doktorat honoris causa dla prof. Łukasiewicza. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 290 z 22 grudnia 1938. 
  7. Wykaz mandatów w wyborach do Rady miejskiej we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 123 z 3 czerwca 1939. 
  8. J. Woleński, Łukasiewicz Jan, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 16, Warszawa 2003, s. 327-328.
  9. Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie
  10. Szczątki prof. Jana Łukasiewicza trafią do Polski. Uroczystości rozpoczną się w Dublinie - Wiadomości - polskieradio24.pl, polskieradio24.pl [dostęp 2022-11-22].
  11. Na Starych Powązkach spocznie dziś prof. Jan Łukasiewicz - Wiadomości - polskieradio24.pl, polskieradio24.pl [dostęp 2022-11-22].
  12. Szczątki prof. Jana Łukasiewicza spoczęły na Powązkach
  13. a b J. Woleński, Łukasiewicz Jan, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 16, Warszawa 2003, s. 328.
  14. J.M. Bocheński, Współczesne metody myślenia, Poznań 1992, passim.
  15. a b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 446.
  16. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 16.

BibliografiaEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj