Wikipedia

Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów/Plan Marshalla

< Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów
Tłumaczenia z języka angielskiego

Tłumaczone artykuły

Propozycje tłumaczeń

ca • cs • de • en • bg • es • fr • hu • it • ja • pt • ru • sr • sv • szl • uk

Porównane z en.wiki 13.11

George Marshall, sekretarz stanu USA

Plan Marshalla (nazwa użyta przy wprowadzaniu w życie, oficjalna nazwa ang. European Recovery Program) - podstawowy plan USA mający służyć odbudowie i stworzeniu silniejszej podstawy dla krajów Europy zachodniej, jak również odpierać komunizm po II wojnie światowej. Nazwa tej inicjatywy pochodzi od nazwiska sekretarza stanu USA gen. George'a Marshalla. Jej twórcami byli głównie urzędnicy Departamentu Stanu USA, zwłaszcza William L. Clayton i George Kennan. George Marshall przemawiał na temat pragnienia administracji, aby wspomóc europejską odbudowę w swoim przemówienie na Harvard University w czerwcu 1947[1].

Plan odbudowy, opracowany na spotkaniu państw europejskich biorących w nim udział, został ustalony 5 czerwca 1947. Oferował taką samą pomoc ZSRR i jego sojusznikom, ale nie został przez nich przyjęty[2][3]. Plan był realizowany przez 4 lata, począwszy od kwietnia 1948. W tym czasie przekazano około 13 miliardów dolarów w postaci pomocy technicznej i ekonomicznej, aby wspomóc odbudowę krajów europejskich, które dołączyły do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)[4].

Do zakończenia planu systemy gospodarcze wszystkich biorących w nim udział krajów, z wyjątkiem Niemiec, urosły powyżej poziomów sprzed wojny. Przez kolejne dwie dekady wiele regionów Europy Zachodniej doświadczało niespotykanego wcześniej wzrostu i dobrej koniunktury. Plan Marshalla był również długo uważany za jeden z pierwszych elementów integracji europejskiej, ponieważ usunął celne bariery handlowe i ustanowił instytucje koordynujące gospodarkę na poziomie kontynentalnym.

Europejskie obawy czasu wojny edytuj

 
Spalone budynki po bombardowaniu Hamburga w czasie II wojny światowej

Europejskie zniszczenia wojenne edytuj

Duża część Europy była zniszczona, miliony osób zostało zabitych i rannych. Walki odbywały się prawie na całym kontynencie, obejmując obszar o wiele większy niż w czasie I wojny światowej. Ciągłe bombardowanie z powietrza sprawiło, że większość głównych miast została poważnie uszkodzona, zwłaszcza jeśli chodzi o produkcję przemysłową. Wiele spośród największych miast kontynentu, w tym Warszawa i Berlin, znajdowało się w stanie ruiny. Inne, np. Londyn i Rotterdam, były poważnie uszkodzone. Struktura gospodarcza regionu była zrujnowana, a miliony ludzi bezdomne. Chociaż głód holenderski w 1944 został zmniejszony przez napływ pomocy, ogólna dewastacja rolnictwa doprowadziła do wygłodzenia w wielu częściach kontynentu, co zostało dodatkowo pogorszone przez ciężką zimę 1946-1947 w północno-zachodniej Europie. Szczególnie zniszczona była infrastruktura transportowa; kolej, mosty i drogi były celem ataków lotniczych, podczas gdy duża część floty handlowej została zatopiona. Choć większość małych miast i wiosek w Europie zachodniej nie ucierpiała dużych szkód, to zniszczenie transportu pozostawiła je w izolacji ekonomicznej. Żaden z tych problemów nie mógł być łatwo rozwiązany, ponieważ większość narodów zaangażowanych w wojnę wyczerpała swoje skarbce.

Gospodarka europejska ucierpiała również po I wojnie światowej, w wyniku czego wpadła w głęboką recesję, która trwała do lat 20. XX wieku, co doprowadziło do niestabilności i ogólnego światowego pogorszenia koniunktury. USA, pomimo odrodzenia się izolacjonizmu, podjęły próbę wspierania europejskiego wzrostu, głównie poprzez partnerstwo z głównymi amerykańskimi bankami. Gdy Niemcy nie były w stanie spłacić swoich reparacji po I wojnie światowej, Amerykanie interweniowali udzielając pożyczki, dług ten był nadal aktualny, gdy USA dołączyło do wojny w 1941 roku.

Jedyną znaczącą siła, której infrastruktura nie została istotnie uszkodzona w czasie II wojny światowej były USA, które włączyły się do wojny później niż większość krajów europejskich i odniosły jedynie ograniczony straty na własnym terytorium. Amerykańskie rezerwy złota nie zostały naruszone, podobnie baza produkcyjna i rolnicza. W czasie wojny doświadczono największego wzrostu gospodarczego w historii, ponieważ amerykańskie fabryki wspierały zarówno swoje wysiłki wojenne, jak i swoich aliantów. Po wojnie fabryki te szybko przekształcono na produkcję towarów konsumpcyjnych i niedobór lat wojennych został zastąpiony przez wzrost w wydatkach konsumentów. Długoterminowe zdrowie gospodarcze opierało się na handlu, jednakże, dalsza dobra koniunktura wymagałaby rynków, na które można by eksportować te towary. Pomoc z planu Marshalla zostałaby w dużej mierze wykorzystana przez Europejczyków na zakupy dóbr i surowców z USA.

Konferencje w czasie wojny edytuj

  Osobne artykuły: Konferencja teherańska, Konferencja jałtańska i Konferencja poczdamska.

Alianci mieli odmienne pomysły na powojenną Europę[5], ZSRR poniósł ogromne szkody w wyniku niemieckiej inwazji, która była bezprecedensowa zarówno pod względem liczby ofiar śmiertelnych (ok. 27 milionów), jak i zakresu zniszczeń[6] i w znacznym stopniu ucierpiał historycznie w wyniku inwazji z Zachodu[7]. Stosownie do tych okoliczności, Moskwa była zaangażowana w zapewnienie, że nowy porządek w Europie będzie gwarantował Sowietom długoterminowe bezpieczeństwo, i starał się zniwelować szansę ponownego pojawienia się wrogiego rządu wzdłuż zachodniej granicy ZSRR, poprzez kontrolę spraw wewnętrznych krajów znajdujących się na niej[5]. W lutym 1945 na konferencji jałtańskiej Alianci podjęli próbę zdefiniowania szkieletu warunków ramowych dla powojennego rozstrzygnięcia w Europie, ale nie udało się uzyskać konsensusu[8]. Po kapitulacji Niemiec na konferencji poczdamskiej, która rozpoczęła się w późnym lipcu, pojawiła się poważna różnica zdań co do przyszłego rozwoju Niemiec i Europy wschodniej[9].

Plan Morgenthaua edytuj

  Osobny artykuł: Plan Morgenthaua.

W okupowanych Niemczech, USA i ZSRR ustanowiły strefy okupacji i luźną strukturę dla kontroli przy użyciu czterech sił z tracącymi wpływy Francuzami i Brytyjczykami[10]. Ze względu na swoje straty ZSRR był zdeterminowany zniszczyć zdolność Niemiec do kolejnej wojny i dążyła do tego w czasie konferencji. Wynikowa polityka plan Morgenthaua przewidywała powrót Niemiec do państwa pastorskiego bez przemysłu ciężkiego[11]. Podstawową koncepcją było założenie, że gospodarka Niemiec, zgodnie z planami gospodarczymi dla Niemiec, miała zostać zredukowana do 50% zdolności z 1938 tak, aby zmilitaryzowane Niemcy nie mogły powrócić w przyszłości. Sowieci i Francuzi popierali te plany, podczas gdy Brytyjczycy, którzy okupowali region najmniej zdolny do zapewnienia pożywienia dla swojej populacji, byli początkowo przeciwni, ale później Churchill, ku rozczarowaniu Anthony'ego Edena, zdecydował się zgodzić[12]. Bardzo zbliżona, ale odrzucona, propozycja francuskiego biurokraty Jeana Monneta, Plan Monneta, dawałaby Francji kontrolę nad niemieckimi złożami węgla na terenie Zagłębia Ruhry i protektoratu Saary, co miało doprowadzić Francję do 150% jej przedwojennej produkcji przemysłowej. Dyrektywa 1067 Kolegium Szefów Połączonych Sztabów USA ucieleśniała cele Planu Morgenthaua, ale okazała się niepraktyczna, ponieważ zabraniała działań niezbędnych dla funkcjonowania okupacji, zabraniając interakcji osobistych pomiędzy Niemcami i Amerykanami[11]. Administracja okupowanych Niemiec była koordynowana przez Sojuszniczą Radę Kontroli Niemiec[13]. Pierwszy niemiecki plan przemysłowy zpstał podpisany na początku 1946 roku i stwierdzał, że niemiecki przemysł ciężki miał zostać ograniczony do 50% poziomu z 1938 poprzez zniszczenie 1500 wyznaczonych fabryk[14].

Wydarzenia powojenne edytuj

Utworzenie bloku wschodniego edytuj

 
  Osobny artykuł: Blok wschodni.

Po zakończeniu II wojny światowej Sowieci skutecznie okupowali Europę Wschodnią[8]. W końcowych etapach wojny ZSRR rozpoczął tworzenie bloku wschodniego poprzez dołączanie kilku krajów jako republik ZSRR, które zostały wcześniej odstąpione III Rzeszy w ramach Paktu Ribbentrop-Mołotow. Wśród nich była wschodnia Polska (włączona do Ukraińskiej SRR i Białoruskiej SRR)[15], Łotwa (stała się Łotewską SRR)[16][17], Estonia (stała się Estońską SRR)[16][17], Litwa (stała się Litewską SRR)[16][17], część wschodnie Finlandii (stała się Karelo-Fińską SRR)[18] i północna Rumunia (stała się Mołdawską SRR[19][20]. Inne państwa zostały przekształcone w sowieckie kraje satelickie, takie jak Polska Rzeczpospolita Ludowa, Węgierska Republika Ludowa[21], Czechosłowacka Republika Socjalistyczna[22], Rumuńska Republika Ludowa, Ludowa Socjalistyczna Republika Albanii[23] i później Niemiecka Republika Demokratyczna z części Niemiec okupowanej przez Sowietów[24]. Zasobne w minerały uprzemysłowione ośrodki Saary i Śląska zostały odłączone od Niemiec, liczne zakłady przemysłowe zostały zniszczone, aby ograniczyć produkcję, a Zagłębie Ruhry było zagrożone odłączeniem aż do 1947.

Problemy z planem Morgenthaua edytuj

Strefa Niemiec okupowana przez Sowietów odpowiadała za znaczną część niemieckiej produkcji żywności, podczas gdy strefy brytyjska i amerykańska opierały się na imporcie żywności nawet przed wojną[25]. Dodatkowo Józef Stalin nakazał przyłączenie części wschodniej Polski do ZSRR, stratę rekompensując poprzez przekazanie Polsce dużej części Niemiec leżącej na wschód od linii Odra-Nysa, która obejmowała dużą część żyznych gleb Niemiec[25].

Niedobór żywności był jednym z najdotkliwszych problemów. Przed wojną Europa zachodnia polegała na dużych nadwyżkach produkcyjnych Europy Wschodniej, ale to źródło zostało w dużej mierze odcięte przez żelazną kurtynę[potrzebny przypis]. Problem ten był szczególnie dotkliwy w Niemczech, gdzie, wg Alana Milwarda, w latach 1946–47 średnia liczba kilokalorii na osobę na dzień wynosiła jedynie 1800, a więc była niewystarczająca ze względu na długoterminowe skutki zdrowotne[26]. Inne źródła stwierdzają, że liczba kalorii wahała się pomiędzy 1000 a 1500. Równie ważnym czynnikiem dla gospodarki były braki węgla, pogłębione przez surową zimę 1946-47. Seria niezwykle surowych zim pogłębiła i tak już trudną sytuację. Gospodarki Europejskie nie wykazywały wzrostu, na co wskazywały wysokie bezrobocie i braki żywności, które prowadziły do strajków i niepokojów społecznych w wielu narodach. W 1947 gospodarki europejski nadal znajdowały się poniżej poziomów przedwojennych i wykazywały niewiele oznak wzrostu. Produkcja rolna wynosiła 83% poziomów z 1938, produkcja przemysłowa 88%, a eksport 59%[27]. Wiele domów w Niemczech nie było ogrzewane i setki ludzi zamarzały na śmierć. W zjednoczonym Królestwie sytuacja nie była aż tak surowa, ale krajowe zapotrzebowanie oznaczało, że produkcja przemysłowa zatrzymała się. Niemcy otrzymały wiele ofert handlowych od narodów Europy Zachodniej, które miały obejmować wymianę żywności na węgiel i stal. Włosi i Holendrzy nie mogli już sprzedawać warzyw, które wcześniej zbywali w Niemczech, czego konsekwencją było zniszczenie znacznej części upraw przez Holendrów. Holandia zaoferowała 150 ton smalcu; Turcja zaoferowała orzechy laskowe; Norwegia zaoferowała ryby i olej rybny; Szwecja znaczącą ilość tłuszczów. Jednakże Alianci nie pozwalali Niemcom handlować[28].

Siła i popularność lokalnych partii komunistycznych w kilku państwach Europy Zachodniej martwiła USA. Ubóstwo okresu powojennego we Francji i we Włoszech zwiększało popularność partii komunistycznych, które odgrywały również kluczowe role w ruchach oporu w czasie wojny. Partie te odnosiły znaczące sukcesy w powojennych wyborach. We Francji komuniści stali się największą partią. Choć dzisiaj wielu historyków uważa, że zagrożenie Francji i Włoch wpadających w ręce komunistów było niewielkie[29], amerykańscy decydenci uważali je wówczas za realną możliwość. Rząd Harry'ego Trumana zaczął wierzyć w tą możliwość w 1946, w znacznej mierze po przemówieniu Churchilla na temat żelaznej kurtyny, które wygłosił w obecności Trumana. W ich mniemaniu USA musiały zająć zdecydowane stanowisko w sprawie porządku świata albo obawiać się utraty wiarygodności. wyłaniające się doktryna powstrzymywania głosiła, że USA powinny powaznie wspomóc kraje niekomunistyczne, aby zatrzymać rozprzestrzenianie się sowieckich wpływów. Istniała również nadzieja, że narody wschodnioeuropejskie przyłączą się do planu i w ten sposób zostaną wyciągnięte z powstającego bloku sowieckiego.

Porzucenie planu Morgenthaua edytuj

W serii raportów nazwanych The President's Economic Mission to Germany and Austria, zatwierdzonych przez Harry'ego Trumana, były prezydent Herbert Hoover przedstawił bardzo krytyczne spojrzenie na efekty polityki okupacyjnej w Niemczech oraz propozycje fundamentalnych zmian tej polityki. Wśród swoich argumentów stwierdzał, że Nowe Niemcy po odłączeniu od nich terenów na wschód od linii Odra-Nysa nie mogą zostać zredukowane do państwa pastorskiego, chyba że eksterminuje się lub przesiedli 25 milionów ludzi z ich terenów[30]. Generał Lucius Clay poprosił przemysłowca Lewisa Browna o przeprowadzenie inspekcji powojennych Niemiec, czego efektem był raport A Report on Germany z 1947, który zawierał podstawowe informacje dotyczące problemów w Niemczech, wraz z zaleceniami dla odbudowy. Wielki kryzys również wskazał na zagrożenia ceł i protekcjonizmu, wywołując silną wiarę w konieczność wolnego handlu i integracji gospodarczej Europy[31]. Ze względu na rosnące koszty importu żywności, aby uniknąć klęski głodu w Niemczech, i w obawie przed utratą całego narodu na rzecz komunizmu, rząd USA porzucił plan Morgenthaua we wrześniu 1946 przemówieniem sekretarza stanu USA Jamesa Byrnesa Restatement of Policy on Germany[32].

Zgadzając się z poglądem dowódcy amerykańskiej strefy okupacyjnej, generała Luciusa Claya, Kolegium Szefów Połączonych Sztabów ogłosiło, że całkowite odrodzenie niemieckiego przemysły, w szczególności wydobycia węgla, było ważne z punktu widzenia amerykańskiego bezpieczeństwa[33]. W styczniu 1947 Truman mianował generała George'a Marshalla na sekretarza stanu, odwołał JCS 1067 i zastąpił go JCS 1779, który dekretował, że uporządkowana i prosperująca Europa wymagała gospodarczego wkładu stabilnych i produktywnych Niemiec[33][34][35]. Ograniczenia nałożone na niemiecki przemysł ciężki zostały częściowo ulepszone, dozwolone poziomy produkcji stali zostały podniesione z 25% przedwojennych[36][37] do 50% przedwojennych[35].

USA wydawały sporo, aby pomóc Europie w odbudowie. Oszacowano, że w latach 1945-47 wydano 9 miliardów dolarów. Większość tej pomocy nie była bezpośrednia, w postaci ciągłych umów lend-lease i poprzez wysiłek wojsk amerykańskich włożony w odbudowę infrastruktury i pomoc uchodźcom. Zostały podpisane liczne bilateralne umowy pomocy, z których prawdopodobnie najważniejszą była Doktryna Trumana zapewniająca wsparcie wojskowe dla Grecji i Turcji. Organizacja Narodów Zjednoczonych uruchomiła szereg starań humanitarnych i pomocowych, finansowanych prawie w całości przez USA. Starania te odniosły znaczące efekty, ale brakowało im scentralizowanej organizacji i planowania, w skutek czego nie zdołały zaspokoić wielu spośród podstawowych potrzeb Europy[38]. W 1943 została założona Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy (UNRRA), aby zapewniać pomoc obszarom wyzwolonym siłom Osi po II wojnie światowej. UNRRA zapewniała miliardy dolarów pomocy na odbudowę i pomogła około 8 milionom uchodźców. Swoje działania zaprzestała w obozach dla osób przemieszczonych w 1947 w oczekiwaniu na kierowany przez amerykanów Plan Marshalla. Wiele spośród funkcji UNRRA zostało przeniesionych do agencji ONZ.

Strefa Radziecka edytuj

Na polecenia Stalina, w części Niemiec okupowanej przez Sowietów, władze radzieckie wymusiły zjednoczenie Komunistycznej Partii Niemiec i Socjaldemokratycznej Partii Niemiec w Niemiecką Socjalistyczną Partię Jedności (NSPJ), twierdząc wówczas, że nie będzie ona miała ukierunkowania sowieckiego, ani marksistowsko-leninowskiego[24]. NSPJ odniosła nieznaczną wygraną w strefie sowieckiej w wyborach w 1946, choć władze radzieckie poddawały opresjom przeciwników politycznych, a nawet uniemożliwiły wielu konkurencyjnym partiom uczestnictwa w wyborach na terenach wiejskich[39]. W bardziej otwartych wyborach lokalnych w strefie sowieckiej w październiku 1946, NSPJ została całkowicie odrzucona na rzecz socjaldemokratów, którzy zdobyli 2,5 razy więcej głosów niż NSPJ[40]. Po tym Sowieci wprowadzili restrykcyjne prawo, takie jak cenzura ograniczająca dostęp do mediów drukowanych i elektronicznych[41], złożony aparat policji politycznej, która utrzymywała ludność pod ścisłą obserwacją[41], karanie przeciwników komunizmu przez radziecki kontrwywiad wojskowy Smiersz[24] i obowiązkowy marksistowsko-leninowskiego program nauczania, który spowodował ucieczkę wielu profesorów i studentów na zachód[41]. W trakcie spotkania w czerwcu 1945 Stalin powiedział niemieckim przywódcom komunistycznych w strefie sowieckiej, że oczekiwał powolnego podważania pozycji Brytyjczyków w ich strefie i że USA wycofają się w przeciągu roku lub dwóch i że nic nie będzie wtedy stało na drodze do zjednoczonych Niemiec pod komunistyczną kontrolą w obrębie sowieckiej orbity[42].

Negocjacje z Sowietami edytuj

Po mianowaniu Marshalla w styczniu 1947, oficjele administracji spotkali się z ministrem spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesławem Mołotowem i innymi, aby naciskać na skierowanie Niemiec w stronę gospodarczej samowystarczalności i szczegółową ewidencję zakładów przemyslowych, dóbr i infrastruktury, które zostały usunięte przez Sowietów w okupowanej przez nich strefie[43][44]. W czasie moskiewskich posiedzeń Komisji Ministrów Spraw Zagranicznych w marcu i kwietniu 1947 stało się jasne, że decyzja o przyszłym rządzie centralnym i ewentualnym traktacie pokojowym ze zreformowanymi Niemcami zależała od rozwiązania kwestii gospodarczych[44]. USA, Wielka Brytania i Niemcy szukały wspólnego stanowiska w sprawie rekonstrukcji i długoterminowego rozbrojenia; udział krajów bloku sowieckiego był mile widziany, ale Marshall uważał ich udział za mało prawdopodobny, ponieważ, aby dołączyć, musiałyby odstąpić od tajności i ujawnić dane gospodarcze[45][46]. Sowieci przyjęli karne podejście, oczekiwali raczej opóźniania niż przyspieszania rehabilitacji gospodarczej, żądali bezwarunkowego spełnienia wszystkich wcześniejszych roszczeń reparacyjnych i chcieli postępu w stronę ogólnonarodowej transformacji społeczno-ekonomicznej[46].

Marshall i brytyjski minister spraw zagranicznych Ernest Bevin chcieli uzgodnień w sprawie dostaw żywności do ich stref, wyższego poziomu uprzemysłowienia, wspólnego zarządzania eksportem i importem, pierwszeństwa dla płatności za import i utrzymywania minimum standardu życia, zaprzestania usuwania wyposażenia produkcyjnego, ograniczenia sowieckich żądań reparacyjnych i swobodnego ruchu ludności, dóbr i poglądów przez granice stref okupacyjnych[46]. Naciskali na czterostronną kontrolę nad gospodarką Niemiec, włączając w to strefę sowiecką i Zagłębie Ruhry[46]. Po sześciu tygodnia negocjacji, Mołotow odrzucił wszystkie żądania[43][46]. Winą za to obarczył brytyjczyków i amerykanów, którzy naruszyli zobowiązania poczdamskie przez połączenie swoich stref[46].

Mołotow odrzucił również kontrofertę, aby zlikwidować brytyjsko-amerykańską Bizonię i włączyć strefę sowiecką do nowo powstałych Niemiec[46]. Marshall i Bevin zaproponowali, że zachodnie władze zgodzą się na przyznać Sowietom dodatkowe reparacje z ówczesnej produkcji niemieckiej (przeciwnie do porozumień poczdamskich), jeśli Ci zgodzą się na zwiększenie poziomu uprzemysłowienia (z którego zyski stanowiłyby ów dodatkowe reparacje) i jedność polityczną pod demokratycznymi rządami z gwarancjami praw człowieka i podstawowych wolności[46]. Mołotow był gotów rozpocząć dyskusje nad propozycją pod warunkiem dekartelizacji likwidującej własność prywatną, ustanowienia reform rolnych, rozbrojenia gospodarczego i dopełnienia wszystkich innych żądań, na które rzekomo zgodzono się w Poczdamie; oznaczało to brak woli kompromisu w kwestiach poziomów uprzemysłowienia i reparacji[47].

Po tych wydarzeniach rozmowy moskiewskie zostały odroczone[43][47]. Marshall był szczególnie zniechęcony po osobistym spotkaniu ze Stalinem w celu wyjaśnienia, że USA nie mogły zrezygnować ze swojej pozycji w Niemczech, podczas gdy Stalin wyraził niewielkie zainteresowanie w rozwiązaniu problemów gospodarczych Niemiec[43][46].

Przemówienie edytuj

 
Pierwsza strona Foreign Assistance Act of 1948 - ustawy o Planie Marshalla

Po odroczeniu konferencji moskiewskiej, które nastąpiło po sześciu tygodniach nieudanych rozmów z Sowietami na temat odbudowy Niemiec , USA stwierdziły, że nie można dłużej czekać na rozwiązanie[43]. Na dodatek wcześniejsze publiczne rozmowy o potrzebie odbudowy zostały w dużym stopniu zignorowane, ponieważ nie było jasne czy ustalają one oficjalną politykę rządu. Zdecydowano, że należy rozwiać wszelkie wątpliwości poprzez znaczące wystąpienie sekretarza stanu George'a Marshalla. Zostało ono przedstawione 5 czerwca 1947 ostatniemu rocznikowi na Uniwersytetu w Harvardzie. Stojąc na schodach Memorial Church Uniwersytetu w Harvardzie, zaproponował amerykańską pomoc, aby wesprzeć odbudowę Europy. Mowa opisywała dysfunkcję europejskiej gospodarki i przedstawiała powody amerykańskiej pomocy. Marshall przedstawił zarys gotowości rządu USA do przyczynienia się do odbudowy Europy. Marshall powiedział (w wolnym tłumaczeniu):

Jest logicznym, że Stany Zjednoczone powinny zrobić co jest w ich mocy, aby pomóc w powrocie do normalnego zdrowia gospodarczego na świecie, bez którego nie może być politycznej stabilności i zapewnionego pokoju. Nasz sposób postępowania nie jest skierowany w stronę któregokolwiek państwa, ale przeciwko głodowi, ubóstwu, desperacji i chaosowi. Każdy rząd wyrażający chęć pomocy w odbudowie spotka się z pełną współpracą po stronie USA[48].

Marshall był przekonany, że stabilność gospodarcza zapewni stabilność polityczną w Europie. Zaoferował pomoc, ale kraje europejskie musiały samodzielnie zorganizować program.

Mowa, napisana przez Charlesa Bohlena, nie zawierała żadnych szczegółów ani liczb. Najważniejszym jej elementem było wezwanie europejczyków do spotkania się i stworzenia własnego planu odbudowy Europy oraz że USA sfinansują ten plan. Rząd czuł, że plan prawdopodobnie byłby niechętnie przyjęty wśród Amerykanów, dlatego przemówienie było skierowanie głównie do europejczyków. Aby utrzymać przemówienie z dala od gazet, nie skontaktowano się z dziennikarzami, a tego samego dnia Truman zwołał konferencję prasową, aby przejąć nagłówki. Odwrotnie, Acheson dostał zadanie skontaktowania się z europejskimi mediami, zwłaszcza brytyjskimi, a przemówienie zostało odczytane w całości w BBC[49][50].

Odmowa Sowietów edytuj

Brytyjski minister spraw zagranicznych Ernest Bevin usłyszał przemówienie radiowe Marshalla i natychmiast skontaktował się z francuskim ministrem spraw zagranicznych Georges Bidault, aby rozpocząć przygotowania szybkiej europejskiej odpowiedzi (i akceptacji) propozycji. Ministrowie zgodzili się, że konieczne będzie zaproszenie Sowietów jako ważnej siły sojuszniczej. Przemówienie Marshalla wyraźnie zawierało zaproszenie dla Sowietów, ponieważ wyłączenie ich byłoby zbyt jasnym sygnałem braku zaufania. Oficjele Departamentu Stanu wiedzieli, że Stalin prawie na pewno nie będzie chciał w tym uczestniczyć i że jakikolwiek zatwierdzenie przez Kongres planu, który miałby przekazywać duże kwoty pomocy Sowietom, było mało prawdopodobne.

Początkowe reakcje edytuj

Choć ambasador radziecki w Waszyngtonie uważał, że plan stworzy blok antysowiecki, to Stalin czuł, że Sowieci powinni przyjąć ofertę [51]. Stalin zmienił zdanie, gdy dowiedział się, że kredyty zostałyby rozszerzone tylko w przypadku zgody na współpracę gospodarczą i że Niemcy również otrzymałyby podobną pomoc, co wg niego zmniejszyłoby możliwość wywierania sowieckich wpływów w zachodnich Niemczech[51]. Stalin instruował, że w czasie negocjacji dotyczących pomocy, które miały się odbyć w Paryżu, kraje Bloku Wschodniego nie mogły się zgodzić na proponowane warunki gospodarcze[51].

Początkowo Stalin planował podjąć próbę zniszczyć lub przynajmniej powstrzymywać realizację planu poprzez destrukcyjny uczestnictwo w paryskich rozmowach dotyczących warunków[51]. Jednakże szybko zdał sobie sprawę, że to byłoby niemożliwe, gdy Mołotow doniósł mu po swoim przyjeździe do Paryża w lipcu 1947, że żadne znaczące zmiany nie podlegały negocjacjom przy przyjmowaniu kredytu[51]. Równie dużym zmartwieniem był czechosłowacki entuzjazm do przyjęcia pomocy, jak również oznaki podobnego stanowiska Polski[51]. Stalin podejrzewał, że te kraje Bloku Wschodniego mogły przeciwstawić się sowieckim dyrektywom, aby nie przyjmować pomocy, potencjalnie powodując utratę kontroli nad Blokiem Wschodnim[51]. W dodatku najważniejszym warunkiem dla każdego kraju chcącego dołączyć do planu było niezależne oszacowanie jego sytuacji gospodarczej, a więc nadzoru, na który Sowieci nie mogli się zgodzić. Bevin i Bidault nalegali również, aby jakakolwiek pomoc była połączona z tworzeniem zjednoczonej gospodarki europejskiej, czyli czegoś nie do pogodzenia ze ścisłą gospodarką centralnie planowaną.

Przymusowa odmowa Bloku Wschodniego edytuj

Mołotow opuścił Paryż odrzucając plan[52]. Później składano deklaracje sugerujące konfrontację z zachodem w przyszłości, nazywające USA siłą faszyzującą i centrum światowego przeciwdziałania i antysowieckiej aktywności, a wszystkie kraje z nimi związane nazywano wrogimi[52]. Sowieci oskarżali później USA również o przegrane komunistów w wyborach w Belgii, Francji i we Włoszech kilka miesięcy wcześniej, wiosną 1947[52]. Twierdzili, że należy przeciwstawiać się i zapobiegać marshalizacji przy użyciu wszystkich dostępnych metod i środków, a francuskie i włoskie partie komunistyczne miały podjąć wszelkie starania, aby dokonać sabotażu realizacji planu[52]. Zachodnie ambasady w Moskwie zostały odizolowane, a ich personelowi zabroniono kontaktów z oficjelami radzieckimi[52].

12 lipca zwołano większe spotkanie w Paryżu. Zaproszono wszystkie państwa europejskie z wyjątkiem Hiszpanii (w czasie II wojny światowej sympatyzowali z państwami Osi) i małymi krajami: Andora, San Marino, Monaco i Liechtenstein. ZSRR został zaproszony ze zrozumieniem, że najprawdopodobniej odmówi. Zwrócono się również do krajów przyszłego Bloku Wschodniego. Czechosłowacja i Polska zgodziły się wziąć udział. Jednym z najwyraźniejszych znaków radzieckiej kontroli nad regionem było wezwanie czechosłowackiego ministra spraw zagranicznych, Jana Masaryka, do Moskwy i skrytykowanie przez Stalina za myślenie o przyłączeniu się do planu Marshalla. Polski premier Józef Cyrankiewicz został nagrodzony przez Stalina za polskie odrzucenie planu. Rosja nagrodziła Polskę ogromnym pięcioletnim porozumieniem handlowym, odpowiednikiem kredytu w wysokości 450 milionów dolarów z 1948, 200 000 ton ziarna, ciężkiej maszynerii i fabryk[53]. Uczestnicy planu Marshalla nie byli zaskoczeni, gdy powstrzymano delegacje Polski i Czechosłowacji od udziału w paryskim spotkaniu. Inne wschodnioeuropejskie kraje niezwłocznie odrzuciły propozycję[54]. Również Finlandia odmówiła, aby uniknąć antagonizacji stosunków z Sowietami. Radziecką alternatywą dla planu Marshalla, którego celem było zaangażowanie państw zależnych od ZSRR do handlu z Europą zachodnią, stał się plan Mołotowa, a później Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. W przemówieniu przed ONZ z 1947, radziecki wiceminister spraw zagranicznych Andriej Wyszynski powiedział, że plan Marshalla złamał zasady Narodów Zjednoczonych. Oskarżył USA o usiłowanie narzucenia swojej woli na inne niepodległe kraje, jednocześnie używając zasobów gospodarczych rozprowadzanych jako pomoc dla narodów będących w potrzebie, jako narzędzie politycznego nacisku.[55].

Stalin chciał niezwłocznie zdobyć większą kontrolę nad krajami Bloku Wschodniego, porzucają wcześniejsze pozory instytucji demokratycznych[56]. Gdy okazało się, że pomimo silnych nacisków, niekomunistyczne partie mogą uzyskać ponad 40% głosów w węgierskich wyborach w sierpniu 1947, przedsięwzięto zdecydowane represje, aby zlikwidować jakiekolwiek niezależne siły polityczne[56]. W tym samym miesiącu rozpoczęło się całkowite unicestwienie opozycji w Bułgarii na podstawie ciągłych instrukcji od sowieckich kadr[56][57].

Spotkanie w Szklarskiej Porębie edytuj

W sierpniu ZSRR zwołał spotkanie 9 europejskich partii komunistycznych w Szklarskiej Porębie[58]. Na początku odczytano raport Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, aby ustanowić silnie antyzachodni ton, stwierdzając, że międzynarodowa polityka jest zdominowana przez rządzącą klikę amerykańskich imperialistów, którzy rozpoczęli zniewolenie osłabionych, kapitalistycznych krajów Europy[59]. Partie miały walczyć przeciwko obecności USA w Europie przy użyciu wszystkich dostępnych środków, włącznie z sabotażem[60]. Kolejnym twierdzeniem było, że reakcjonistyczne elementy imperialistyczne na całym świecie, szczególnie w USA, Wielkiej Brytanii i Francji, pokładały szczególną nadzieję w Niemczech i Japonii, a zwłaszcza Niemczech, które były siłą najbardziej zdolną zadać cios ZSRR[61]. Odnosząc się do bloku wschodniego stwierdzono, że wyzwoleńcza rola Armii Czerwonej została dopełniona przez nagły wzrost zmagań wyzwoleńczych, podjętych przez narody kochające wolność przeciwko faszystowskim drapieżnikom i ich najemnikom[61]. Argumentowano, że szefowie Wall Street przejmowali rolę Niemiec, Japonii i Włoch[61]. Plan Marshalla był opisywany jako amerykański plan zniewolenia Europy[61]. Opisywano świat, który rozłamuje się na 2 obozy - imperialistyczny i antydemokratyczny po jednej stronie oraz antyimperialistyczny i demokratyczny po drugiej[61].

Choć kraje Bloku Wschodniego, poza Czechosłowację, natychmiast odrzuciły pomoc oferowaną przez plan Marshalla, partie komunistyczne zostały obarczone winą za pozwolenie na nawet niewielkie wpływy niekomunistów w ich krajach[56]. Przewodnicząca spotkania, Andriej Żdanow, który był w stałym kontakcie radiowym z Kremlinem, skąd otrzymywał instrukcje[59], ostro skrytykował partie komunistyczne Francji i Włoch za kolaborację z wewnętrznymi planami ich krajów[62]. Żdanow ostrzegł, że jeśli zawiodą w utrzymywaniu międzynarodowego kontaktu z Moskwą, aby konsultować we wszystkich sprawach, to skończy się to skrajnie szkodliwymi konsekwencjami dla rozwoju bratnich partii[62]. Przywódcy włoskich i francuskich komunistów zostali powstrzymani przez zasady partyjne od zwrócenia uwagi na to, że to Stalin nakazał im nie przyjmować postaw opozycyjnych w 1944[62]. Francuska partia komunistyczna, tak jak i inne, miała wtedy przekierować swoją misję na zniszczenie gospodarki kapitalistycznej, a Kominform (Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych) przejąć kontrolę nad aktywnością Francuskiej Partii Komunistycznej, aby oprzeć się planowi Marshalla[60]. Gdy zapytano Żdanowa czy powinni się przygotować do zbrojnego buntu, gdy wrócą do domu, nie odpowiedział[60]. W rozmowie ze Stalinem wytłumaczył, że zbrojna walka byłaby niemożliwa i że walka przeciwko planowi Marshalla miała być prowadzona pod sloganem niepodległości narodowej[63].

Negocjacje edytuj

 
Jeden z plakatów stworzonym, aby promować plan Marshalla w Europie. Biało-niebieska flaga pomiędzy flagami Niemiec i Włoch to jedna z wersji flagi Wolne Terytorium Triestu.

Wprowadzanie planu w życie wymagało negocjacji pomiędzy państwami biorącymi w nim udział i przeprowadzenie go przez Kongres Stanów Zjednoczonych. Przedstawiciele 16 krajów spotkali się w Paryżu, aby określić jaką formę przyjmie amerykańska pomoc i w jaki sposób będzie ona dzielona. Negocjacje były długie i złożone, każde państwo miało swoje cele. Francuzi skupiali się głównie na tym, aby Niemcy nie odbudowały się do swojej poprzedniej zagrażającej pozycji. Kraje Beneluxu, pomimo cierpienia w okresie nazistów, od dawana były blisko powiązane z niemiecką gospodarką i uważały, że ich koniunktura zależała od odbudowy gospodarki Niemiec. Kraje skandynawskie, zwłaszcza Szwecja, nalegały, aby nie przerywano ich długotrwałych związków handlowych z krajami bloku wschodniego i nie naruszano ich neutralności. Zjednoczone Królestwo nalegało na przyznanie mu specjalnego statusu, ponieważ obawiało się, że w przypadku traktowania na równi ze zniszczonymi krajami kontynentu, nie otrzymałoby praktycznie żadnej pomocy. Amerykanie podkreślali ważność wolnego handlu i jedności europejskiej, aby stworzyć bastion przeciwko komunizmowi. Administracja Trumana, reprezentowana przez Williama Claytona, obiecywała europejczykom, że będą mieli wolną rękę tworzeniu struktury planu, ale również przypominano, że wprowadzenie planu w życie zależało od jego przejścia przez kongres. Większość członków kongresu była poświęcona idei wolnego handlu i integracji europejskiej, jak również była niechętna wydawaniu zbyt dużych środków na Niemcy[64].

Po osiągnięciu porozumienia, wysłano do Waszyngtonu plan odbudowy. W dokumencie tym Europejczycy prosili o 22 miliardy dolarów pomocy. Truman, w dokumencie, który przedstawił kongresowi, ograniczył tę sumę do 17 miliardów dolarów. Plan napotkał ostry sprzeciw w kongresie, głównie ze strony tej części Partii Republikańskej, która orędowała bardziej izolacjonistyczną politykę i by była znużona dużymi wydatkami rządu. Plan miał również przeciwników po stronie Partii Demokratycznej, gdzie Henry Wallace był silnym przeciwnikiem jej wprowadzenia. Wallace uważał plan za dotację dla amerykańskich eksporterów i był pewien, że spolaryzuje on świat pomiędzy wschodem a zachodem[65]. Opozycja ta została znacząco zmniejszona po obaleniu demokratycznego rządu Czechosłowacji w lutym 1948. Krótko po tym wstępna ustawa przyznająca 5 miliardów dolarów została przyjęta przez kongres przy silnym ponadpartyjnym poparciu. Kongres ostatecznie przekazał 12,4 miliarda dolarów pomocy w czasie 4 lat realizacji planu[66].

Truman zmienił Plan Marshalla w prawo 3 kwietnia 1948, ustanawiając Economic Cooperation Administration (ECA), która miała nadzorować pracę programu. W tym samym roku, państwa biorące udział w programie (Austria, Belgia, Dania, Francja, Niemcy Zachodnie, Wielka Brytania, Grecja, Islandia, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Norwegia, Szwecja, Szwajcaria, Turcja i USA) podpisały porozumienie ustanawiające Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.

Ograniczenia nałożone na poziom uprzemysłowienia Niemiec edytuj

 
Inwestycje w Berlinie Zachodnim ze środków planu Marshalla.

Demontaż niemieckiego przemysłu postępował nawet w czasie wprowadzania w życie Planu Marshalla, dlatego w 1949 Konrad Adenauer napisał do Aliantów, domagając się zaprzestania tegoż demontażu, zwracając uwagę na sprzeczność pomiędzy pobudzaniem wzrostu poziomu uprzemysłowienia a likwidacją fabryk, jak również niepopularność tejże polityki[67]. Poparcie dla demontażu niemieckiego przemysłu pochodziło głównie ze strony Francuzów, a układ petersberski z 22 listopada 1949 znacząco zmniejszył zakładany poziom demontażu, choć likwidacja pomniejszych fabryk była kontynuowana do 1951[68]. Pierwszy plan dotyczący poziomu uprzemysłowienia, podpisany przez Aliantów 29 marca 1946, zakładał redukcję niemieckiego przemysłu ciężkiego do 50% poziomu z 1938 poprzez zniszczenie 1500 wyznaczonych fabryk[14]. W styczniu 1946 Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec ustaliła podstawę przyszłej ekonomii Niemiec poprzez ograniczenie niemieckiej zdolności produkcyjnej stali - dozwolone maksimum ustalono na około 5 800 000 ton stali rocznie, co było równoważne 25% przedwojennego poziomu produkcji[36]. Wielka Brytania, w której strefie okupacyjnej znajdowała się większość produkcji stali, proponowała mniejsze ograniczenia - ustalenie limitu na poziomie 12 milionów ton rocznie - ale musiała poddać się woli USA, Francji i ZSRR (który optował za limitem na poziomie 3 milionów ton rocznie). Stąd nadmiarowe huty stali miały zostać rozebrane. Niemcy miały zostać zredukowane do standardu życia, który panował w nich u szczytu wielkiego kryzysu (1932)[37].

Po pierwszym planie dotyczącym poziomu uprzemysłowienia Niemiec przyjmowane były kolejne, ostatni został podpisany w 1949. Do 1950 usunięto wyposażenie z 706 fabryk w Niemczech Zachodnich a zdolność produkcyjna stali została ograniczona o 6 700 000 ton[69]. Vladimir Petrov stwierdza, że Alianci opóźnili gospodarczą odbudowę kontynentu, która kosztowała USA miliardy dolarów[70]. W 1951 Niemcy Zachodnie zgodziły się dołączyć do Europejska Wspólnota Węgla i Stali. Oznaczało to, że zniesiono niektóre z ograniczeń gospodarczych dotyczących zdolności produkcyjnych i rzeczywistej produkcji, które zostały narzucone przez Abkommen über die Errichtung einer Internationalen Ruhrbehörde, a jego rolę przejęła Europejska Wspólnota Węgla i Stali[71].

Podział funduszy edytuj

 
Mapa Europy w czasie zimnej wojny, ukazująca kraje, które otrzymały pomoc w ramach Planu Marshalla. Niebieskie słupki wskazują względny rozmiar pomocy udzielonej danemu krajowi.

Pomoc udzielona w ramach Planu Marshalla została podzielona pomiędzy uczestniczące kraje w przybliżeniu per capita. Większa pomoc została udzielona krajom najbardziej uprzemysłowionym, ponieważ przeważało przekonanie, że ich odbudowa była niezbędna do ogólnego odrodzenia Europy. Trochę większa pomoc per capita została również skierowana w stronę Aliantów, a mniejsza dla państw Osi lub neutralnych. Poniższa tabela przedstawia wartości podane w The Marshall Plan: Fifty Years After[72]. Nie ma konsensusu co do dokładnych wielkości, ponieważ naukowcy różnią się w ocenie, które elementy amerykańskiej pomocy w tym okresie były częścią Planu Marshalla.

 
Oznakowanie umieszczane na paczkach pomocowych
Kraj 1948/49
[milionów USD]		 1949/50
[milionów USD]		 1950/51
[milionów USD]		 Razem
[milionów USD]
  Austria 232 166 70 468
  Belgia i   Luksemburg 195 222 360 777
  Dania 103 87 195 385
  Francja 1085 691 520 2296
  Niemcy 510 438 500 1448
  Grecja 175 156 45 376
  Islandia 6 22 15 43
  Irlandia 88 45 0 133
  Włochy i   Triest 594 405 205 1204
  Holandia 471 302 355 1128
  Norwegia 82 90 200 372
  Portugalia 0 0 70 70
  Szwecja 39 48 260 347
  Szwajcaria 0 0 250 250
  Turcja 28 59 50 137
  Wielka Brytania 1316 921 1060 3297
Totals 4,924 3,652 4,155 12,731

Obszary nieobjęte Planem Marshalla edytuj

Duża część świata zniszczona II wojną światową nie uzyskała pomocy z Planu Marshalla. Jedynym znacznym zachodnioeuropejskim krajem wyłączonym z programu była Hiszpania Francisco Franco, która nie brała udziału w II wojnie światowej. Po wojnie obrała drogę samowystarczalności, kontroli walutowej i limitów, która nie przyniosła większych sukcesów. Wraz z eskalacją Zimnej Wojny, USA zrewidowały swoją pozycję i w 1951 zawarły sojusz z Hiszpanią, zachęcone agresywną polityką antykomunistyczną Franca. Przez kolejną dekadę znacząca ilość pomocy amerykańskiej została skierowana do Hiszpanii, ale mniej niż jej sąsiedzi otrzymali w ramach Planu Marshalla[73].

Europa Wschodnia nie otrzymała pieniędzy z Planu Marshalla, ponieważ rządy kontrolowane przez Moskwę odrzuciły propozycję przystąpienia do programu, ponadto otrzymując niewielką pomoc od Sowietów. Sowieci utworzyli Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) jako odpowiedź na Plan Marshalla. Członkowie RWPG oczekiwali od ZSRR ropy naftowej; w zamian dostarczali maszyny, wyposażenie, produkty rolnicze, produkty przemysłowe i dobra konsumenckie. Odbudowa gospodarcza na wschodzie odbywała się znacznie wolniej niż na zachodzie, a Gospodarki nie doznały pełnej odbudowy w okresie komunistycznym, czego wynikiem była gospodarka niedoboru i przepaść pomiędzy zamożnością zachodu i wschodu. Finlandia, która nie przystąpiła do Planu Marshalla i musiała wypełnić duże reparacje w stosunku do ZSRR, odbudowała swoją gospodarkę do poziomu sprzed wojny w 1947[74]. We Francji, która otrzymała miliardy dolarów z Planu Marshalla, poziom przychodu per capita powrócił po poziomu przedwojennego w 1949 [75]. Do połowy 1948 produkcja przemysłowa w Polsce, Węgrzech, Bułgarii i Czechosłowacji osiągnęła poziom nieco ponad poziom przedwojenny[76].

Japonia była również znacząco zniszczona przez wojnę, jednakże Amerykanie i Kongres byli znacząco mniej współczujący w jej przypadku, niż w przypadku Europy. Japonii nie brano pod uwagę jako mającej strategiczne lub gospodarcze znaczenie dla USA. Dlatego nie powstał żaden wielki plan odbudowy, a odbudowa japońskiej gospodarki przed 1950 była powolna. Jednakże do 1952 tempo wzrostu zwiększyło się na tyle, że w okresie od 1952 do 1971 PKB Japonii rosło ze średniorocznym współczynnikiem 9,6%.[77]. Wojna koreańska mogła odegrać pewną rolę we wczesnym wzroście gospodarczym Japonii. Rozpoczęła wię w 1950, a Japonia była w centrum działań wojennych ONZ, jak również najbardziej znaczącym dostawcą materiałów. Jednym z dobrze znanych przykładów jest firma Toyota. w czerwcu 1950 wyprodukowała 300 ciężarówek i była na granicy bankructwa. W pierwszych latach wojny wojsko zamówiło 5000 pojazdów, a firma doznała odrodzenia[78]. W okresie 4 lat wojny Japonia doznała znacząco większego zastrzyku gotówki, aniżeli jakikolwiek kraj z Planu Marshalla.

Kanada, podobnie jak USA, doznała niewielkich zniszczeń wojennych i w 1945 była jedną z największych gospodarek świata. Gospodarka kanadyjska w większym stopniu niż amerykańska opierała się na handlu z Europą, przez co przeżywała kłopoty po wojnie. W kwietniu 1948 Kongres USA przyjął postanowienie, że środki pomocowe mogą być wykorzystane do zakupu dóbr kanadyjskich. Postanowienie to ochroniło kanadyjską gospodarkę, otrzymała ona ponad miliard dolarów w pierwszych dwóch latach realizacji planu[79]. Było to dużym kontrastem w stosunku do sytuacji Argentyny (której gospodarka w dużym stopniu opierała się na eksporcie produktów rolniczych do Europy), ponieważ kraj ten został celowo wyłączony z udziału w Planie Marshalla ze względu na różnice polityczne pomiędzy USA a prezydentem Juanem Perónem. Uszkodziło to argentyński sektor rolniczy i pomogło w krótkim czasie doprowadzić do kryzysu gospodarczego w tym kraju[80].

Krytyka edytuj

Początkowa krytyka Planu Marshalla pochodziła ze strony liberalnych ekonomistów. Wilhelm Röpke, który wywarł wpływ na Ministra Gospodarki i Technologii RFN Ludwiga Erharda i jego program niemieckiego cudu gospodarczego, uważał, że do odbudowy należało dążyć poprzez likwidację centralnego planowania i przywrócenie gospodarki rynkowej w Europie, szczególnie w krajach, które przyjęły politykę gospodarczą nacechowaną przez faszyzm i korporacjonizm. Röpke krytykował Plan Marshalla za wstrzymywanie przemian w kierunku wolnego rynku poprzez dotowanie obecnego, upadającego systemu. Erhard wprowadził teorię Röpkego w życie i później zwracał uwagę na jego udział w sukcesie Zachodnich Niemiec[81]. Henry Hazlitt krytykował Plan Marshalla w swojej książce z 1947 roku pt. Will Dollars Save the World?, argumentując, że odbudowa gospodarcza przychodzi poprzez oszczędzanie, akumulację kapitału i prywatną przedsiębiorczość, a nie przez duże dotacje gotówkowe. Również Ludwig von Mises krytykowal Plan Marshalla w 1951 stwierdzając, że amerykańskie dotacje pozwalają europejskim rządom częściowo ukrywać katastrofalne skutki ich socjalistycznych posunięć[82].

Krytyka Planu Marshalla była popularna wśród historyków szkoły rewizjonistycznej. takich jak Walter LaFeber, w latach 60. i 70. XX wieku. Twierdzili, że plan był gospodarczym imperializmem USA i że był próbą zyskania kontroli na Europą Zachodnią w taki sam sposób jak Sowieci kontrolowali Europę Wschodnią. W publikacji przeglądowej gospodarki Zachodnich Niemiec w latach 1945-1951, niemiecki historyk gospodarczy Werner Abelshauser podsumował, że zagraniczna pomoc nie była najbardziej istotna w rozpoczęcie odbudowy lub w jej utrzymaniu. Odbudowa gospodarcza Francji, Włoch i Belgii poprzedziła napływ środków pomocowych z USA. Belgia, która najwcześniej i najmocniej oparła się na polityce gospodarki wolnorynkowej, po jej wyzwoleniu w 1944, doświadczyła najszybszej odbudowy i uniknęła dotkliwych deficytów mieszkaniowych i żywieniowych, z którymi spotkano się w pozostałej części kontynentalnej Europy[83].

Alan Greenspan, były Przewodniczący Rady Gubernatorów Systemu Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych, największą zasługę w gospodarczej odbudowie Europy przyznaje Ludwigowi Erhardowi. W swoich pamiętnikach The Age of Turbulence: Adventures in a New World[84] napisał, że polityka gospodarcza Erharda była najważniejszym aspektem powojennej odbudowy Europy Zachodniej, znacząco przewyższając wkład Planu Marshalla. Twierdzi, że zmniejszenie regulacji gospodarczych pozwoliło na cudowną odbudowę Niemiec, jak również przyczyniło się do odbudowy wielu innych krajów Europejskich. Odbudowa Japonii jest podawana jako kontrprzykład, ponieważ doświadczyła szybkiego wzrostu bez jakichkolwiek dotacji. Jej odbudowa przypisywana jest tradycyjnym bodźcom gospodarczym, takim jak zwiększenie inwestycji, napędzane dużym współczynnikiem oszczędności i niskimi podatkami. Japonia spotkała się z dużą dozą amerykańskich inwestycji w okresie [[Wojna koreańska|wojny koreańskiej[85].

Krytyka Planu Marshalla opiera się również na pokazaniu, że rozpoczął on falę katastrofalnych programów pomocowych. Od lat 90. XX wieku nauki ekonomiczne stały się mniej przyjazne idei pomocy zagranicznej, np. Alberto Alesina i Beatrice Weder podsumowując literaturę ekonomiczną dotyczącą pomocy zagranicznej i korupcji stwierdzają, że środki pomocowe są wykorzystywane rozrzutnie i do własnych celów przez oficjeli rządowych, co skutkuje zwiększeniem korupcji władzy[86]. Taka polityka promująca skorumpowane rządy jest później przypisywana początkowemu wpływowi wywartemu przez Plan Marshalla[87].

Noam Chomsky napisał, że liczba dolarów amerykańskich dana Francji i Holandii równała się środkom użytym przez te kraje do sfinansowania ich sił wojskowych w południowo-wschodniej Azji. Plan Marshalla zapoczątkował również dużą liczbę prywatnych, amerykańskich inwestycji w Europie, stanowiąc podstawę współczesnego międzynarodowego korporacjonizmu[88]. Powodem do krytyki były również doniesienie, że Holandia wykorzystała znaczącą część otrzymanej pomocy do ponownego zdobycia Indonezji w Indonezyjskiej Wojnie o Niepodległość, jak również została zmuszona do przyłączenia się do wojny koreańskiej w 1950 po groźbach zakończenia projektu, jeśli się nie dostosuje[89].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Gary B. Nash, Julie Roy Jeffrey, John Howe, Peter J. Frederick, Allen Freeman Davis, Allan M. Winkler, Charlene Mires, Carla Gardina Pestana: The American People, Concise Edition: Creating a Nation and a Society, Combined Volume (6th Edition) (MyHistoryLab Series). Longman, s. 827. ISBN 978-0-205-56843-7. (ang.).
  2. ↑ Geoffrey Roberts: Historians and the Cold War. History Today, December 2000. [dostęp 2009-02-15]. (ang.).
  3. ↑ The Cold War. Oxford University Press, 2003-03-27, s. 30, seria: Very Short Introductions. (ang.).
  4. ↑ 13 miliardów dolarów zostało przekazane kontekście PKB USA wynoszącego $258 miliardów w 1948.
  5. ↑ a b Gaddis (2005), ss. 13–23
  6. ↑ Leaders mourn Soviet wartime dead. BBC News, 9-05-2005. [dostęp 15 września 2009]. (ang.).
  7. ↑ Gaddis (2005) s. 7
  8. ↑ a b Gaddis (2005), s. 21
  9. ↑ Cold War. W: Iain McLean, Alistair McMillan: The concise Oxford dictionary of politics. Oxford: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-280276-3. (ang.).
  10. ↑ Gaddis (2005), s. 22
  11. ↑ a b Miller (2000), s. 8
  12. ↑ Winston Churchill: Second World War. T. 11: The Tide of Victory. PIMLICO (RAND), s. 138–139. ISBN 978-0-7126-6702-9. (ang.).
  13. ↑ Turner (1987) , s. 7
  14. ↑ a b Henry C. Wallich: Mainsprings of the German Revival. 1955, s. 348. ISBN 0-8371-9017-7. (ang.).
  15. ↑ Szablon:Harvnb
  16. ↑ a b c Wettig (2008), s. 21
  17. ↑ a b c Erich Senn Alfred: Lithuania 1940: Revolution from Above. (On the Boundary of Two Worlds: Identity, Freedom, and Moral Imagination in the Baltics). Rodopi. ISBN 978-90-420-2225-6. (ang.).
  18. ↑ Caroline Kennedy-Pipe: Stalin's Cold War: Soviet strategies in Europe, 1943 to 1956. Manchester: Manchester University Press, 1995. ISBN 0-7190-4201-1. (ang.).
  19. ↑ Roberts (2006), s. 55
  20. ↑ Shirer (1990), s. 794
  21. ↑ Johanna. Granville: The first domino : international decision making during the Hungarian crisis of 1956. College Station: Texas A&M University Press, 2004. ISBN 1-58544-298-4. (ang.).
  22. ↑ Grenville (2005) ss. 370-71
  23. ↑ Cook (2001), s. 17
  24. ↑ a b c Wettig (2008), ss. 96-100
  25. ↑ a b Miller (2000), s. 5
  26. ↑ Alan S. Milward: The reconstruction of western Europe, 1945-51. Berkeley: University of California Press, 1984. ISBN 978-0-520-05206-2. (ang.).
  27. ↑ Hogan (1987), s. 30
  28. ↑ Nicholas Balabkins: Germany Under Direct Controls: Economic Aspects of Industrial Disarmament, 1945-1948. Rutgers Univ Pr, s. 125. ISBN 0-8135-0449-X. (ang.).
  29. ↑ Gaddis (1998)
  30. ↑ Erik Reinert, K.S. Jomo: The Marshall Plan at 60: The General's Successful War On Poverty. [dostęp 21 września 2009]. (ang.).
  31. ↑ Porównaj z Hogan (1987) dla szczegółowej analizy w jaki sposób Plan Marshalla wyrósł z New Deal.
  32. ↑ John Gimbel: On the Implementation of the Potsdam Agreement: An Essay on U.S. Postwar German Policy. czerwiec 1972. s. 242-269. [dostęp 21 września 2009]. (ang.).
  33. ↑ a b Beschloss (2003), s. 277
  34. ↑ Ray Salvatore Jennings: The Road Ahead: Lessons in Nation Building from Japan, Germany, and Afghanistan for Postwar Iraq. United States Institute of Peace, maj 2003. s. 14-15. [dostęp 21 września 2009]. (ang.).
  35. ↑ a b Pas de Pagaille!. Time Magazine, 28 lipca 1947. [dostęp 21 września 2009]. (ang.).
  36. ↑ a b Cornerstone of Steel. Time Magazine, 21 stycznia 1946. [dostęp 21 września 2009]. (ang.).
  37. ↑ a b Germany: Cost of Defeat. Time Magazine, 8 kwietnia 1946. [dostęp 21 września 2009]. (ang.).
  38. ↑ Tony Judt w Schain (2001), s. 4.
  39. ↑ Wettig (2008), s. 106
  40. ↑ Turner (1987) , s. 19
  41. ↑ a b c Turner (1987), s. 47
  42. ↑ Miller (2000), s. 13
  43. ↑ a b c d e Miller (2000), s. 16
  44. ↑ a b Wettig (2008), s. 116
  45. ↑ Gary B. Nash, Julie Roy Jeffrey, John Howe, Peter J. Frederick, Allen Freeman Davis, Allan M. Winkler, Charlene Mires, Carla Gardina Pestana: The American People, Concise Edition: Creating a Nation and a Society, Combined Volume (6th Edition) (MyHistoryLab Series). Longman. ISBN 0-205-56843-2. (ang.).
  46. ↑ a b c d e f g h i Wettig (2008), s. 117
  47. ↑ a b Wettig (2008), s. 118
  48. ↑ "It is logical that the United States should do whatever it is able to do to assist in the return of normal economic health to the world, without which there can be no political stability and no assured peace. Our policy is not directed against any country, but against hunger, poverty, desperation and chaos. Any government that is willing to assist in recovery will find full co-operation on the part of the U.S.A."
  49. ↑ Charles L. Mee: The Marshall Plan: the launching of the Pax Americana. New York: Simon and Schuster, 1984, s. 99. ISBN 0-671-42149-2. (ang.).
  50. ↑ BBC Correspondent Leonard Miall and the Marshall Plan Speech: An Interview. [w:] The Marshall Foundation [on-line]. 19 września, 1977. [dostęp 2007-08-15]. (ang.).
  51. ↑ a b c d e f g Wettig (2008), s. 138
  52. ↑ a b c d e Wettig (2008), s. 139
  53. ↑ Carnations - TIME. TIME, 1948-02-09. [dostęp 2009-02-01]. (ang.).
  54. ↑ Schain (2001), s. 132
  55. ↑ Vyshinsky Speech to U.N. General Assembly. Temple University. [dostęp 2009-03-03]. (ang.).
  56. ↑ a b c d Wettig (2008), s. 148
  57. ↑ Wettig (2008), s. 149
  58. ↑ Greg Behrman: The most noble adventure: the Marshall plan and the time when America helped save Europe. New York: Free Press, 2007. ISBN 978-0-7432-8263-5. (ang.).
  59. ↑ a b Wettig (2008), s. 140
  60. ↑ a b c Wettig (2008), s. 146
  61. ↑ a b c d e Wettig (2008), s. 142
  62. ↑ a b c Wettig (2008), s. 145
  63. ↑ Wettig (2008), s. 147
  64. ↑ Cini, s.24 w Schain (2001)
  65. ↑ Hogan (1987), s.93.
  66. ↑ Grogin (2001), s. 118
  67. ↑ Dennis L. Bark, David Gress: A history of West Germany. Oxford, UK: Blackwell, 1989, s. 259. ISBN 978-0-631-16787-7.
  68. ↑ Dennis L. Bark, David Gress: A history of West Germany. Oxford, UK: Blackwell, 1989, s. 260. ISBN 978-0-631-16787-7. (ang.).
  69. ↑ Frederick H. Gareau. Morgenthau's Plan for Industrial Disarmament in Germany. „The Western Political Quarterly”, s. 517-534, czerwiec 1961. (ang.). 
  70. ↑ Vladimir Petrov: Money and Conquest: Allied Occupation Currencies in World War II (The Johns Hopkins University Studies in Historical and Political Science). The Johns Hopkins University Press, s. 263. ISBN 978-0-8018-0530-1. (ang.).
  71. ↑ [http://digital.library.wisc.edu/1711.dl/History.omg1952Jan Information bulletin Frankfurt, Germany: Office of the US High Commissioner for Germany Office of Public Affairs, Public Relations Division, APO 757, US Army, January 1952]. s. 61-62. [dostęp 13 listopada 2009]. (ang.).
  72. ↑ Schain (2001)
  73. ↑ Crafts, Toniolo, s.363
  74. ↑ Economy - Finland. Nationsencyclopedia.com. [dostęp 2009-02-01]. (ang.).
  75. ↑ The Marshall Plan. W: J. De Long, Barry Eichengreen: Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today. 1993, s. 202. (ang.).
  76. ↑ http://links.jstor.org/sici?sici=0020-5850(194904)25%3A2%3C157%3AECIEES%3E2.0.CO%3B2-7
  77. ↑ Benjamin Powell: Japan. Concise Encyclopedia of Economics. [dostęp 15 listopada 2009]. (ang.).
  78. ↑ Stueck (2004), s. 146
  79. ↑ Bothwell (1998), s. 58
  80. ↑ Peterson, s. 215
  81. ↑ Erhard (1967), s. 22
  82. ↑ von Mises. Mises.org. [dostęp 2009-08-18]. Cytat: the American subsidies make it possible for [Europe's] governments to conceal partially the disastrous effects of the various socialist measures they have adopted (ang.).
  83. ↑ A Marshall Plan for Iraq?. Cato.org, 2003-05-09. [dostęp 2009-02-01]. (ang.).
  84. ↑ Alan Greenspan: The age of turbulence: adventures in a new world. New York: Penguin Press, 2007. ISBN 1-59420-131-5. (ang.).
  85. ↑ Aaron Forsberg: America and the Japanese miracle: the Cold War context of Japan's postwar economic revival, 1950-1960. UNC Press, 2000, s. 84. ISBN 978-0-8078-2528-0. (ang.).
  86. ↑ Alesina i Weder (2002), ss.1126–1137
  87. ↑ Tucker (1997)
  88. ↑ Chomsky (1999), s.9
  89. ↑ Nationalism and revolution in Indonesia - Google Books. Books.google.com. [dostęp 2009-08-18]. (ang.).

Bibliografia edytuj

  1. Alberto Alesina, Weder. Do Corrupt Governments Receive Less Foreign Aid?. „American Economic Review”, s. 1126-1137, wrzesień 2002. (ang.). 
  2. Michael R. Beschloss: The conquerors : Roosevelt, Truman, and the destruction of Hitler’s Germany, 1941-1945. New York: Simon and Schuster, 2002. ISBN 0-684-81027-1. (ang.).
  3. Robert Bothwell: The big chill: Canada and the Cold War. Toronto: Canadian Institute of International Affairs = Institut canadien des affaires internationales, 1998. ISBN 0-7725-2518-8. (ang.).
  4. Noam Chomsky: The Umbrella of U.S. Power : The Universal Declaration of Human Rights and the Contradictions of U.S. Policy (Open Media Series). Open Media, 1999. ISBN 1-58322-547-1. (ang.).
  5. Bernard A. Cook: Europe since 1945: an encyclopedia. New York: Garland, 2001. ISBN 0-8153-4057-5. (ang.).
  6. N. F. R. Crafts, Gianni Toniolo: Economic growth in Europe since 1945. Cambridge: Cambridge University Press, 1996. ISBN 978-0-521-49964-4. (ang.).
  7. Ludwig Erhard: Veröffentlichung von Wilhelm Röpke. W: Erich et al. Hoppmann: In Memoriam Wilhelm Röpke. Universität Marburg, Rechts-und-Staatswissenschaftlice Fakultät, 1968. (niem.).
  8. Edward E. Ericson: Feeding the German eagle. Westport, Conn.: Praeger, 1999. ISBN 0-275-96337-3. (ang.).
  9. John Lewis Gaddis: The Cold War : A New History. Penguin Press HC, The, 2005. ISBN 1-59420-062-9. (ang.).
  10. John Lewis Gaddis: We now know : rethinking Cold War history. Oxford: Oxford University Press, 1998. ISBN 0-19-878071-0. (ang.).
  11. J. A. S. Grenville: A history of the world from the 20th to the 21st century. London: Routledge, 2005. ISBN 0-415-28954-8. (ang.).
  12. The major international treaties of the twentieth century. London ;: Routledge, 2001. ISBN 0-415-23798-X. (ang.).
  13. R. C. Grogin: Natural enemies: the United States and the Soviet Union in the Cold War, 1917-1991. Lanham, Md.: Lexington Books, 2001. ISBN 0-7391-0160-9. (ang.).
  14. Michael J. Hogan: The Marshall Plan America, Britain, and the reconstruction of Western Europe, 1947-1952. Cambridge [Cambridgeshire]: Cambridge University Press, 1987. ISBN 0-521-37840-0. (ang.).
  15. Roger LeRoy Miller: To save a city: the Berlin airlift, 1948-1949. College Station: Texas AM University Press, 2000. ISBN 0-89096-967-1. (ang.).
  16. A. M. Nekrich, Gregory L. Freeze: Pariahs, partners, predators: German-Soviet relations, 1922-1941. New York: Columbia University Press, 1997. ISBN 0-231-10676-9. (ang.).
  17. Harold Leslie Peterson: Argentina and the United States, 1810-1960. State Univ of New York Pr. ISBN 0-87395-010-0. (ang.).
  18. Geoffrey K. Roberts: Stalin's wars: from World War to Cold War, 1939-1953. New Haven [Conn.]: Yale University Press, 2006. ISBN 0-300-11204-1. (ang.).
  19. Martin Schain: The Marshall plan: fifty years after. New York: Palgrave, 2001. ISBN 0-312-22962-3. (ang.).
  20. William L. Shirer: Rise And Fall Of The Third Reich. Simon Schuster. ISBN 0-671-72868-7. (ang.).
  21. Stern, Susan, Marshall Plan 1947–1997 A German View German Missions in the United States - Home. Germany.info. [dostęp 2009-08-18]. (ang.).
  22. William Whitney Stueck: The Korean War in world history. Lexington, Ky.: University Press of Kentucky, 2004. ISBN 0-8131-2306-2. (ang.).
  23. Tucker, Jeffrey, "The Marshall Plan Myth" The Free Market 15:9 (Sept 1997)
  24. Henry Ashby Turner: The two Germanies since 1945. New Haven: Yale University Press, 1987. ISBN 0-300-03865-8. (ang.).
  25. Gerhard Wettig: Stalin and the Cold War in Europe: the emergence and development of East-West conflict, 1939-1953. Landham, Md: Rowman Littlefield, 2008. ISBN 0-7425-5542-9. (ang.).
  26. Thomas E. Woods Jr, Thomas E. Woods: The politically incorrect guide to American history. Washington, DC: Regnery Pub., 2004. ISBN 0-89526-047-6. (ang.).

Kategoria:Zimna wojna

{{link FA|en}} {{link FA|es}} {{link FA|vi}} {{link FA|zh}} [[ar:مشروع مارشال]] [[bs:Maršalov plan]] [[bg:План Маршал]] [[ca:Pla Marshall]] [[cs:Marshallův plán]] [[da:Marshallplanen]] [[de:Marshallplan]] [[et:Marshalli plaan]] [[el:Σχέδιο Μάρσαλ]] [[en:Marshall Plan]] [[es:Plan Marshall]] [[eo:Plano Marshall]] [[eu:Marshall Plana]] [[fa:طرح مارشال]] [[fr:Plan Marshall]] [[gl:Plan Marshall]] [[ko:유럽 부흥 계획]] [[hr:Marshallov plan]] [[is:Marshalláætlunin]] [[it:Piano Marshall]] [[he:תוכנית מרשל]] [[ka:მარშალის გეგმა]] [[lv:Maršala plāns]] [[lt:Maršalo planas]] [[hu:Marshall-terv]] [[ms:Rancangan Marshall]] [[nl:Marshallplan]] [[ja:マーシャル・プラン]] [[no:Marshallplanen]] [[pms:Pian Marshall]] [[pt:Plano Marshall]] [[ro:Planul Marshall]] [[ru:План Маршалла]] [[sq:Plani Marshall]] [[scn:Pianu Marshall]] [[simple:Marshall Plan]] [[sk:Marshallov plán]] [[sr:Маршалов план]] [[fi:Marshall-apu]] [[sv:Marshallplanen]] [[th:แผนมาร์แชลล์]] [[tr:Marshall Planı]] [[uk:План Маршалла]] [[vi:Kế hoạch Marshall]] [[zh:马歇尔计划]]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikiprojekt:Tłumaczenie_artykułów/Plan_Marshalla&oldid=73667951”