Mieczysław Rakowski

polski dziennikarz i polityk

Mieczysław Franciszek Rakowski (ur. 1 grudnia 1926 w Kowalewku-Folwarku, zm. 8 listopada 2008 w Warszawie[1]) – polski polityk komunistyczny, historyk i dziennikarz.

Mieczysław Rakowski
Ilustracja
Mieczysław Rakowski (2006)
Data i miejsce urodzenia

1 grudnia 1926
Kowalewko-Folwark

Data i miejsce śmierci

8 listopada 2008
Warszawa

I sekretarz KC PZPR
Okres

od 29 lipca 1989
do 29 stycznia 1990

Poprzednik

Wojciech Jaruzelski

Następca

brak (partia przestała istnieć)

Prezes Rady Ministrów
Okres

od 27 września 1988
do 2 sierpnia 1989

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Poprzednik

Zbigniew Messner

Następca

Czesław Kiszczak

Wiceprezes Rady Ministrów
Okres

od 12 lutego 1981
do 12 listopada 1985

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Wicemarszałek Sejmu IX kadencji (PRL)
Okres

od 6 listopada 1985
do 17 czerwca 1988

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy II klasy Złoty Krzyż Zasługi Medal 40-lecia Polski Ludowej Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal im. Ludwika Waryńskiego

Wiceprezes Rady Ministrów w rządzie Wojciecha Jaruzelskiego (1981–1985), prezes Rady Ministrów w latach 1988–1989, poseł na Sejm PRL VI, VII, VIII i IX kadencji, ostatni I sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1989–1990).

Życiorys edytuj

Młodość edytuj

 
M.F. Rakowski jako młody żołnierz (1945)

Pochodził z Wielkopolski[2]. Urodził się 1 grudnia 1926[3]. Był synem rolnika Franciszka Rakowskiego i Marii Mazurkiewicz[3]. Do wybuchu wojny ukończył cztery klasy szkoły powszechnej. Jego ojciec został rozstrzelany przez Niemców, a rodzina wysiedlona. W okresie okupacji niemieckiej nie chodził do żadnej szkoły[4].

Pracował w Poznaniu jako robotnik w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego[5]. 23 stycznia 1945 zgłosił się do wojska. W kwietniu tego samego roku został skierowany do szkoły oficerskiej. Odbył kilkumiesięczne szkolenie w Szkole Oficerów Polityczno-Wychowawczych im. Ludwika Waryńskiego w Łodzi[6]. W 1951 został przeniesiony do rezerwy w stopniu kapitana[7].

W 1949 ukończył kurs dziennikarzy KC PZPR[8]. Studiował następnie w Instytucie Nauk Społecznych w Warszawie (studia ukończył w 1955). W 1956 doktoryzował się tam z nauk historycznych pod kierunkiem Bronisława Krauzego[9].

Działalność polityczna w Polsce Ludowej edytuj

Lata 1946–1988 edytuj

W grudniu 1946 Mieczysław Rakowski wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej[6], następnie działał w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej od początku jej istnienia (tj. od 1948). Zaliczany do „puławian” podczas walki o władzę w kierownictwie PZPR w połowie lat pięćdziesiątych[10]. Od 1957 był pracownikiem politycznym Komitetu Centralnego PZPR w Warszawie (z przerwami na naukę).

Po likwidacji przez władze pisma „Po prostu” i wprowadzeniu na rynek mającej być mniej krytyczną wobec władz „Polityki”, od 1958 do 1982 pozostawał związany z tym pismem jako zastępca, a później redaktor naczelny tego pisma (do 1982)[11].

Działał w Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich (od 1951), będąc m.in. prezesem zarządu głównego w okresie 1958–1961. Od 1982 był członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy PRL[5].

Od 1972 do 1989 nieprzerwanie sprawował mandat posła na Sejm PRL. W Sejmie IX kadencji piastował funkcję wicemarszałka (do 17 czerwca 1988).

W 1975 został członkiem Komitetu Centralnego PZPR. W latach 1981–1983 był członkiem Komisji KC PZPR powołanej dla wyjaśnienia przyczyn i przebiegu konfliktów społecznych w dziejach Polski Ludowej[12].

W 1981 Sejm PRL VIII kadencji powołał go na urząd wicepremiera w rządzie Wojciecha Jaruzelskiego, który sprawował do 1985. Równolegle sprawował stanowisko przewodniczącego Komisji Rady Ministrów ds. Dialogu ze Związkami Zawodowymi (1981–1985) i członka Narodowej Rady Kultury (1983–1990). 25 sierpnia 1983 wziął udział w spotkaniu ze stoczniowcami Stoczni Gdańskiej[13] w sali BHP. Wśród nich był Lech Wałęsa. W latach 1986–1988 członek Społecznego Komitetu Odnowy Starego Miasta Zamościa[14].

Po wprowadzeniu stanu wojennego Rakowski był jednym ze zwolenników rozwiązania PZPR lub zawieszenia jej działalności[15] – powoływał się na rozwiązanie węgierskie, gdzie w 1956 w miejsce Węgierskiej Partii Pracujących powstała Węgierska Socjalistyczna Partia Robotnicza. Rakowski twierdził, że taki krok „uwiarygodniłby decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego”[16]. Wojciech Jaruzelski był przeciwny takiemu rozwiązaniu. Uważał, że na Węgrzech nowa partia powstała po „pełnym załamaniu się swej poprzedniczki”, zaś w Polsce PZPR, choć w 1981 utraciła pewną liczbę swych członków i sporo swojego autorytetu, zachowała strukturę organizacyjną i stanowi nadal pewną siłę polityczną[17]. Innym powodem przeciwko rozwiązaniu partii była też utrata wizerunku międzynarodowego wśród sojuszników[18].

W grudniu 1987 został członkiem Biura Politycznego KC PZPR[19].

Rząd Mieczysława Rakowskiego edytuj

27 września 1988 został powołany na Prezesa Rady Ministrów, zastępując Zbigniewa Messnera[20]. Rząd Mieczysława Rakowskiego podjął próby reform gospodarczych, doprowadzając m.in. do uchwalenia w 1988 przez Sejm IX kadencji przejrzystej i korzystnej dla drobnych i średnich przedsiębiorców ustawy o działalności gospodarczej tzw. ustawy Wilczka (każda niezabroniona działalność gospodarcza jest dozwolona i popierana), przygotowanej przez ówczesnego ministra przemysłu Mieczysława Wilczka, kładącej podstawy pod przywrócenie w Polsce wolnego rynku po upadku i demontażu tzw. realnego socjalizmu[21]. Obecnie już nieobowiązująca ustawa Wilczka była często chwalona za swoje odbiurokratyzowanie i przejrzystość przez ekonomistów i polityków różnych opcji[22]. Rząd Rakowskiego doprowadził także do przyjęcia ustaw umożliwiających komercjalizację niektórych przedsiębiorstw państwowych i urynkawiających ceny. Natomiast szczególne kontrowersje i krytykę, zwłaszcza wśród ówczesnych środowisk opozycyjnych, wywołała decyzja rządu o złożeniu do sądu wniosku o upadłość Stoczni Gdańskiej im. Lenina, historycznej kolebki ruchu związkowego i społecznego „Solidarność”[23]. Rządowi Rakowskiego wytykano także przygotowanie i doprowadzenie do uchwalenia 17 maja 1989 przez Sejm szczególnie korzystnej dla polskiego Kościoła rzymskokatolickiego ustawy o stosunku państwa do Kościoła[24], powołującej m.in. Komisję Majątkową, legitymizującej – funkcjonującą już wcześniej w okresie PRL, tj. od 1949 – Komisję Wspólną Rządu i Episkopatu jako nadrzędne ciało konsultatywne pomiędzy władzami państwowymi a kościelnymi, czy też poszerzającej uprawnienia finansowe Funduszu Kościelnego. W związku z tym niektórzy późniejsi krytycy polityki premiera Rakowskiego zarzucali mu położenie podwalin pod powstanie w Polsce państwa wyznaniowego[25].

15 marca 1989 Rada Ministrów pod jego przewodnictwem podjęła uchwałę o anulowaniu decyzji Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z września 1946 o pozbawieniu obywatelstwa m.in. generałów Andersa, Kopańskiego, Chruściela i Maczka, a także Stanisława Mikołajczyka[26]. 26 lutego 1989 dostarczono generałowi Maczkowi prywatny list od premiera Rakowskiego z przeprosinami za odebranie obywatelstwa[27].

Mieczysław Rakowski był wielkim entuzjastą reform Deng Xiaopinga, wnioskować to można po jego przemyśleniach znajdujących się w książce Przemiany i szanse socjalizmu (2004) wydanej przez Stowarzyszenie Marksistów Polskich. Wpływ na to mogło mieć rzekomo wydanie książki przez wydawnictwo Książka i Wiedza pt. Chińska droga do socjalizmu Deng Xiaopinga[28] w 1988. Podobne przeświadczenia na temat podobieństw, wykładał w ostatnich latach prof. Andrzej Zawistowski ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, bądź polski publicysta Jakub Majmurek z „Krytyki Politycznej[29].

Obrady Okrągłego Stołu, wybory w 1989 edytuj

Za jego premierostwa doszło także do historycznych rozmów Okrągłego Stołu (poprzedzonych rozmowami w Magdalence, rozpoczętymi równolegle z powołaniem Mieczysława Rakowskiego na stanowisko premiera) pomiędzy rządzącą wówczas PZPR a opozycyjną „Solidarnością”, wskutek których podpisano porozumienie obejmujące m.in. przeprowadzenie 4 czerwca 1989 pierwszych w Polsce po II wojnie światowej – częściowo – wolnych wyborów parlamentarnych do tzw. Sejmu kontraktowego – Sejmu PRL X kadencji (1989–1991). W wyniku wyborów parlamentarnych z czerwca 1989 otrzymał 8 213 671 (48,17%) głosów i nie uzyskał mandatu parlamentarnego[30][31]. 2 sierpnia podał się do dymisji z funkcji premiera[32].

Dalsza działalność w III RP edytuj

Lata 1989–1999 edytuj

W lipcu 1989 po odejściu Wojciecha Jaruzelskiego z kierownictwa partii objął funkcję pierwszego sekretarza KC PZPR, doprowadzając do jej rozwiązania w styczniu 1990[33]. Następnie został członkiem Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej, którym był aż do jej rozwiązania w 1999.

W wyniku prowadzonego w latach 1990–1993 postępowania w związku z tzw. moskiewską pożyczką został mu przedstawiony zarzut popełnienia przestępstwa[34]. Postępowanie zostało umorzone w 1993[11].

Wycofanie się z życia publicznego edytuj

Od tego czasu Rakowski wycofał się z czynnego życia politycznego, brał jednak udział w debatach publicznych – był redaktorem naczelnym pisma „Dziś”, pisywał do „Trybuny[1], wydał dzienniki (10 tomów obejmujących lata 1958–1989), jak również dziennik z lat 1991–2001 (Polski przekładaniec). Od 2003 do 2004 prowadził swój własny talk-show w stacji TVP3, do którego zapraszał znane postaci z okresu PRL.

Był członkiem komitetu wyborczego Włodzimierza Cimoszewicza w wyborach prezydenckich w 2005.

Praca akademicka edytuj

Był wykładowcą Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.

Śmierć i pogrzeb edytuj

 
Henryk Schönker, Mieczysław Rakowski, Daniel Beauvois i Andrzej Chwalba podczas przyznawania Nagrody Historycznej Polityki w 2006
 
Grób Mieczysława Rakowskiego na Powązkach

W ostatnich latach życia cierpiał na nowotwór. Zmarł w szpitalu w Warszawie[35]. Został pochowany 18 listopada 2008 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A3 tuje-1-10)[36]. Przemówienie w domu przedpogrzebowym wygłosił były prezydent RP Wojciech Jaruzelski, a nad grobem były prezydent RP Aleksander Kwaśniewski oraz dziennikarz Daniel Passent w imieniu dziennikarzy tygodnika „Polityka”[37].

Życie prywatne edytuj

Był mężem skrzypaczki Wandy Wiłkomirskiej, z którą miał dwóch synów[38]. W 1986 ożenił się z aktorką Elżbietą Kępińską[39], z którą pozostał do swojej śmierci w 2008.

Odznaczenia edytuj

5 marca 1997 został odznaczony przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski[40]. Poza tym posiadał m.in. Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Order Sztandaru Pracy I i II klasy, Złoty Krzyż Zasługi, Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)[41][42][43], Medal 40-lecia Polski Ludowej[44] oraz Medal im. Ludwika Waryńskiego (1988)[45].

W 1988 wyróżniony przez Wojciecha Jaruzelskiego Medalem pamiątkowym „40-lecia PZPR”[46].

Publikacje edytuj

Mieczysław Rakowski był autorem niniejszych pozycji bibliograficznych:

  • Ekonomiczne badanie i ocena inwestycji przemysłowych (1952)
  • Zagadnienia planowania wieloletniego w Polsce Ludowej (1955)
  • Niemiecka Republika Federalna z bliska (1958)
  • Nowy świat: notatki z podróży po ZSRR (1959)
  • Gospodarka Polski na tle gospodarki świata (1959)
  • Socjaldemokratyczna Partia Niemiec w okresie powojennym, 1949–1954: problemy i idee (1960)
  • Ameryka wielopiętrowa: dziennik podróży (1964)
  • Dyskusje, propozycje, decyzje (1965)
  • Polityka zagraniczna PRL: szkice z historii trzydziestolecia (1974)
  • Wariantowanie rozwoju w świetle wyceny poziomu życia (1979)
  • Przesilenie grudniowe: przyczynek do dziejów najnowszych (1981)
  • Rzeczpospolita na progu lat osiemdziesiątych (1981)
  • Partnerstwo (1982)
  • Jak to się stało? (1991)
  • Zanim stanę przed Trybunałem (1992)
  • Gorbaczow: pierwszy i ostatni (1992)
  • Do M.F. Rakowskiego pisali (1993)
  • Dzienniki polityczne (1998–2005, dziesięć tomów obejmujących lata 1958–1990)
  • Polska pod rządami PZPR, praca zbiorowa (2000)
  • Przemiany i szanse socjalizmu, książka wydana przez Stowarzyszenie Marksistów Polskich (2004)

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b Eisler 2014 ↓, s. 518.
  2. Rakowski 1991 ↓, s. 8.
  3. a b Eisler 2014 ↓, s. 463.
  4. Eisler 2014 ↓, s. 464.
  5. a b Dane osoby z katalogu kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL. katalog.bip.ipn.gov.pl. [dostęp 2021-10-14].
  6. a b Eisler 2014 ↓, s. 465.
  7. Eisler 2014 ↓, s. 467.
  8. Eisler 2014 ↓, s. 466.
  9. Jan Ordyński, Henryk Szlajfer, Nie bądźcie moimi sędziami: rozmowy z Mieczysławem F. Rakowskim, Warszawa: Rosner i Wspólnicy 2009, s. 144.
  10. Eisler 1992 ↓, s. 61–62.
  11. a b Nie żyje Mieczysław Rakowski. wp.pl, 8 listopada 2008. [dostęp 2015-04-22].
  12. Trybuna Robotnicza”, nr 177 (11 529), 4–6 września 1981, s. 2.
  13. Władysław Góra, Polska Ludowa 1944–1984, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986, s. 377, ISBN 83-222-0385-3, OCLC 835896007.
  14. Andrzej Kędziora, Społeczny Komitet Odnowy Starego Miasta, Zamościopedia, 26 października 2014.
  15. Kazimierz Barcikowski, U szczytów władzy, Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1998, ISBN 83-87168-20-3, s. 325.
  16. Mieczysław Franciszek Rakowski, Jak to się stało, Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1991, s. 49–50, ISBN 978-83-85167-39-6 [dostęp 2023-12-10], Cytat: Skłaniałem się do drugiego rozwiązania, powołując się m.in. na przykład Węgier, gdzie w 1956 w miejsce Węgierskiej Partii Pracujących powstała Węgierska Socjalistyczna Partia Robotnicza. Uważałem, że tego rodzaju krok uwiarygodniłby decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego.
  17. Mieczysław Franciszek Rakowski, Jak to się stało, Wyd. 1, Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1991, s. 50, ISBN 978-83-85167-39-6 [dostęp 2023-12-10], Cytat: Jaruzelski był przeciwny takiemu rozwiązaniu. Jego zdaniem, na Węgrzech nowa partia powstała po pełnym załamaniu się swej poprzedniczki, zaś w Polsce PZPR, choć w 1981 r. utraciła pewną liczbę swych członków i sporo ze swego autorytetu, zachowała strukturę organizacyjną i stanowi nadal pewną siłę polityczną. Rozmawiałem z nim na temat rozwiązania PZPR kilka razy. Załóżmy — mówił — że pójdziemy w tym kierunku, to kto ci przyjdzie do tej nowej partii? Przecież ci sami ludzie, więc co to nam da?.
  18. Mieczysław Franciszek Rakowski, Jak to się stało, Wyd. 1, Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1991, s. 50, ISBN 978-83-85167-39-6 [dostęp 2023-12-10], Cytat: Jaruzelski powiedział, że jeśli trzeba będzie wprowadzić stan wojenny, to nie wyobraża sobie nawet zawieszenia działalności PZPR na tej niecodziennej sytuacji, dodając, że sojusznikom w głowie się nie mieści, abyśmy mogli rozwiązać partię.
  19. Eisler 2014 ↓, s. 511.
  20. Rakowski 1991 ↓, s. 121.
  21. Stremecka 2013 ↓, s. 247–248.
  22. Paweł Wroński: Marszałek nad Bałtykiem. wyborcza.pl, 2 lipca 2010. [dostęp 2016-09-16].
  23. Eisler 2014 ↓, s. 512.
  24. Dz.U. z 1989 r. nr 29, poz. 154.
  25. Żyjemy w państwie wyznaniowym. Senyszyn przypomina grzechy ostatniego rządu PZPR. tokfm.pl, 4 czerwca 2013. [dostęp 2015-04-22].
  26. „Rzeczpospolita” z 20 marca 1989.
  27. Wśród wielu, bardzo wielu spraw, które mam do załatwienia poczesne miejsce zajmuje chęć naprawienia krzywdy, której Pan, Panie Generale, doznał w przeszłości od władz polskich. (...) Pomimo wielu krzywdzących ocen i decyzji ówczesnych władz polskich pozostał Pan dla nas – moich rodaków – wzorem patrioty i żołnierza. (...) Stał się Pan, Panie Generale, symbolem bohaterskiego dowódcy. Ogromnie chciałbym Pana gościć, Panie Generale, na naszej polskiej ziemi w dniach obchodów 50 rocznicy wybuchu II wojny światowej. Pragnę Pana zapewnić, że rząd polski przyjmie Pana z całym należnym szacunkiem jak bohatera narodowego. (...) Co jako premier rządu polskiego mógłbym dla Pana zrobić, żeby choć w części zrekompensować Panu Panie Generale, krzywdy i ból, których doznał Pan w przeszłości? „Rzeczpospolita” z 28 lutego 1989.
  28. Siao-ping Teng, Chińska droga do socjalizmu: wybór prac z lat 1956–1987, Warszawa: Książka i Wiedza, 1988, ISBN 83-05-12277-8, OCLC 69462897 [dostęp 2022-11-28].
  29. Jakub Majmurek, Rakowski, albo dlaczego w PRL nie było Skandynawii na miarę naszych możliwości, krytykapolityczna.pl, 30 października 2021 [dostęp 2022-11-28].
  30. Eisler 2014 ↓, s. 513.
  31. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 8 czerwca 1989 r. o wynikach głosowania i wynikach wyborów do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzonych dnia 4 czerwca 1989 r. (M.P. z 1989 r. nr 21, poz. 149).
  32. Rakowski 1991 ↓, s. 241.
  33. Eisler 2014 ↓, s. 517.
  34. Mieczysław Rakowski nie żyje. tvn24.pl, 8 listopada 2008. [dostęp 2015-04-22].
  35. Paulina Nowosielska, Joanna Ćwiek, Maciej Domagała: Mieczysław Rakowski – człowiek, który zgasił PRL. polskatimes.pl, 10 listopada 2008. [dostęp 2015-04-22].
  36. Wyszukiwarka grobów w Warszawie. [dostęp 3 marca 2020].
  37. Eisler 2014 ↓, s. 519.
  38. Stremecka 2013 ↓, s. 111.
  39. Iwona Kienzler, Uwodzicielki, skandalistki i seksbomby PRL, Bellona SA, 2015, s. 68, ISBN 978-83-11-13845-2.
  40. M.P. z 1997 r. nr 29, poz. 269.
  41. M.P. z 1955 r. nr 125, poz. 1624
  42. Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, s. 1082–1083.
  43. Profil na stronie Biblioteki Sejmowej. [dostęp 22 kwietnia 2015].
  44. „Głos Pomorza”, nr 295, 17 grudnia 1987, s. 3.
  45. Życie Partii”, nr 5 (543), 8 marca 1989, s. 20.
  46. VII Plenum KC PZPR, Książka i Wiedza, Warszawa 1988, s. 8.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj