Teodor Tripplin

doktor medycyny, podróżnik, polski pisarz, jeden z prekursorów polskiej literatury fantastycznonaukowej

Teodor Teuttold Stilichon Tripplin, pseudonim „Teuttold” (ur. 13 stycznia 1812[1] w Kaliszu, zm. 25 stycznia 1881[2] w Warszawie) – doktor medycyny, podróżnik, polski pisarz, jeden z prekursorów polskiej literatury fantastycznonaukowej, powstaniec listopadowy, działacz emigracyjny, uczestnik walk niepodległościowych we Włoszech i Serbii.

Teodor Tripplin
Teuttold
Ilustracja
Portret dra Teodora Teuttolda Tripplina podróżnika (autor: Józef Simmler, 1852)
Imię i nazwisko

Teodor Teuttold Stilichon Tripplin

Data i miejsce urodzenia

13 stycznia 1812
Kalisz

Data i miejsce śmierci

25 stycznia 1881
Warszawa

Narodowość

polska

Język

polski

Alma Mater

Uniwersytet Albertyna w Królewcu

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Ważne dzieła
Odznaczenia
Order za waleczność w walce o niepodległość Włoch

Życiorys

edytuj

Był synem Fryderyka Chrystiana Ludwika Tripplina (1774–1840), filologa klasycznego, bibliotekarza, profesora szkół średnich, oficera wojsk napoleońskich, i Fryderyki Julianny Wilhelminy z baronów Horn (ur. 6 listopada 1787 w Królewcu, zm. 15 października 1862 w Tomaszowie Mazowieckim). Był kalwinistą. Jego rodzina była pochodzenia hugenockiego. Miał młodszego brata Ludwika Tasillona i siostrę Klotyldę Tusneldę.


Udział w powstaniu listopadowym

edytuj

Nauki pobierał w Szkole Wojewódzkiej w Kaliszu, a następnie (od 1827) w Pińczowie. W 1829 wstąpił do Korpusu Kadetów w Kaliszu. Wziął czynny udział w powstaniu listopadowym w stopniu podporucznika jazdy, uczestniczył w bitwach o Olszynkę Grochowską (25 lutego 1831), pod Iganiami (10 kwietnia 1831) oraz pod Ostrołęką (26 maja 1831), gdzie został ranny. W czerwcu 1831 walczył pod Kockiem, we wrześniu po kapitulacji Warszawy ruszył na odsiecz oddziałom broniącym się w twierdzy Modlin, ale pod naciskiem wojsk rosyjskich wycofał się wraz z towarzyszami przez Płock i Rypin do Brodnicy, gdzie został internowany przez Prusaków.

Edukacja

edytuj

Po uwolnieniu z internowania i wyleczeniu ran w Elblągu udał się do Królewca, gdzie podjął studia medyczne na tamtejszym Uniwersytecie (1832–1836). Po ukończeniu studiów udał się statkiem „Aurora” w podróż morską do Anglii, gdzie zamierzał odbyć praktykę lekarską. Dotarł tam pod koniec 1836 roku po pewnych perypetiach (rozbicie statku w pobliżu miasta Jölö u wybrzeżu Norwegii zmusiło go do odbycia podróży lądowej po tym kraju). W Londynie pracował kolejno jako lekarz, nauczyciel, dziennikarz. Przystąpił tam do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (1837). W roku 1837 z Anglii udał się do Hiszpanii, by odbyć praktykę w roli lekarza wojskowego w czasie wojny domowej. Zaciągnął się do chorągwi dragonów don Carlosa. Korzystając z okazji zwiedził Hiszpanię, Portugalię, Maroko (1837–1838). W roku 1838 przybył do Francji na uzupełniające studia w słynnej szkole medycznej w Montpellier. W 1840 roku otrzymał doktorat medycyny i chirurgii na podstawie dysertacji doktorskiej „Quelques mots sur la fièvre typhoïde” („Słów kilka o gorączce tyfusowej”).

Praktyka lekarska

edytuj

Od 1840 dr Teodor Tripplin praktykował w klinikach paryskich, potem w kilku miejscowościach francuskich. Pisywał artykuły do gazet francuskich i czasopism lekarskich. W 1841 kandydował nieudanie do Centralizacji Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. W 1842 wykładał chemię w słynnej Szkole Polskiej w Batignolles (ob. dzielnica Paryża), występując pod imieniem „Teuttold”. W 1843 osiadł na krótko w Strasburgu, potem udał się nielegalnie (bez zezwolenia władz pruskich) do Poznania, by spotkać się z rodziną. Gościł przez kilka miesięcy u hrabiego Tytusa Działyńskiego. Został jednak aresztowany przez Prusaków i zmuszony do powrotu do Francji.

Praktykował jako lekarz we Francji, w latach 40. podróżował do Danii, Szwecji i Anglii. W latach 1844–1848 osiedlił się i praktykował jako lekarz w miasteczku Delle w dolnej Alzacji. W 1845 czasowo przebywał w Besançon, skąd wywodziła się hugonocka rodzina Tripplinów. W 1846 odwiedził kraje skandynawskie, a wracając nielegalnie przez kraje niemieckie udał się do Wielkopolski. Został aresztowany, osadzony w twierdzy głogowskiej. Został ponownie wydalony do Francji.

Działalność literacka

edytuj

W 1849 wrócił do Polski i zamieszkał w Warszawie[3], gdzie zajął się pracą literacką, pisząc głównie powieści przygodowe oraz realne obserwacje zmieszane z fikcją, takie jak Wspomnienia z podróży po Danii, Norwegii, Anglii, Portugalii, Hiszpanii i państwie marokańskim (1844) czy Pan Zygmunt w Hiszpanii. Powieść prawdziwa z ostatniej wojny domowej hiszpańskiej (1852). Wydana w 1857 roku powieść Najnowsza podróż po Danii, Norwegii i Szwecji okazała się plagiatem, co zmusiło Tripplina do przeniesienia się na Litwę. Maria Konopnicka i Jacek Kolbuszewski opisali to wydarzenie. Według nich, do Tripplina zgłosił się autor, który chciał wydać rzekomo swoje własne podróże po Skandynawii. Trippin lekkomyślnie podpisał się więc pod utworem swoim nazwiskiem, a zarobione pieniądze przekazał rzeczywistemu sprawcy plagiatu[4][5].

Elementy fantastyki naukowej znaleźć można w utworach Maskarada w obłokach czyli podróż napowietrzna na Morze Północne (1856) i Podróż po Księżycu odbyta przez Serafina Bolińskiego (1858). Pierwsza z powieści poprzedziła o siedem lat głośną powieść Juliusza Verne’a Pięć tygodni w balonie, zaś druga książkę Verne’a Z Ziemi na Księżyc.

Podróże w latach 1859–1877

edytuj

W 1859 Tripplin wyjechał z kraju[6] wraz żoną do Wiednia, gdzie praktykował u Jana Opolzera, profesora Uniwersytetu Wiedeńskiego. Następnie wyjechał do Konstantynopola, gdzie został lekarzem wojskowym. Odbył podróż po Grecji, odwiedził Jerozolimę, udał się przez Egipt i Algier do Francji. Podjął praktykę medyczną w miasteczku Rives de Gères (Rive-de-Gier), niedaleko St.-Étienne w departamencie Loary. Następnie przeniósł się do Włoch i podjął praktykę w Turynie. W 1860 odpowiedział na apel Giuseppe Garibaldiego i walczył o niepodległość Włoch. Uczestniczył w bitwach pod Neapolem i Reggio, za co otrzymał rangę kapitana i order za waleczność. Kiedy Garibaldi podjął walkę z wojskami papieskimi, na znak protestu wraz z innymi Polakami wystąpił z wojska. W latach 1861–1862 wykładał i pracował jako lekarz w polskiej szkole dowódców wojskowych w Genui (przeniesiono ją wkrótce do Cuneo)[7], której założycielem był gen. Ludwik Mierosławski. W sporach emigracyjnych stanął po stronie Mariana Langiewicza i Zygmunta Padlewskiego, czym przyczynił się do ustąpienia Mierosławskiego (V 1862)[8]. Opanowawszy dobrze język włoski podjął współpracę z prasą włoską, m.in. z dziennikiem „Il Giornale de Torino” (1862–1866). W 1863 wyjechał do Jerozolimy, zatrudniając się w miejscowym szpitalu. W roku 1864 wrócił do Włoch i w Rzymie podjął praktykę lekarską. Według Anieli Tripplinówny, „otrzymał [wtedy] od kardynała Riario Sforza polecenie, aby zbadał i udowodnił wspólne pochodzenie wszystkich aryjskich języków. Mozolne to zajęcie zapełniło dwa lata jego życia”. W tym czasie oprócz artykułów prasowych, wspomnień z podróży i recenzji napisał po włosku liczne dramaty i komedie, m.in. „Il Preste”, „I martini”, „La moglie”, „La donna”, wystawiane na wielu scenach włoskich. Jedna ze sztuk „Le donne polacche” (Pisa 1864) ukazała się drukiem. W r. 1866 po wybuchu wojny austriacko-włoskiej wstąpił do szeregów Garibaldiego jako lekarz wojskowy. Brał udział w bitwie pod Custozzą (24 VI 1866 r.), podczas której został ranny, i w oswobodzeniu Wenecji. Zdemilitaryzowany w roku 1868 osiadł wraz emigrantami polskimi, walczącymi o wolność Włoch, w klasztorze Citeriore w Kalabrii. Tu pełnił funkcję lekarza wiejskiego i organisty w miejscowym kościele. Pisywał artykuły polityczne i beletrystyczne, publikowane w prasie włoskiej. W latach 1870–1873 prowadził praktykę prywatną we Florencji i Sienie. W roku 1873 wyjechał w celach zdrowotnych do Jerozolimy, gdzie pozostawał przez 2 lata.

Rzekoma śmierć dr. Tripplina w roku 1877

edytuj

Wiadomość o śmierci pisarza dotarła do Polski w roku 1877 i została ogłoszona w kilku czasopismach polskich[9], a następnie odwołana. Zdaniem Jacka Kolbuszewskiego, sam Tripplin, planując powrót do kraju, poprzedził swój przyjazd zmistyfikowaną nowiną o własnej śmierci. Wersja oficjalna głosi, że podczas pobytu dra Tripplina na Bliskim Wschodzie student medycyny Byszyński (vel Bystrzyński), odbywający u dra Tripplina praktyki lekarskie, zagarnąwszy mienie i dokumenty lekarskie swego pryncypała otworzył praktykę w Bolonii, a potem w Pizie, gdzie jednak umarł (w marcu 1876 lub 1877) w zupełnej nędzy „na skutek nałogu” [morfinizmu] i został pochowany pod imieniem Tripplina. Informacja o śmierci została oficjalnie przekazana do Warszawy. Powróciwszy z Jerozolimy do Włoch (1875), dr Tripplin osiadł na krótko w Turynie i po pewnym czasie odszukał skromną mogiłę „z nazwiskiem Teodora Tripplina” na cmentarzu w Pizie, pozostawionego jednak majątku i dokumentów lekarskich nie odzyskał.

Ostatnie lata życia

edytuj
 
Grób Teodora Tripplina na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie

Pod koniec 1876 dr Tripplin zemdlał na ulicy we Florencji i trafił do tamtejszego szpitala miejskiego, gdzie rozpoznał go Teofil Lenartowicz (poeta) i Cyprian Godebski (rzeźbiarz). Po dwumiesięcznej kuracji wyruszył Tripplin do Polski, ale został w Grazu zatrzymany jako podejrzany rewolucjonista przez policję austriacką i pod konwojem odstawiony do więzienia w Brucku. Stamtąd udał się za zgodą władz do zakładu leczniczego dra Jana Czerwińskiego w pobliskim Fürstenhofie. Tam ze względu na stan zdrowia (stwierdzono gruźlicę i ogólne wycieńczenie organizmu) uzyskał zgodę na wyjazd przez Wiedeń do Krakowa, gdzie dotarł w kwietniu 1877 r. W Krakowie trafił do szpitala miejskiego i tam został odnaleziony przez bratanicę Anielę Tripplin (1842–1908), warszawską literatkę i dziennikarkę. Przekraczanie granicy rosyjskiej spowodowało 10-dniowe internowanie w Będzinie, gdyż żandarmi carscy uważali Teodora Tripplina za zmarłego. W maju 1877 r. powrócił Tripplin do Warszawy i został oficjalnie rozpoznany przez Karola Kucza, redaktora „Kuriera Codziennego”, i Jana B. Folanda, wiceprezesa Teatrów Warszawskich. Zamieszkał u rodziny zmarłego brata Ludwika Tassillona (1814–1864) i podjął pracę literacką. Oprócz kilku artykułów prasowych ogłosił czterotomowe Wspomnienia z ostatnich podróży (1878).

Zmarł 25 stycznia 1881 w Warszawie[10]. Pochowany został w Warszawie na cmentarzu ewangelicko-reformowanym przy ul. Żytniej 42 (kw. S, rz. 1). Pogrzeb odbył się w czwartek 27 stycznia 1881 roku z kościoła ewangelicko-reformowanego przy ul. Leszno.


Rodzina

edytuj

Jego nieślubnym synem ze związku z Hortensją (Hortense) Boulanger był Julien Jean Stanislas Tripplin[11] (ur. 7 maja 1843 w Strasburgu, zm. 24 sierpnia 1926 w Londynie), optyk, horolog i astronom francuski.

Teodor 1 listopada 1849 r. w Krakowie pojął za żonę Helenę Rzuchowską[12], prawdopodobnie córkę Kajetana Dunin-Rzuchowskiego (1775–1848), pułkownika (od r. 1846 generała) wojsk polskich, uczestnika powstania listopadowego, i Kajetanii z Dobieckich (zm. 1861). Małżeństwo nie doczekało się potomstwa. Wnukami jego brata byli polityk Ignacy Szebeko oraz senatorka II RP, Józefa Szebeko.

Twórczość

edytuj

Publikacje książkowe

edytuj
 
Strona tytułowa pierwszego wydania I tomu dzieła Wycieczki po stokach galicyjskich
i węgierskich Tatrów
(1856)

Pełniejsza bibliografia dra Teodora Tripplina jest dostępna w wiarygodnych publikacjach bibliograficznych[13]. Bratanica pisarza Aniela Tripplin podaje, że Teodor Tripplin pozostawił w rękopisie 8 nieopublikowanych prac, które były „pełne werwy, dowcipu i gorącej miłości do ojczyzny”[14].

Tłumaczenia, artykuły, drobne prace

edytuj
  • Alain-René Lesage, Diabeł kulawy, Warszawa 1853;
  • Zmartwychwstały kapitan, „Józefa Ungra Kalendarza Warszawskiego Popularno-naukowego” 1856;
  • Grobowiec bez napisu nad Niemnem, „Józefa Ungra Kalendarza Warszawskiego Popularno-naukowego” 1857.

Publikacje medyczne i higieniczne

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Data według nagrobka, por. J. i E. Szulcowie, Cmentarz ewangelicko-reformowany w Warszawie: zmarli i ich rodziny, Warszawa 1989, s. 252-254, fot. 44
  2. Stanisław Zieliński, Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich : podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci - pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 562.
  3. A. Słomczyński, Warszawskie to i owo, Warszawa 1978, s. 126-152, wyd. 2, Warszawa 1997, s. 171-207.
  4. J. Kolbuszewski, O „Dzienniku podróży po Litwie i Żmudzi” Teodora Tripplina, „Acta Baltico-Slavica” 9, 1976, s.186
  5. Por. M. Konopnicka, Kilka słów o doktorze Tripplinie i o podróżach jego, „Wędrowiec”, nr 11, 1882, s.200
  6. O losach pisarza w latach 1859-1881 najpełniej informuje bratanica pisarza A. Tripplinówna, Ostatnie lata śp. T. Tripplina, „Kłosy” 1881 t. 32 nr 816 s. 102-103
  7. E. Halicz, Polska Szkoła Wojskowa w Genui i Cuneo 1861-1862, „Biuletyn Wojskowej Akademii Politycznej” 1959, nr 3, s. 119, 133
  8. Por. L. Mierosławski, Pamiętnik (1861-1863), wydał dr J. Frejlich, Warszawa 1924, s. 23-24, 31, 33, 201, który bardzo negatywnie ocenia postępowanie dr Tripplina
  9. Przedwczesne nekrologi: Dr Teodor Trypplin, „Biblioteka Warszawska” 1877 t. 2, s. 184; Dr Teodor Tripplin, „Gazeta Narodowa” 1877 nr 48
  10. Nekrologi: „Biblioteka Warszawska” 1881 t. 1 s. 327-328; „Czas” 1881; „Echo” 1881 nr 18; „Gazeta lekarska” 1881; „Józefa Ungra Kalendarz Warszawski Popularno-naukowy” na rok 1882; „Kronika Rodzinna” 1881 nr 4; „Kurier Warszawski” 1881 nr 19 i 20 (z dn. 25 I 1881); „Nowiny” 1881 nr 25; „Prawda” 1881 nr 5, „Wędrowiec” 1881 R. 9 nr 215 s. 94.
  11. Explore User Submitted Genealogies — FamilySearch.org [online], www.familysearch.org [dostęp 2017-11-27].
  12. Genealogia Polska :: GENPOL.COM [online], www.genpol.com [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2013-04-26] (pol.).
  13. Bibliografia Literatury Polskiej „Nowy Korbut”, t. 9: Romantyzm, hasła osobowe P-Ż, Uzupełnienia, Warszawa 1972, s. 236-239; A. Polakowska, H. Gacowa (red.), Tripplin Teodor 1813-1881, [w:] Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski – przewodnik biograficzny i bibliograficzny, t. 4 (S-T), Warszawa 2003, s. 266-267
  14. A. Tripplinówna, Ostatnie lata śp. T. Tripplina, „Kłosy” 1881 t. 32 nr 816 s. 103

Bibliografia

edytuj
  • E. Andrysiak, Tripplin Teodor 1813-1881, [w:] D. Wańka (red.), Słownik biograficzny Wielkopolski południowo-wschodniej (ziemi kaliskiej), t. 2, Kalisz 2003, s. 230-231. (biogram zawiera częściowo błędne dane!)
  • Jacek Kolbuszewski, Kilka uwag o życiu i twórczości Teodora Tripplina, Wierchy 41, 1972, s. 199-206.
  • Jacek Kolbuszewski, Osobliwości życia i prozy doktora Tripplina, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio FF, vol. 20–21, 2002-2003, s. 1-9.
  • Andrzej. Niewiadowski: Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1990, s. 201/202. ISBN 83-210-0892-5.
  • A. Polakowska, H. Gacowa (red.), Tripplin Teodor 1813-1881, [w:] Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski – przewodnik biograficzny i bibliograficzny, t. 4 (S-T), Warszawa 2003, s. 266-267.
  • Piotr Szarejko, Słownik lekarzy polskich XIX wieku, t. 1, Warszawa 1991, s. 554.
  • Krzysztof Tomasz Witczak, Śladami tomaszowskich filologów klasycznych: Fryderyk Chrystian Ludwik Tripplin (1774-1840), „Meander” 2007, R. 62, z. 3-4, s. 329-343 (portret na s. 332, bogate informacje o rodzinie)
  • Krzysztof Tomasz Witczak, Teodora Tripplina „Wycieczki w Rawskie do Tomaszowa Mazowieckiego”, Rocznik Łódzki 56, 2009, s. 51-70 (portret, bibl. w przypisach)

Linki zewnętrzne

edytuj