4 Pułk Lotniczy
4 Pułk Lotniczy – oddział lotnictwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
 Odznaka 4 pułku lotniczego | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
23 maja 1924 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Tradycje | |
| Święto |
23 maja[1] |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
płk Roman Florer |
| Ostatni |
płk Bolesław Stachoń |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość |
Departament IV |
Formowanie i zmiany organizacyjne
edytuj4 pułk lotniczy został sformowany w maju 1924 na lotnisku w Toruniu[2]. Swój rodowód wywodził z Toruńskiej Szkoły Obserwatorów Lotniczych.
Na przełomie 1923 i 1924 zmieniła się koncepcja szkolenia pilotów i obserwatorów. Przeważyły tendencje unifikacyjne polegające na postawieniu na wszechstronność szkolonego personelu lotniczego. Postanowiono przebudować istniejący system szkolenia i częściowo zlikwidować istniejące szkoły różnego typu. Decyzją likwidacji objęto między innymi Toruńską Szkołę Obserwatorów, a na jej miejsce stworzono 4 pułk lotniczy. Pierwszym dowódcą został dotychczasowy komendant szkoły płk pil. Roman Florer. Organizacja pułku przebiegała przez cały rok 1924. Planowano wówczas utworzyć dwa dywizjony wywiadowcze po dwie eskadry każdy[3] (miały to być 41, 42, 43 i 44 eskadra). Z powodu braku sprzętu eskadry otrzymały pozostałe po Szkole samoloty różnych typów, a pierwszy personel wywodził się z instruktorów szkoły.
25 czerwca 1924 roku w Centralnej Szkole Strzelniczej w Toruniu zostało przeprowadzone pierwsze w Polsce strzelanie przeciwlotnicze do celu rzeczywistego. Rękaw ciągniony był na 300 m linie za samolotem pilotowanym przez sierż. Jana Krajewskiego z 4 Pułku Lotniczego (obserwatorem był por. Jan II Wajda). Cel zwalczały obsługi karabinów maszynowych[4]. Obaj członkowie załogi tego samolotu zginęli w późniejszym czasie śmiercią lotnika: porucznik obserwator Jan Wajda 27 października 1924 roku w Biedrusku, natomiast starszy sierżant pilot Jan Krajewski 24 lutego 1927.
Na wiosnę 1925 pułk otrzymał nowe samoloty Potez XXV[5]. W 1926 nastąpiły kolejne zmiany w organizacji pułku. Utworzona została 116 eskadra myśliwska, którą wkrótce przemianowano na 142 eskadrę. Dotychczasowa 44 eskadra została przemianowana najpierw na 115 eskadrę myśliwską, a wkrótce na 141 eskadrę myśliwską. 43 Eskadrę została rozwiązana. Nastąpiła także wymiana samolotów. Eskadry obserwacyjne (liniowe) uzupełniono nowymi Potezami XXV i XXVII, a eskadrę myśliwską wyposażono w samoloty Blériot-SPAD S.61C1. W latach 1926–1930 nastąpiła rozbudowa garnizonu lotniczego w Toruniu będącego główną siedzibą pułku, aż do 1939.
Wiosną 1929 pułk został włączony w skład 2 Grupy Aeronautycznej. Dwa lata później, po likwidacji 2 Grupy Aeronautycznej, pułk został podporządkowany dowódcy 1 Grupy Aeronautycznej. Z dniem 1 stycznia 1936 pułk został włączony do składu 3 Grupy Aeronautycznej, która w tym samym roku została przemianowana na 3 Grupę Lotniczą. W składzie 3 Grupy Lotniczej pozostał do 1939.
Wiosną 1939 Sztab Lotniczy, w oparciu o wytyczne gen. bryg. Józefa Zająca, zmodyfikował założenia planu rozbudowy lotnictwa wojskowego, zatwierdzonego w 1937 przez Komitet do Spraw Uzbrojenia i Sprzętu. Zgodnie z nowymi założeniami organizacja 4 pułku lotniczego w dniu 1 kwietnia 1942 miała wyglądać następująco:
- jedna eskadra rozpoznawcza a. 10 samolotów PZL-46 „Sum”,
- jeden dywizjon obserwacyjny a. dwie eskadry – 21 samolotów LWS-3 „Mewa”,
- jeden dywizjon myśliwski a. dwie eskadry – 22 samoloty nieustalonego typu, prawdopodobnie PZL-50 „Jastrząb”, PZL-45 „Sokół”, francuskie Morane-Saulnier MC-406, brytyjskie Hawker „Hurricane” lub inne[6].
Struktura organizacyjna pułku
edytuj| Lata | Eskadry liniowe | Godło |
|---|---|---|
| 1930 | 41 eskadra rozpoznawcza |  |
| 42 eskadra liniowa |  | |
| Eskadry myśliwskie | ||
| 141 eskadra myśliwska |  | |
| 142 eskadra myśliwska |  | |
| Eskadry towarzyszące | ||
| 43 eskadra towarzysząca |  | |
| 1936 | Eskadry liniowe | |
| 41 eskadra liniowa | ||
| 42 eskadra liniowa |  | |
| Eskadry myśliwskie | ||
| 141 eskadra myśliwska |  | |
| 142 eskadra myśliwska |  | |
| 143 eskadra myśliwska |  | |
| Eskadry towarzyszące | ||
| 43 eskadra towarzysząca | ||
| 1937 | Eskadry liniowe | |
| 41 eskadra liniowa | ||
| 42 eskadra liniowa | ||
| Eskadry myśliwskie | ||
| 141 eskadra myśliwska |  | |
| 142 eskadra myśliwska |  | |
| Eskadry towarzyszące | ||
| 43 eskadra towarzysząca | | |
| 46 eskadra towarzysząca |  |
Mobilizacja w sierpniu 1939 roku
edytujW sierpniu 1939 przeprowadzona została mobilizacja alarmowa. W jej wyniku istniejące eskadry lotnicze uzupełnione zostały do etatów wojennych, zorganizowane zostały pododdziały służb i baza lotnicza. Po zakończeniu mobilizacji 4 pułk lotniczy został zlikwidowany.
Pododdziały wystawione przez 4 pułk lotniczy w mobilizacji alarmowej 1939:
- III/4 dywizjon myśliwski
- 41 Eskadra Rozpoznawcza
- 42 Eskadra Rozpoznawcza
- 43 Eskadra Towarzysząca
- 46 Eskadra Towarzysząca
- pluton łącznikowy nr 7
- pluton łącznikowy nr 8
- 24 kompania obsługi węzła lotnisk
- 24 kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa
- 24 pluton telefoniczny lotnictwa bombowego
- 5 kompania lotniskowa (dowództwo, 81, 82, 83 pluton wartowniczy lotniskowy, 81, 82 pluton lotniskowy)
- pluton półstały artylerii przeciwlotniczej 40 mm nr 881 – por. obs. L. Kozłowski[a]
- pluton półstały artylerii przeciwlotniczej 40 mm nr 882 – por. kpt. obs. W. Malinowski
- 81 stacja meteorologiczna
- 166 samodzielny patrol meteorologiczny
- 4 pododdział portowy
- 1 ruchomy park lotniczy
- Baza Lotnicza nr 4 – mjr Adam Sheybal (dowództwo, kwatermistrzostwo, kompania wartownicza, dywizjon szkolny [eskadra szkolna i eskadra treningowa], eskadra zapasowa, oddział portowy z kompanią portowa, 2 parki lotnicze)
Kadra pułku
edytuj- Dowódcy pułku
- płk pil. Roman Florer (1 V 1924 – 10 IV 1925 → komendant Oficerskiej Szkoły Lotniczej)
- ppłk Jan Kieżun (5 X 1925 – 23 XII 1926 → dyspozycja II wiceministra spraw wojskowych)
- ppłk pil. August Menczak (II 1927 – I 1931 → dyspozycja dowódcy OK VIII)
- ppłk obs. Władysław Eugeniusz Heller (23 I 1931 – 20 IV 1934 → II zastępca szefa Departamentu Aeronautyki MSWojsk)
- płk dypl. pil. inż. Stanisław Kuźmiński (IV 1934 – V 1936 → komendant Wyższej Szkoły Lotniczej)
- płk Bolesław Stachoń (V 1936 – VIII 1939 → dowódca Lotnictwa i OPL Armii „Pomorze”)
- Zastępcy dowódcy pułku
- ppłk obs. Władysław Franciszek Bielawski (1 V[9] – 5 XI 1924 → 1 plot[10])
- mjr / ppłk pil. Piotr Abakanowicz (5 XI 1924 – 1 IV 1925 → zastępca dowódcy 3 plot.)
- ppłk pil. August Menczak (1 IV 1925 – II 1927 → dowódca 4 plot.)
- mjr Maksymilian Kowalewski (od 27 IV 1929[11])
- ppłk pil. Stanisław Skarżyński (1938 – 1939)
Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej
edytujBiogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[12]
| Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
|---|---|---|---|---|
| Helbing Stefan | podporucznik rezerwy | urzędnik | fabryka w Ozorkowie | Katyń |
| Jara Stanisław | podporucznik rezerwy | inżynier | Katyń | |
| Kuryłło Tadeusz[13] | porucznik | żołnierz zawodowy | Katyń |
Odznaka pułkowa i znaki na samolotach
edytujOdznaka zatwierdzona została w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 3, poz. 18 z 26 marca 1934. Jednoczęściową odznakę o wymiarach 44×41 mm, a wykonaną w srebrze stanowi stylizowany srebrny krzyż. W jego centrum znajduje się wizerunek gryfa pomorskiego. Na ramionach krzyża wpisano numer i inicjały 4 PL. Na rewersie próba srebra i imiennik grawera WG. Odznaki wykonywał Wiktor Gontarczyk z Warszawy[14].
- Wersje[15]
- bita z kontrą, wykonana przez Jana Knedlera z Warszawy
- z nakładką, rewers gładki, wykonana przez Adama Nagalskiego z Warszawy
- wykonana w białym metalu, rewers bez sygnatur.
- Znaki na samolotach pułku w latach 1927–1932
- Regulaminowe tło pod godło eskadr 4 pułku lotniczego obowiązujące od 1932 i godła „zwierzęce” eskadr[16]
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 16 z 19 maja 1927 roku
- ↑ Sławiński 1983 ↓, s. 36.
- ↑ Sławiński 1983 ↓, s. 38.
- ↑ Pierwsze w Polsce strzelanie przeciwlotnicze do celu rzeczywistego. „Polska Zbrojna”. 186, s. 4, 1924-07-09. Warszawa.
- ↑ Sławiński 1983 ↓, s. 39.
- ↑ Cynk 1989 ↓, s. 85.
- ↑ Kowalski 1981 ↓, s. 12.
- ↑ Sławiński 1983 ↓, s. 77.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 50 z 20 maja 1924 roku, s. 287.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 118 z 5 listopada 1924 roku, s. 659.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 kwietnia 1929 roku, s. 123.
- ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 1943.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 337.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 338.
- ↑ Kowalski 1981 ↓, s. 121.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 268.
- ↑ Kowalski 1981 ↓, s. 93.
Bibliografia
edytuj- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Tomasz Kowalski: Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1981. ISBN 978-83-206-0149-7.
- Jerzy Bogdan Cynk: Siły lotnicze Polski i Niemiec. Wrzesień 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0686-1.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
- Kazimierz Sławiński: Lotnisko toruńskie 1920-1945. T. 20. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0378-1.
- Ku Czci Poległych Lotników Księga Pamiątkowa. Marian Romeyko (red.). Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika Poległych Lotników, 1933.