Jan Łukasiewicz
Jan Łukasiewicz (ur. 21 grudnia 1878 we Lwowie, zm. 13 lutego 1956 w Dublinie[1]) – polski naukowiec i polityk; logik i filozof, rektor Uniwersytetu Warszawskiego, minister.
![]() 1935 | |
Data i miejsce urodzenia |
21 grudnia 1878 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego | |
Okres |
od 16 stycznia 1919 |
Poprzednik | |
Następca | |
Odznaczenia | |
![]() ![]() |

ŻyciorysEdytuj
Urodził się we Lwowie w polskiej rodzinie inteligenckiej o ormiańskich korzeniach[2]. Ukończył I Gimnazjum we Lwowie, a następnie studia w zakresie filozofii ścisłej na Uniwersytecie Lwowskim pod kierunkiem Kazimierza Twardowskiego. W tym czasie był sekretarzem i przewodniczącym kółka filozoficznego Czytelni Akademickiej. Tam też uzyskał w 1902 doktorat z filozofii[3]. 15 listopada 1902 odbyła się jego promocja „sub summis auspiciis imperatoris”, pierwsza tego typu na uniwersytecie we Lwowie[4]. W latach 1902-1905 pracował w Bibliotece Uniwersytetu Lwowskiego. Otrzymał stypendium z Wydziału Krajowego, po czym dalszą edukację pobierał w Berlinie i w belgijskim Louvain. Habilitację otrzymał w 1906 na Uniwersytecie Lwowskim[3].
Reprezentował (jako szef sekcji szkolnictwa wyższego w Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) stronę polską (wraz z Bronisławem Dembińskim i Stefanem Ehrenkreutzem) w komisji dwustronnej, negocjującej w czerwcu i we wrześniu 1918 przejęcie akt dotyczących ziem polskich (w tym akt popruskich) od niemieckich instytucji archiwalnych[5]. Następnie był ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Ignacego Paderewskiego (1919), profesorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Dublińskiego (od 1946), rektorem Uniwersytetu Warszawskiego (1922-23 i 1931-32). Jeden z twórców polskiej szkoły matematycznej (szkoła lwowsko-warszawska).
W 1938 otrzymał tytuł doktora honoris causa Westfalskiego Uniwersytetu Wilhelma w Münsterze[6].
W wyborach samorządowych z maja 1939 uzyskał mandat radnego Rady Miasta Lwowa, startując z listy chrześcijańsko-narodowej jako kandydat Obozu Zjednoczenia Narodowego[7].
Podczas okupacji niemieckiej w Polsce uczestniczył w tajnym nauczaniu. Od 1944 pozostawał na uchodźstwie[8].
Był członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie[9].
Od 1956 do 2022 roku spoczywał na cmentarzu Mount Jerome w Dublinie (A+36, numer 495). W listopadzie 2022 roku, z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego[10], jego szczątki zostały sprowadzone do Polski i uroczyście pochowane na Starych Powązkach w Alei Zasłużonych[11][12].
Praca naukowaEdytuj
Na początku 1906 otrzymał jedną z nagród przyznaną przez „Przegląd Filozoficzny” w konkursie w zakresie filozofii ścisłej za pracę pod tytułem O przyczynowości.
Jego praca O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa zapoczątkowała rozwój logiki matematycznej. Był autorem logiki trójwartościowej, pierwszego nieklasycznego rachunku logicznego, na bazie którego powstały logika modalna, logika probabilistyczna i logika rozmyta[13].
Twórca notacji polskiej (1920), podstawy odwrotnej notacji polskiej, sposobu zapisu wyrażeń arytmetycznych szeroko stosowanego w informatyce do dnia dzisiejszego[13]. Zapis ten pozwala na całkowitą rezygnację z użycia nawiasów w wyrażeniach, jako że jednoznacznie określa kolejność wykonywanych działań. RPN jest używana w niektórych językach programowania (Forth, PostScript), w realizacji programowej arkuszy kalkulacyjnych i kompilatorów języków programowania oraz w kalkulatorach naukowych firmy Hewlett-Packard.[potrzebny przypis]
Łukasiewicz zaproponował też podział rozumowań logicznych na dedukcyjne i redukcyjne (zamiast tradycyjnych indukcyjnych), który jednak nie przyjął się szerzej[potrzebny przypis] (z pewnymi wyjątkami, na przykład u Józefa Marii Bocheńskiego[14]).
Pisma wybraneEdytuj
OdznaczeniaEdytuj
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Łukasiewicz Jan, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-12-20] .
- ↑ K. Stopka, A. Zięba, A. Artwich, M. Agopsowicz, Ormiańska Warszawa, Warszawa 2012, s. 107
- ↑ a b J. Woleński, Łukasiewicz Jan, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 16, Warszawa 2003, s. 327.
- ↑ Promocja „sub auspiciis imperatoris”. „Nowości Illustrowane”. Nr 21, s. 3, 20 maja 1905.
- ↑ A. Rybarski, Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 8, 9.
- ↑ Doktorat honoris causa dla prof. Łukasiewicza. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 290 z 22 grudnia 1938.
- ↑ Wykaz mandatów w wyborach do Rady miejskiej we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 123 z 3 czerwca 1939.
- ↑ J. Woleński, Łukasiewicz Jan, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 16, Warszawa 2003, s. 327-328.
- ↑ Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie
- ↑ Szczątki prof. Jana Łukasiewicza trafią do Polski. Uroczystości rozpoczną się w Dublinie - Wiadomości - polskieradio24.pl, polskieradio24.pl [dostęp 2022-11-22] .
- ↑ Na Starych Powązkach spocznie dziś prof. Jan Łukasiewicz - Wiadomości - polskieradio24.pl, polskieradio24.pl [dostęp 2022-11-22] .
- ↑ Szczątki prof. Jana Łukasiewicza spoczęły na Powązkach
- ↑ a b J. Woleński, Łukasiewicz Jan, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 16, Warszawa 2003, s. 328.
- ↑ J.M. Bocheński, Współczesne metody myślenia, Poznań 1992, passim.
- ↑ a b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 446.
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 16.
BibliografiaEdytuj
- Jan Łukasiewicz, Pamiętnik, (red. Jacek Jadacki, Piotr Surma), Wyd. Semper, Warszawa 2013
- Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej (redakcja naukowa Jacek M. Majchrowski przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana), Warszawa 1994, wyd. BGW, ISBN 83-7066-569-1 s. 51; Łukasiewicz Jan Leopold
- Bocheński J.M., Współczesne metody myślenia, Poznań 1992.
- Rybarski A., Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 1–14.
- Woleński J., Łukasiewicz Jan, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 16, Warszawa 2003, s. 327 i 328.
- John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Jan Łukasiewicz w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
- Odznaczenie młodego uczonego. „Nowości Illustrowane”. Nr 8, s. 2, 24 lutego 1906.
- Prace Jana Łukasiewicza dostępne w Internecie (Katalog HINT)
Linki zewnętrzneEdytuj
- Nagroda Polskiego Towarzystwa Informatycznego im. Jana Łukasiewicza. pti.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-05)].
- Peter Simons , Jan Łukasiewicz, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 6 czerwca 2014, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-07] (ang.).
- Zobacz zbiór prac Jana Łukasiewicza w Wikilivres (dawniej Bibliowiki)
- Jan Łukasiewicz: Pamiętnik (2013) w bibliotece Polona
- ISNI: 0000 0001 2120 9100
- VIAF: 12353616
- LCCN: n83828306
- GND: 119268663
- NDL: 00461953
- BnF: 12193203s
- SUDOC: 030536669
- SBN: SBLV035001
- NLA: 35315754
- NKC: mzk2003183287
- RSL: 000131539, 000131540
- BNE: XX1349012
- NTA: 067827667
- BIBSYS: 90872150
- CiNii: DA01958721
- PLWABN: 9810660518705606
- NUKAT: n93126837
- J9U: 987007277224205171
- CANTIC: a18987515
- NSK: 000345958
- CONOR: 97391715
- LIH: LNB:rh5;=Bv
- WorldCat: lccn-n83828306