Księstwo połockie
Księstwo połockie – pierwsze ruskie księstwo udzielne ze stolicą w Połocku, powstałe z wydzielenia z Rusi Kijowskiej w końcu X wieku. Istniało jako niezależny byt państwowy z przerwami do ok. 1392 roku.
| 987–1392 | |
| Ustrój polityczny | |
|---|---|
| Stolica | |
| Data powstania |
987 |
| Data likwidacji |
1397 |
| Język urzędowy | |
| Religia dominująca |
pogaństwo, później prawosławie |
_pl.svg)
| |
Położenie na mapie świata  | |
| 55°30′00,0000″N 28°49′59,8800″E/55,500000 28,833300 | |
Lokalizacja
edytujObszary nad Połotą zamieszkane były przez plemię Połoczan, sąsiadujących od północy i południowego zachodu z Bałtami i ludami ugrofińskimi, od południa i wschodu – z Dregowiczami i Krywiczami. Księstwo połockie obejmowało swoim obszarem ziemie w basenie Dźwiny, górnym biegu Berezyny i Niemna. Ulokowane było w północno-zachodniej części Rusi Kijowskiej, co korzystnie wpływało na ekonomiczną pozycję księstwa ze względu na dogodny szlak wodny pomiędzy Bałtykiem a Morzem Czarnym[1].
Historia
edytuj.gif)
Najwcześniejsza pisemna wzmianka o Połocku pochodzi z XII-wiecznej Powieści minionych lat – w kontekście objęcia władzy w Kijowie przez Ruryka w 865 roku. Na przełomie IX i X wieku miasto podbił Oleg Mądry i włączył je do Rusi Kijowskiej. Rządy nad nim jednak sprawowali nie Rurykowicze, ale lokalni przedstawiciele rodu wareskiego[1].
Początkowo Połock był podporządkowany politycznie kijowskim Waregom, później wraz z Kijowem przeszedł we władanie Rurykowiczów. W ramach Rusi Kijowskiej księstwo miało pewną odrębność, co potwierdza oddzielny zapis o udziale drużyn połockich w wyprawach ruskich na Bizancjum w latach 907 i 911. W końcu Połock całkowicie oddzielił się od Rusi, o czym świadczy pojawienie się pierwszego poświadczonego źródłowo, najprawdopodobniej niemającego nic wspólnego z Rurykowiczami, księcia połockiego Ragwołoda, panującego w trzecim ćwierćwieczu X wieku. W sporze między synami Światosława – Jaropełkiem a Włodzimierzem Rogwołod opowiedział się po stronie Jaropełka. Sukces odniósł Włodzimierz, który w odwecie zajął Połock, zgładził Rogwołoda i poślubił jego córkę Rognedę. Później Włodzimierz osadził w Połocku swojego małoletniego syna Izjasława, prawdopodobnie pod regencją matki Rognedy[2], choć prawdopodobne jest też, że małoletni jeszcze wówczas Iziasław rządził księstwem połockim z Zasławia, a gdy dorósł, obrał Połock jako swoją rezydencję[1].
W XI wieku, dzięki swojemu położeniu geograficznemu, Połock faktycznie uniezależnił się od Kijowa, co powodowało szereg konfliktów z południem i walk o dominację w regionie[1]. O ile Iziasław był księciem udzielnym (taki był też zamiar jego ojca), o tyle jego syn Briaczysław Iziasławicz mógł sobie już pozwolić na politykę ekspansywną: przyłączył ziemię między Dźwiną a Dzisną, gdzie powstał gród Brasław. Po nieudanej agresji na Nowogród Wielki w 1021 roku[3], przyszło Briaczysławowi do końca życia toczyć wojny z Jarosławem I Mądrym. Rządy jego syna, Wsiesława Briaczysławicza, przyniosły dalsze umocnienie pozycji księstwa. Integralność księstwa uległa rozpadowi po śmierci w 1101 roku Wsiesława Briaczysławicza[1], który jeszcze za życia podzielił je pomiędzy sześciu lub siedmiu synów (liczba spadkobierców jest dyskusyjna). Księciem na Połocku został najstarszy Dawid Wsiesławicz[4].
Wskutek rozdrobnienia księstwa o władzę zwierzchnią walczyli w XII wieku trzy ważniejsze linie potomków Wsieława – witebska, mińska i drucka. Konflikty wewnętrzne przyczyniły się do osłabienia księstwa i późniejszej utracie części terytorium na rzecz księstw smoleńskiego, czernihowskiego, nowogrodzkiego, plemiennych księstw litewskich oraz Zakonu Krzyżackiego. W 1129 roku Mścisław I Harald zajął Połock i zesłał lokalnych książąt do Bizancjum, skąd za jego zgodą powrócili w 1132 roku[1]. W 1132 roku Wasyłko I Światosławicz odbił księstwo i rządził nim do śmierci w 1144 roku[4]. Ta przyniosła jednak nowe walki o następstwo po nim, interwencję sąsiadów i dalsze osłabienie.
W czwartej dekadzie XIII wieku księstwo połockie zostało zajęte przez Litwę, zachowując względną niezależność do śmierci Andrzeja Olgierdowica i jego następcy Skirgiełły (koniec XIV wieku). W 1392 roku zostało przekształcone na województwo w składzie państwa polsko-litewskiego. W 1772 roku ziemia połocka weszła w skład Imperium Rosyjskiego. Współcześnie Połock jest miastem rejonowym w składzie obwodu witebskiego Republiki Białorusi[1].
Udziały
edytujPo 1101 roku z księstwa połockiego wydzieliły się następujące księstwa:
Sukcesja na tronie połockim
edytujGenealogia książąt połockich jest powikłana, nie istnieje wspólne stanowisko na temat następstwa i stopnia pokrewieństwa władców na tronie książęcym, wielu z nich nie da się ustalić. Kroniki połockie nie zachowały się. Krótkie, czasem wykluczające się nawzajem, informacje o księstwie pochodzą od autorów często wrogo nastawionych do Połoczan. Brak wystarczającej ilości źródeł pisanych powoduje niekonsekwencję w imionach książąt, którzy w źródłach byli nazywani imionami chrześcijańskimi i pogańskimi, oraz cząstkowymi wzmiankami o książętach, których tytułowano według ich dzielnicy z pominięciem imienia lub tylko wzmiankowano z patronimika. Komplikują sprawę także sporne informacje o życiu i małżeństwach księżniczek połockich[1]. Z powodu braku wiarygodnych źródeł genealogia książąt połockich pozostaje dotąd nierozwikłana. Poniższa lista jest w części rekonstruowana, a niektóre zawarte w niej dane mogą być podawane w wątpliwość.
| Imię | Okres panowania | II panowanie | III panowanie | Ilustracja |
|---|---|---|---|---|
| Rogwołod | ok. 945–978 | 
| ||
| Rurykowicze | ||||
| Włodzimierz I Wielki | ok. 975–989 | 
| ||
| Iziasław Włodzimierzowicz | ok. 988–1001 | 
| ||
| Wsiesław Iziasławicz | 1001–1003 | |||
| Briaczysław Iziasławicz | 1003–1044 | .jpg)
| ||
| Wsiesław Briaczysławicz | 1044–1067 | 1069 | 1071–1101 | 
|
| Mścisław Iziasławicz | 1067–1068 | |||
| okres bez władzy | 1067–1068 | |||
| Światopełk II Michał | 1069–1071 | 
| ||
| Dawid Wsiesławicz | 1101–1127 | 1128–1129 | 
| |
| Rogwołod II Wsiesławicz | 1127–1128 | ._%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B4-%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%81_(%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%86%D0%B0%D0%BA).jpg)
| ||
| Izjasław II Pantelejmon | 1129–1132 | 
| ||
| Świętopełk II Mścisławicz | 1132 | |||
| Wasylko I Światosławicz | 1132–1144 | |||
| Rogwołod III Borys | 1144–1151 | 1158–1162 | ||
| Rościsław Glebowicz | 1151–1158 | |||
| Wsiesław Wasilkowicz | 1162–1167 | 1167–1175 | 1178–1186 | |
| Wołodar Glebowicz | 1167 | |||
| brak danych | 1175–1178 | |||
| Włodzimierz połocki | 1186–1215 | |||
| Borys Dawidowicz | 1215–1222 | |||
| Światosław Mścisławicz | 1222–1232 | |||
| Briaczysław Wasilkowicz | 1232 – pocz. lat 40. XIII wieku | |||
| Palemonowicze | ||||
| Towciwiłł | pocz. lat 40. XIII wieku – 1252 | 1254–1264 | ||
| brak danych | 1252–1254 | |||
| Rurykowicze | ||||
| Konstantyn Bezręki | 1264 | ok. 1267–1307 | ||
| Iziasław Briaczysławicz | 1264 | 1264–1267 (?) | ||
| Gierdeń | 1264–1267 (?) | |||
| Palemonowicze | ||||
| Wojn | ok. 1307–1333 | |||
| Lubko | ok. 1333–1342 | |||
| Giedyminowicze | ||||
| Andrzej Olgierdowic | 1342–1377 | 1381–1386 | 
| |
| Skirgiełło | 1377–1381 | 1386–1392 | .jpg)
| |
Znaczenie we współczesnej białoruskiej historiografiі
edytujKsięstwo Połockie w historiografii białoruskiej uważane jest za pierwszy białoruski twór państwowy i za początki Białorusi. Tego rodzaju interpretacja po raz pierwszy ukazała się w 1857 roku w syntezie historii Białorusi Obozrienije istorii Biełorussii s driewniejszych wriemien (pol. Przegląd historii Białorusi od czasów najdawniejszych) Osipa Turczynowicza. Historyk ten dowodził, że źródeł białoruskiej historii należy szukać w księstwie połockim i jego niezależności od Kijowa i Nowogrodu. Publikacja została uznana na Białorusi za przełom w historiografii białoruskiej jako dyscyplinie naukowej. Od tego czasu w pracach autorów białoruskich poświęconych historii tego kraju stale uwzględniano okres księstwa połockiego. Przyczyniało się to do wzmocnienia świadomości wspólnej historii i jej odrębności od sąsiadów, a co za tym idzie, procesu narodotwórczego Białorusinów[5].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Полоцкое Княжество, Все монархии мира.
- ↑ J. Bieniak, Rogwołod, pierwszy hist. ks. połocki, w: Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII, T. 4, P–R, Cz. 1, P, red. G. Labuda, Z. Stieber, s. 524–525.
- ↑ Powieść minionych lat, tłum. F. Sielicki, s. 114.
- ↑ a b W. Dworzaczek, Genealogia, tabl. 32.
- ↑ D. Michaluk, Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości, s. 42.
Bibliografia
edytuj- Dworzaczek W., Genealogia, Warszawa 1959.
- Dorota Michaluk, Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, ISBN 978-83-231-2484-9, OCLC 750558208.
- Powieść minionych lat, tłum. F. Sielicki, Wrocław–Warszawa–Kraków 1999.
- Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII, T. 4, P–R, Cz. 1, P, red. G. Labuda, Z. Stieber, Wrocław 1970.
- Полоцкое Княжество, Все монархии мира.