Smolarnia (województwo opolskie)
Smolarnia (dodatkowa nazwa w j. niem. Pechhütte) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie krapkowickim, w gminie Strzeleczki. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej.
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
186 m n.p.m. |
| Strefa numeracyjna |
77 |
| Kod pocztowy |
47-370[2] |
| Tablice rejestracyjne |
OKR |
| SIMC |
0503586 |
Położenie na mapie gminy Strzeleczki  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krapkowickiego  | |
 50°29′31″N 17°46′32″E/50,491944 17,775556[1]
| |
W latach 1945–1954 miejscowość należała do gminy Strzeleczki w powiecie prudnickim. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.
Integralne części wsi edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0503592 | Serwitut | przysiółek |
Historia wsi edytuj
 |
Ten artykuł od 2008-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Miejscowość położona w południowej części Równiny Opolskiej, na skraju Borów Niemodlińskich, ok. 25 km na południowy wschód od Opola. Smolarnia pod względem powierzchni zajmuje trzecie miejsce w gminie (za Strzeleczkami i Dobrą). Aż 90% jej powierzchni to lasy, pozostałe 10% to tereny zamieszkane, ugory lub łąki. 20,3% domostw posiada dostęp do Internetu.
Nazwa kulturowa Smolarnia została odnotowana dopiero w XIX wieku. Należy przyjąć, że początki tej osady zamieszkanej przez robotników leśnych sięgają XVIII wieku. W II poł. XIX w. pojawiła się też niemiecka nazwa Pechhütte, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza: pech – smoła, hütte – huta, czyli zakład pozyskiwania smoły. Nazwa miejscowości wywodzi się, więc od pozyskiwania smoły z drzew iglastych położonego nieopodal wielkiego kompleksu leśnego. W Smolarni, podobnie jak w sąsiednich miejscowościach niektóre tereny posiadają tzw. nazwy terenowe, którymi ludność posługuje się do dziś. Są to m.in.: Górki, Jamy, Szpica, Uszki.
W tym czasie oficjalnie posługiwano się też urzędową nazwą Dziedzützer Pechhütte, wskazująca iż była ona przysiółkiem Dziedzic. Polska nazwa tej miejscowości wystąpiła po raz pierwszy w pismach urzędowych dopiero w 1828 roku, a nie jak podał znany badacz nazw miejscowych, Henryk Borek, w roku 1845.
Również kolonia Serwitut była traktowana jako część Dziedzic jeszcze na początku XIX wieku. Nazwa Serwitut jest pochodzenia łacińskiego i określała prawo obciążające nieruchomość. W dawnym prawie były to uprawnienia przysługujące chłopom na gruntach dworskich, rzadziej przysługiwały one właścicielom ziemskim na gruntach chłopskich. Serwituty często były dla chłopów prawem do wypasu bydła na łąkach i dawały prawo do pozyskiwania drewna na opał w pańskim lesie. Wydaje się, że z tych możliwości korzystali tutejsi chłopi i dlatego w tej osadzie utrwaliła się taka nazwa powszechnie używana do czasów współczesnych również w dokumentach urzędowych. Także podleśnictwo dla Serwitutu i Smolarni znajdowało się w tym czasie w Dziedzicach. Natomiast parafia dla tych osad mieściła się w Racławiczkach. Tereny leśne oraz pola uprawne należały przede wszystkim do chrzelicko-prószkowskiego dominium R. Graüpnera z Prószkowa. Był on również właścicielem majątków w Prószkowie, Chrzelicach i Ścigowie.
Niemieckie statystyki z tego okresu nie podawały osobnych danych dla Serwitutu i Smolarni, lecz uwzględniały oba przysiółki w ogólnych obliczeniach wykonywanych dla Dziedzic. Tak, więc w latach trzydziestych XIX w. Dziedzice wraz z Serwitutem i Smolarnią liczyły razem 44 domy i 420 mieszkańców. Obie liczby sugerują, że były tu bardzo liczne rodziny. W latach 60. XIX w. do Serwitutu przylegał bardzo duży tzw. głogówecki las serwitutowy (Der Oberglogauer Serwitutwald) mający 1900 mórg. Ta część głogóweckiego majoratu została wtedy odłączona od dziedzickich granic. W latach 80. XIX w. w Smolarni mieszkało 25 rodzin będących właścicielami 90 mórg (1 morga = ok. 0,25 ha) piaszczystej ziemi ornej i 25 mórg przydomowych ogrodów. Były to gospodarstwa karłowate niepozwalające nawet na skromne utrzymanie rodzin, dlatego tutejsi zagrodnicy i chałupnicy musieli szukać pracy. Znajdowali ją pracując w lesie i w majątkach ziemskich.
I wojna światowa po wcieleniu mężczyzn do Reichswehery, przyniosła liczne ofiary. Potwierdzają to nazwiska na pacyfistycznym pomniku upamiętniającym tych, którzy zginęli w latach 1914–1918. Wojna nie spowodowała jednak strat materialnych. Po wojnie nastąpił w Niemczech okres zamętu politycznego i kryzysu gospodarczego, a na Górnym Śląsku 20 marca 1920 r. przeprowadzono plebiscyt, podczas którego doszło tu do tragicznych wydarzeń. Wspominał o nich reprezentujący polską opcję Bernard Augustyn:
„Zginął w niewiadomych okolicznościach Pacha z synem. Starszy jego syn, który był w Niemczech budowniczym i o tym się dowiedział przyjechał do Smolarni, by poszukać ojca i brata, udał się w tym celu do Racławic Polskich (Racławiczki) na probostwo, aby się czegoś bliższego dowiedzieć i w drodze do domu również w tajemniczy sposób zginął”.
Augustyn w swojej relacji stwierdził, że morderstw tych dokonali członkowie Schlegetes Schwarze Hand (Czarna Ręka Schlägetera), której przywódcą był Albert Schlägeter z Łącznika. Augustyn znał dobrze sytuację panującą w Smolarni, bo utrzymywał bliskie kontakty z wieloma mieszkańcami, a ponadto kolportował tam polskie gazety nawet jeszcze w czasach hitlerowskich. Należy jednak podkreślić, że na terenie plebiscytowym przepełnionym emocjami zdarzały się również niewinne ofiary wśród Niemców. Smolarnia podczas plebiscytu nie tworzyła odrębnego obwodu do głosowania, ale stanowiła wspólny z Dziedzicami. Wyniki głosowania przyniosły zwycięstwo dla niemieckiej strony. Za Niemcami oddało w tym obwodzie swoje głosy 541 osób, a za Polską 321.
W latach 30. i 40. XX w. znajdujący się w pobliżu wsi obwód leśny należący do hr. Tiele-Wincklera określany był nadal urzędowo jako dziedzicki las serwitutowy (Servitutwald Sedschütz). Jego ogólna powierzchnia wynosiła w 1937 r. 617 ha, w tym było tylko 4 ha gruntów ornych, 27 ha łąk, 578 ha lasu itp. Składały się na ten obwód również pomieszczenia dworskie, staw i ogród.
W tym czasie była we wsi szkoła podstawowa składająca się z dwóch izb lekcyjnych, w której w okresie II wojny światowej pobierało naukę ok. 150 dzieci. Wojna nie przyniosła wsi większych zniszczeń, choć została spalona właśnie szkoła, którą zaczęto odbudowywać w 1948 r. Później było tu przedszkole, które z powodu niskiej liczby dzieci zostało zlikwidowane.
W czasie II wojny światowej wśród mieszkańców wsi odnotowano ofiary; dotyczy to zwłaszcza tych, którzy zostali wcieleni do Wehrmachtu. Im poświęcono drugą część pamiątkowej tablicy na pomniku w Smolarni. Niektórzy byli deportowani do ZSRR, a wielu po wojnie zostało wysiedlonych, inni zaś wyjechali do Niemiec z wyboru. Wiele osób przeniosło się do innych miejscowości. Te czynniki zdecydowały, że nastąpiło tu zmniejszenie liczby ludności. W Smolarni, Chrzelicach i Łączniku utworzono podobóz Stalag VIII B/E31 obozu jenieckiego w Łambinowicach dla jeńców z imperium brytyjskiego[5]. Cywile ze Smolarni i okolic (w tym około 40–50 młodych dziewczyn) byli wykorzystywani przez Sowietów do budowy okopów w rejonie Prężyny koło Prudnika od marca do maja 1945[6].
Do 1956 roku Smolarnia należała do powiatu prudnickiego. W związku z reformą administracyjną, w 1956 Smolarnia została odłączona od powiatu prudnickiego i przyłączona do nowo utworzonego krapkowickiego[7].
Po pewnym wzroście, zwłaszcza w 1948 i 1949 r., w 1950 r. stan zaludnienia wyniósł 502 osoby. W 1960 spadł do 416 mieszkańców, a w 1966 i 1970 r. wzrósł odpowiednio do 437 i 461 osób. Tak, więc tylko w latach 1959-1970 nastąpił tu aż 8,2% spadek liczby mieszkańców. Był on największy w całej gminie, w której nastąpił nie spadek, lecz 7,2% wzrost liczby mieszkańców. Tylko 31,2% zawodowo czynnych mieszkańców Smolarni w 1970 r. zajmowało się rolnictwem, przy 36,3% wskaźniku dla całej gminy. W zawodach poza rolniczych w tym czasie pracowało tu aż 68,8%, a w gminie 63,7%. Takie wskaźniki jak w Smolarni w tej dziedzinie cechują miejscowości podmiejskie. Zaobserwowano tu również w latach osiemdziesiątych wysoką aktywność zawodową mieszkańców wynoszącą 51,4%, przy nieco niższej średniej w gminie 49,7%.
W połowie 1996 r. w Smolarni według danych gminnych sporządzonych na podstawie meldunków, mieszkały 404 osoby. Liczba ta nie pokrywa się z danymi kościelnymi, które wykazywały w tym roku we wsi 254 mieszkańców i w przysiółku Serwitut – 61, czyli razem w całym sołectwie 315. Pod koniec 2006 roku według danych gminnych we wsi Smolarnia mieszkało 260 osób, a w przysiółku Serwitut – 68, co daje razem 328 mieszkańców.
Rozbieżności te wynikają z częstych wyjazdów do pracy w RFN lub nawet osiedlenia się w tym kraju bez wymeldowania się w Urzędzie Gminnym, by nie komplikować sobie praw własnościowych. Jest to możliwe, gdyż ludzie ci korzystają z dobrodziejstw podwójnego obywatelstwa, a jest to wieś, gdzie ludność rodzima zdecydowanie dominuje nad napływową. Zdecydowana większość tych ludzi wybrała niemiecką opcję narodowościową, czego dowodem jest masowe członkostwo w Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym Niemców na Śląsku Opolskim, którego zarząd gminny znajduje się w Strzeleczkach.
Smolarnia w połowie 1996 r. dysponowała 1258 ha gruntów ziemi na ogólną liczbę 11 644 ha w całej gminie Strzeleczki. Należy też podkreślić, że we wsi, a ściślej w Serwitucie, znajduje się państwowe leśnictwo. W Smolarni działa również ochotnicza straż pożarna. Natomiast parafia rzymskokatolicka dla Smolarni od lat ma swoją siedzibę w Racławiczkach.
Mieszkańcy edytuj
Miejscowość zamieszkiwana jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków. Mieszkańcy wsi posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego. Należą do podgrupy gwarowej nazywanej Podlesioki[8].
Transport edytuj
Smolarnia posiada połączenia autobusowe z Moszną, Opolem, Prudnikiem, Krapkowicami, Głuchołazami, Złotnikami[9].
Transport autobusowy w Smolarni obsługiwany był przez PKS Prudnik[10]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska[11]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna[12], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska[13]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika[14]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Smolarni i okolicy zajęły się ościenne PKS-y[15]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu[16].
Kultura edytuj
Etnograf Adolf Dygacz w latach 1954–1955 zebrał wśród mieszkańców Smolarni śląskie pieśni ludowe: „Te siostry klasztorne”[17], „Idzie druciorz po ulicy”[18]. Zapisy pieśni zostały przekazane muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny”[17].
Turystyka edytuj
Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Smolarni[19].
Bezpieczeństwo edytuj
W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Smolarni działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, zrzeszona w Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP w Strzeleczkach[20]. Do 1998 bezpieczeństwo pożarowe w Smolarni było nadzorowane przez Komendę Rejonową PSP w Prudniku[21].
Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 8 Komendy Powiatowej Policji w Krapkowicach[22].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 125258
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1164 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Working Parties [online], lamsdorf.com [dostęp 2024-01-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-29] (ang.).
- ↑ Robert Hellfeier, Prężyńskie okopy, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 11 (1263), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 marca 2015, s. 9, ISSN 1231-904X.
- ↑ Andrzej Dereń, Historia Powiatu Prudnickiego [online], powiatprudnicki.pl [dostęp 2022-04-17] (pol.).
- ↑ Robert Hellfeier, Chrzelicka mowa? cz. I, „Panorama Bialska”, Rafał Magosz – redaktor naczelny, 6 (279), Biała: Gminne Centrum Kultury, czerwiec 2018, s. 8, ISSN 1232-7352.
- ↑ Rozkład jazdy PKS na przystanku Smolarnia Skrz., gm. Strzeleczki [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-11-24].
- ↑ PKS Connex Prudnik / Przewozy pasażerskie / Rozkład jazdy [online], pks-prudnik.com.pl [dostęp 2024-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-23].
- ↑ Damian Wicher, Nowy PKS, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 grudnia 2004, s. 5, ISSN 1231-904X.
- ↑ Zbigniew Taylor, Ariel Ciechański, Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy, IGiPZ PAN, 29 grudnia 2017, s. 126, ISBN 978-83-61590-74-3 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
- ↑ Arriva przejmuje Veolia Transport Polska. infobus.pl, 2013-06-06. [dostęp 2024-04-08].
- ↑ Arriva zamyka komunikację lokalną w sześciu ośrodkach [online], transport-publiczny.pl, 28 listopada 2018 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
- ↑ Maciej Dobrzański, Kto od lipca obsłuży przewozy pasażerskie? [online], Prudnik24, 16 lutego 2019 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
- ↑ Maciej Dobrzański, Powołują związek, który ma ułatwić komunikację [online], Prudnik24, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
- ↑ a b Adolf Dygacz, Te siostry klasztorne – Smolarnia, pow. Prudnik, sbc.org.pl, 1954 [dostęp 2023-12-11].
- ↑ Adolf Dygacz, Idzie druciorz po ulicy – Smolarnia, pow. Prudnik, sbc.org.pl, 1955 [dostęp 2023-12-11].
- ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
- ↑ Bronisław Kurpiela, Sprawozdanie z działalności Zarządu Oddziału Gminnego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej w Strzeleczkach za lata 2006–2010 [online], strzeleczki.pl [dostęp 2024-02-25].
- ↑ Kasza 2020 ↓, s. 581.
- ↑ Komenda Powiatowa Policji w Krapkowicach [online], krapkowice.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Ryszard Kasza: Ulicami Prudnika z historią i fotografią w tle. Przemysław Birna, Franciszek Dendewicz, Piotr Kulczyk. Prudnik: Powiat Prudnicki, 2020. ISBN 978-83-954314-5-6.