Alfabet hebrajski

Alfabet hebrajski, nazywany też pismem żydowskim lub pismem kwadratowym – alfabet spółgłoskowy stosowany do zapisu języka hebrajskiego, jidysz, ladino, judeo-arabskiego i innych języków żydowskich, wywodzący się z alfabetu aramejskiego, a pośrednio z fenickiego^[1] i egipskich hieroglifów. Język hebrajski przejął ten rodzaj pisma między IV a II w. p.n.e. (w miejsce wcześniej używanego alfabetu paleohebrajskiego będącego odmianą fenickiego)^[2]. Składa się z 22 znaków, a w przeciwieństwie do alfabetu łacińskiego nie rozróżnia się w nim liter małych i wielkich^[3]. Najstarszy znany zapis pełnego alfabetu hebrajskiego zawiera Kamień z Tel Zajit^[4].

Kierunek pisma: od prawej do lewej.

Litery alfabetu hebrajskiego:

Zapis			Nazwa	Wymowa	Wartość numeryczna
Nowoczesny	Tradycyjny	Kursywa hebrajska	Nazwa	Wymowa	Wartość numeryczna
א	א		alef	[ʔ], nieme lub któraś z samogłosek	1
ב	ב		bet	[b], [v]	2
ג	ג		gimel	[ɡ]	3
ד	ד		dalet	[d]	4
ה	ה		hej/he^[5]	jako spółgłoska – [h]; jako samogłoska – [a]	5
ו	ו		waw	jako spółgłoska – [v]; jako samogłoska – [ɔ̝], [u]	6
ז	ז		zajin/zain^[5]	[z]	7
ח	ח		chet	[χ] lub [ħ]	8
ט	ט		tet	[t]	9
י	י		jod^[5]/jud	jako spółgłoska – [j]; jako samogłoska – [i], [ɛ̝]	10
כך	כך		kaf	[k], [χ]	20
ל	ל		lamed	[l]	30
מם	מם		mem	[m]	40
נן	נן		nun	[n]	50
ס	ס		samech/samek^[5]	[s]	60
ע	ע		ajin/ain^[5]	jako spółgłoska – [ʕ] lub nieme; jako samogłoska – [a], [ɛ̝], [ɔ̝], [i]	70
פף	פף		pe	[p], [f]	80
צץ	צץ		cadi/cade/sade^[5]	[ʦ] (polskie c)	90
ק	ק		kof^[5]/kuf	[k], [q]	100
ר	ר		resz	w starożytności [r], współcześnie [ʁ]	200
ש	ש		szin	[ʃ] (polskie sz), [s]	300
ת	ת		taw	[t], [θ]	400

Pięć liter (kaf, mem, nun, pe, cade) przyjmuje na końcu wyrazu inną graficznie formę, zwaną końcową (kaf finalne, mem finalne itd.). Są to tak zwane „litery końcowe” (sofit).

Kształt liter „pisanych” (kursywy) różni się znacznie od pierwowzorów „drukowanych” (pismo kwadratowe).

Niektóre litery zmieniają swoją wymowę (i nazwę) po umieszczeniu wewnątrz litery dageszu (znaku w kształcie kropki). Są to np. wet (v) → bet (b), chaf (χ) → kaf (k), fe (f) → pe (p). W niektórych epokach i dialektach języka hebrajskiego istniało też rozróżnienie: thaw (θ) → taw (t), nieistniejące we współczesnym hebrajskim (izraelskim). Dodanie dageszu (dagesz hazak) do innej litery oznacza jej podwojenie^[6]. Litera szin ma kropkę nad prawym „ramieniem” (lecz nie jest to dagesz) i wtedy wymawiana jest jako „sz”. Kropka nad „ramieniem” lewym zmienia nazwę na sin i wymowę na „s”.

Judaizm uznaje graficzną formę alfabetu za świętą; mistycy żydowscy uważali litery hebrajskie za nośniki duchowych mocy, a ich znajomość za sposób przybliżania się do Boga.

Zobacz teżEdytuj

kabalistyczny zapis dat

PrzypisyEdytuj

↑ Aaron Demsky wskazuje fenicki system pisma jako bezpośrednie źródło dla hebrajskiego, zob. A. Demsky, M. Bar-Ilan, "Writing in Ancient Israel and Early Judaism" [w:] Mikra, Text, Translation, Reading & Interpretation of the Hebrew Bible in Ancient Judaism & Early Christianity, Peabody MA, 2004.
↑ Thomas O. Lambdin: Wprowadzenie do hebrajskiego biblijnego. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2012, s. 31-32. ISBN 978-83-7702-518-5.
↑ Krzysztof Siwek: Biblijny język hebrajski. Warszawa: Verbinum, 2013, s. 21-22. ISBN 978-83-7192-459-0.
↑ The Zeitah Excavations. [w:] Pittsburgh Theological Seminary [on-line]. pts.edu. [dostęp 2020-10-27]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Nazwa użyta w trzecim wydaniu Biblii Tysiąclecia, np. w Lamentacjach (Pallottinum, Poznań – Warszawa 1990, ISBN 83-7014-218-4)
↑ Rezolucje przyjęte podczas dziewięciu Konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych w sprawie Standaryzacji Nazw Geograficznych. [dostęp 2011-10-05].

Linki zewnętrzneEdytuj

Zasady transkrypcji alfabetu hebrajskiego stosowane w wydawnictwach ŻIH. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2011-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-27)].
Transliteracja i transkrypcja alfabetu hebrajskiego. xa.yimg.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].

[1] Aaron Demsky wskazuje fenicki system pisma jako bezpośrednie źródło dla hebrajskiego, zob. A. Demsky, M. Bar-Ilan, "Writing in Ancient Israel and Early Judaism" [w:] Mikra, Text, Translation, Reading & Interpretation of the Hebrew Bible in Ancient Judaism & Early Christianity, Peabody MA, 2004.

[2] Thomas O. Lambdin: Wprowadzenie do hebrajskiego biblijnego. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2012, s. 31-32. ISBN 978-83-7702-518-5.

[3] Krzysztof Siwek: Biblijny język hebrajski. Warszawa: Verbinum, 2013, s. 21-22. ISBN 978-83-7192-459-0.

[4] The Zeitah Excavations. [w:] Pittsburgh Theological Seminary [on-line]. pts.edu. [dostęp 2020-10-27]. (ang.).

[BT-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Nazwa użyta w trzecim wydaniu Biblii Tysiąclecia, np. w Lamentacjach (Pallottinum, Poznań – Warszawa 1990, ISBN 83-7014-218-4)

[6] Rezolucje przyjęte podczas dziewięciu Konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych w sprawie Standaryzacji Nazw Geograficznych. [dostęp 2011-10-05].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]