Wikipedia

Franciszek Vetulani

polski inżynier

Franciszek Vetulani[a] (ur. 15 listopada 1856 w Bochni, zm. 11 grudnia 1921 w Warszawie) – polski inżynier meliorant i urzędnik, c. k. radca budowlany, kierownik ekspozytury budowlanej w Tarnowie i Krakowie, nauczyciel, działacz społeczny, członek wydziału i zastępca wiceprezesa okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Krakowie, członek Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności, dyrektor Departamentu Rolnictwa i Melioracji w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych. Ojciec Stanisława, Zofii, Marii i Cecylii.

Franciszek Vetulani
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

15 listopada 1856
Bochnia

Data i miejsce śmierci

11 grudnia 1921
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz Powązkowski w Warszawie

Narodowość

polska

Alma Mater

Akademia Techniczna we Lwowie

Rodzice

Michał Vetulani,
Franciszka z domu Śliwińska

Małżeństwo

Katarzyna Ipohorska-Lenkiewicz

Dzieci

Stanisław,
Maria,
Zofia,
Cecylia

Krewni i powinowaci

Jan Vetulani,
Roman Vetulani (bracia),
Bohdan de Nisau (zięć)

Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys

edytuj
 
Katarzyna z Ipohorskich-Lenkiewiczów i Franciszek Vetulani z dziećmi Stanisławem i Zofią. Fot. Józef Sebald

Edukacja

edytuj

Franciszek Ksawery Vetulani urodził się w 1856 roku w Bochni[2][3]. Był synem Michała Vetulaniego (1806–1879)[2][4], kontrolera w kopalni soli w Bochni[2], i Franciszki z domu Śliwińskiej (1820–1891)[2][5], bratem Romana (1849–1906), Jana (buchaltera Kolei Żelaznej Nadwiślańskiej w Warszawie[6] oraz Towarzystwa Dobroczynności w Warszawie, zm. 31 grudnia 1918 w Warszawie w wieku 76 lat[7][8])[9][10], Anieli i Józefy. Rodzina Vetulanich, wywodząca się z Toskanii, sprowadziła się do Polski w XVIII wieku.

Franciszek Vetulani został ochrzczony w kościele św. Mikołaja w Bochni 8 grudnia 1856 (chrzestnymi byli: Marcin Kępiński, Marian Piach i Franciszek Goldberg)[2]. Ukończył szkołę realną z egzaminem dojrzałości[3] w Bochni[2]. W latach 1873–1878 studiował na Wydziale Inżynierii Akademii Technicznej we Lwowie, uzyskując tytuł inżyniera[1][3] ze specjalizacją melioranta[10]. Zdał II egzamin państwowy[3]. Przed 1897 odbył podróż naukową po Europie, m.in. do Czech i Niemiec[3].

Praca w Tarnowie

edytuj

Podjął pracę w C. K. Wydziale Krajowym we Lwowie, organie wykonawczym Sejmu Krajowego Galicji. Na początku 1887 roku, jako inżynier asystent biura melioracyjnego, stanął na czele kierownictwa ekspozytury krajowej biura melioracyjnego w Tarnowie i pełnił stanowisko w kolejnych latach[3][11][12][13][14]. Pracując w Tarnowie jako inżynier II klasy, w 1892 został mianowany inżynierem I klasy[15][16]. Zajmował się regulacją rzek, które nie miały obwałowań i stwarzały zagrożenie powodziowe[2], m.in. w 1892 był członkiem komitetu do regulacji rzeki Młynówki w Krakowie[17].

Równolegle z pełnionym stanowiskiem był także nauczycielem rysunków i praktycznego miernictwa w Krajowej Szkole Ogrodniczej w Tarnowie, przeniesionej tam w 1888 z Czernihowa[18]. Był wystawcą na otwartej 23 czerwca 1900 roku drugiej wystawie Tarnowskiego Towarzystwa Ogrodniczego w sali strzelnicy miejskiej[19]. 15 maja 1903 został członkiem wydziału Towarzystwa Rolniczego w Tarnowie[20].

W Tarnowie mieszkał wraz z żoną Katarzyną z domu Ipohorską-Lenkiewicz oraz dziećmi, w domu przy ul. Klikowskiej (obecnie Chopina 8), który sam wybudował[2][17][b].

Lata krakowskie i lwowskie

edytuj

Jako kierownik tarnowskiej ekspozytury został przeznaczony na stanowisko kierownika krakowskiej ekspozytury, w której okręgu na 1904 rok zaplanowano budowę kanału Kraków-Dziedzice. W lipcu 1903 wraz z grupą czterech inżynierów Krajowego Biura Melioracyjnego został skierowany przez Wydział Krajowy na wyjazd zagraniczny do Pragi i Berlina celem przestudiowania rzek i kanałów spławnych[21]. Około 1904–1905 roku Vetulaniowie sprzedali dom w Tarnowie i przenieśli się do Krakowa[17].

W 1905 roku Franciszek Vetulani został wybrany kandydatem na współpracownika Komisji Fizjograficznej na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Akademii Umiejętności w Krakowie[22], i co najmniej od 1 lipca 1905 roku był członkiem tej Komisji[23], pozostając nim przez kolejne lata[24][25][26][27]. W 1906 brał udział w robotach przy przebudowie Zamku Królewskiego na Wawelu[9]. 22 marca 1907 został członkiem wydziału i zastępcą wiceprezesa okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Krakowie[28]. W 1911 Franciszek Vetulani jako starszy inżynier był kierownikiem ekspozytury budowlanej w Krakowie[29][30].

W 1912 przeniósł się z rodziną do Lwowa[2][17], a w 1914 w związku z wybuchem I wojny światowej kolejno do swojego domu letniego w Dolinie Kościeliskiej i do Zakopanego[17]. Tam w 1915 w wyniku choroby nowotworowej zmarła jego żona[2][17].

Ostatnie lata: powrót do Tarnowa i wyjazd do Warszawy

edytuj

W 1916 Franciszek Vetulani powrócił do Tarnowa, gdzie został kierownikiem ekspozytury budowlanej[2]. Został prezesem tarnowskiej ekspozytury Centrali dla Odbudowy Galicji, założonej we Lwowie w czerwcu 1916[31]. Kierował odbudową wsi i miasteczek zniszczonych w czasie działań wojennych[2]. Uzyskał tytuł c. k. radcy budowlanego[32][33]. Do 1918 był członkiem Biura Melioracyjnego w austro-węgierskiej Kancelarii Komisji Krajowej[34]. Działał w oddziale tarnowskim Polskiego Towarzystwa Politechnicznego z siedzibą we Lwowie, w ramach PTP w 1917 wygłaszał odczyty pt. O odbudowie kraju[35]. Dzięki jego obywatelskiej inicjatywie C. K. Namiestnictwo przyznało kredyty na budowę szkół barakowych w Pogórskiej Woli, Łące Siedleckiej, Golance i Wołowej ad Tuchów, gdzie pierwotne budynki szkolne uległy spaleniu po inwazji wojennej[32].

Z tego okresu wspominał go w swoich pamiętnikach Wincenty Witos[c], który odwiedził budowę kierowaną przez Franciszka Vetulaniego wkrótce po zgłoszeniu w Kole Polskim austriackiej Rady Państwa rezolucji niepodległościowej Polaków, i potwierdzeniu jej przez tzw. „Koło Sejmowe” w Krakowie[d], co wywołało represje ekonomiczne rządu austriackiego wobec galicyjskich chłopów i robotników budowlanych.

Inż. Vetulani był bardzo uradowany z mojej wizyty, a jeszcze więcej z uchwały krakowskiej. Stwierdził, że mu rzeczywiście wstrzymano kredyty i robiono rozmaite trudności. Sądził jednak, że je potrafi przełamać. Świeżo wrócił z Krakowa i ma dane, że będzie wnet w stanie swoje zobowiązania co do chłopów spełnić. Uważa jednak, że interwencja Koła Polskiego jest pilna i konieczna. Spodziewając się, że u niego będę przygotował mi nawet potrzebny materiał. O staroście mówił niewiele, uważając go za spryciarza, który na dwóch stołkach doskonale siedzi[36].

Witos podał także, że inż. Vetulani jako kierownik tarnowskiej ekspozytury przyczynił się do odbudowy kościoła Matki Bożej Pocieszenia w Wierzchosławicach po zniszczeniach z I wojny[37].

 
Grób Franciszka Vetulaniego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Franciszek Vetulani był dyrektorem Departamentu Rolnictwa i Melioracji[38] w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych[10]. Publikował prace na temat reformy rolnej[39].

Zmarł 11 grudnia 1921 w Warszawie[40]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie[e][41].

Rodzina

edytuj

Jego żoną była Katarzyna z domu Ipohorska-Lenkiewicz herbu Kotwicz[42] (ur. 18 stycznia 1868 w Samborze, zm. 15 września 1915 w Zakopanem[43][44]), córka starosty samborskiego, szambelana cesarskiego Inocentego Panteleona Ipohorskiego-Lenkiewicza i Ludwiki z domu Bobrownickiej[42], od 1871 pasierbica Karola Kaczkowskiego, z wykształcenia nauczycielka, zajmowała się domem[10].

Ich dziećmi byli:

  • Stanisław (1892–1966), nauczyciel w liceum w Bielsku-Białej,
  • Zofia (1893–1981), urzędniczka Ministerstwa Spraw Wewnętrznych II RP i administracji terenowej PRL[45],
  • Maria (1898–1944), uczestniczka walk o niepodległość Polski[30][46],
  • Cecylia (1908–1980), historyczka sztuki[10].

Franciszek Vetulani po śmierci swojego brata Romana, pracując we Lwowie, pełnił rolę opiekuna dla swego bratanka Tadeusza, kształcącego się w gimnazjum w Sanoku[47].

Publikacje

edytuj

Rodzina

edytuj
Rodzina Vetulanich[f]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Michał Vetulani
 
Franciszka Śliwińska
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jan Vetulani
 
Matylda
Pisz
 
 
 
Roman Vetulani
 
 
 
Elżbieta
Kunachowicz
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Franciszek
Latinik
 
 
 
 
 
 
Franciszek Vetulani
 
Katarzyna
Ipohorska-Lenkiewicz
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eugeniusz Vetulani
 
 
 
Kazimierz Vetulani
 
Zygmunt Vetulani
 
Tadeusz Vetulani
 
Maria
Godlewska
 
 
 
Adam Vetulani
 
Irena
Latinik
 
Zofia Vetulani
 
Bohdan
de Nisau
 
Maria Vetulani de Nisau
 
Cecylia Vetulani
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Armand Vetulani
 
 
 
 
 
 
 
Wanda Vetulani
 
 
Zygmunt Vetulani
 
Grażyna
Małgorzata
Świerczyńska
 
Krystyna Vetulani-Belfoure
 
Jerzy Vetulani
 
Maria
Pająk
 
 
 
 
Witold de Nisau
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Agnieszka Vetulani-Cęgiel
 
Maria Vetulani
 
Charles Belfoure
 
Marek Vetulani
 
Tomasz Vetulani
 
 
 
 
 

|- |}

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Właśc. Franciszek Ksawery Adam Vetulani[1]. W ewidencji urzędników Austro-Węgier był określany w języku niemieckim jako „Franz Vetulani”.
  2. ↑ W późniejszych latach w budynku tym działało Przedszkole Publiczne Nr 3. Zob. Przedszkole Publiczne Nr 3 w Tarnowie. bip.malopolska.pl. [dostęp 2020-04-26].
  3. ↑ W indeksie mylnie podano „Roman Vetulani”.
  4. ↑ Włodzimierz Tetmajer zgłosił w Kole Polskim rezolucję stwierdzającą, że jedynym dążeniem Polaków jest odzyskanie niepodległego państwa. 28 maja 1917 roku rezolucja została zatwierdzona uchwałą przez tzw. „Koło Sejmowe” w Krakowie.
  5. ↑ W kwaterze 218, rząd 3, numer 27.
  6. ↑ Wykaz niekompletny.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Tomasz Skrzyński. Kierownik budowy pociągów pancernych i portów rzecznych oraz uczony — Kazimierz Franciszek Vetulani. „Wrocławskie Studia Wschodnie”. 24, s. 249–271, 2020. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. 
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l Roman Kucharski. Rodzina Vetulanich i jej związki z Bochnią. „Wiadomości Bocheńskie. Kwartalnik Społeczno-Kulturalny Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej”. 1 (100), s. 11–14, wiosna 2014. ISSN 1426-1952. 
  3. ↑ a b c d e f Księga pamiątkowa Towarzystwa „Bratniej Pomocy” Słuchaczów Politechniki we Lwowie (wydana z powodu Zjazdu z dnia 12 lipca 1894 byłych słuchaczów Akademii technicznej, następnie Szkoły politechnicznej we Lwowie). Lwów: 1897, s. 276.
  4. ↑ Michał Vetulani. bochnia.artlookgallery.com. [dostęp 2020-04-19].
  5. ↑ Franciszka Vetulani. bochnia.artlookgallery.com. [dostęp 2020-04-19].
  6. ↑ CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1884/1885 (zespół 7, sygn. 3). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 96.
  7. ↑ Jan Ew. Vetulani. Nekrolog. „Kurier Warszawski”. Nr 2), s. 7, 2 stycznia 1919. 
  8. ↑ Jan Ew. Vetulani. Nekrolog. „Gazeta Poranna 2 Grosze”. Nr 3 (2226), s. 7, 3 stycznia 1919. 
  9. ↑ a b Osobiste. „Kurier Warszawski”. Nr 233, s. 4, 24 sierpnia 1906. 
  10. ↑ a b c d e Syrwid 2012 ↓, s. 376.
  11. ↑ Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 12, s. 4, 12 stycznia 1887. 
  12. ↑ Alegata do Sprawozdań Stenograficznych z Pierwszej Sesyi Szóstego Peryodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem z roku 1889. Alegat 59. Lwów: 1889, s. 9.
  13. ↑ Alegata do Sprawozdań Stenograficznych z Drugiej Sesyi Szóstego Peryodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem z roku 1890. Alegat 71. Lwów: 1890, s. 8, 31, 38.
  14. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1895. Lwów: 1895, s. 233.
  15. ↑ Kronika. Nominacye w Wydziale krajowym. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 93 z 24 kwietnia 1892. 
  16. ↑ Kronika bieżąca. Personalia. „Czasopismo Towarzystwa Technicznego Krakowskiego”, s. 153, nr 9 z 1 maja 1892. Krakowskie Towarzystwo Techniczne. 
  17. ↑ a b c d e f Maria Żychowska. Maria Vetulani de Nisau. „Rocznik Tarnowski”, s. 149–151, 1990. Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne; Muzeum Okręgowe w Tarnowie. 
  18. ↑ Alegata do Sprawozdań Stenograficznych z Drugiej Sesyi Szóstego Peryodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem z roku 1890. Alegat 77. Lwów: 1890, s. 2, 3, 8.
  19. ↑ Pierwsze sprawozdanie Tarnowskiego Towarzystwa Ogrodniczego, pod protektoratem J. O. ks. z Zamoyskich Konstancyi Sanguszkowej. Nakładem Towarzystwa Ogrodniczego w Tarnowie. Drukiem J. Pisza w Tarnowie, 1900, s. 24. Cytat: Wystawcy powyżsi, jak już nadmieniono, zasilili wystawę nie tylko różami, ale także jarzynami i owocami.
  20. ↑ Kronika. Tarnów. „Nowa Reforma”, s. 3, nr 114 z 20 maja 1903. 
  21. ↑ Kronika lwowska.. „Nowa Reforma”, s. 3, nr 160 z 17 lipca 1903. 
  22. ↑ III. Wydział Matematyczno-Przyrodniczy. „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Akademii Umiejętności w Krakowie”. 4, s. 23, 1905. 
  23. ↑ Spis członków Komisyi fizyograficznej akademickiej. W: Sprawozdanie Komisyi Fizjograficznej obejmujące pogląd na czynności dokonane w ciągu roku 1904. Kraków: Akademia Umiejętności w Krakowie, 1906, s. 20.
  24. ↑ Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1908/1909. Kraków: Akademia Umiejętności, 1909, s. 57.
  25. ↑ Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1910/1911. Kraków: Akademia Umiejętności, 1911, s. 54.
  26. ↑ Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1913/1914. Kraków: Akademia Umiejętności, 1914, s. LX.
  27. ↑ Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1916/1917. Kraków: Akademia Umiejętności, 1917, s. LVIII.
  28. ↑ Kronika. Towarzystwo rolnicze okręgowe w Krakowie. „Nowa Reforma”, s. 2, nr 139 z 24 marca 1907. 
  29. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: Prezydyum C.K. Namiestnictwa, 1911, s. 357.
  30. ↑ a b Janusz Wojtycza. Maria Vetulani de Nisau (1898−1944). „Gazeta Wyborcza Kraków”, s. 8, 22 maja 2003. 
  31. ↑ Jan Hebda: Zarys dziejów ruchu Kółek Rolniczych w powiecie tarnowskim. W: Jan Hebda, Maksymilian Kras, Zygmunt Bień: Kółko Rolnicze w Siedliskach. Opowieść o jego dziejach. Siedliska: Kółko Rolnicze w Siedliskach, 2011, s. 27. ISBN 978-83-7631-286-6.
  32. ↑ a b Z kraju. Tarnów. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 648 z 29 grudnia 1916. 
  33. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 994.
  34. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 994.
  35. ↑ Z Tarnowa. „Nowa Reforma”, s. 2, nr 323 z 14 lipca 1917. 
  36. ↑ Następstwa uchwały. W: Wincenty Witos: Moje wspomnienia. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1981, s. 500–501.
  37. ↑ Wincenty Witos: Jedna wieś. Chicago: 1955, s. 51.
  38. ↑ Zygmunt Vetulani: Z ziemi włoskiej do Sanoka. Esej o rodzinie Vetulanich. W: Sanok – nasza tożsamość. Historia, kultura, środowisko. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka, 2014, s. 98.
  39. ↑ Syrwid 2012 ↓, s. 397.
  40. ↑ Franciszek Vetulani. nekrologi-baza.pl. [dostęp 2016-12-12].
  41. ↑ Cmentarz Stare Powązki: FRANCISZEK VETULANI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2017-01-24].
  42. ↑ a b Lenkiewiczowie h. Pobóg odmienny i h. Kotwicz. W: Adam Boniecki: Herbarz Polski. T. XIV. Warszawa: 1911, s. 86. Cytat: Inocenty, dziedzic Liplasu i Bilczyc, starosta w Samborze, kasztelan cesarski, ożeniony z Ludwiką Bobrownicką, z której dzieci: Katarzyna za Vetulanim (...)..
  43. ↑ I. Historia kawiarni i cukierni Tatrzańska. 3. Kawiarnia Breitseera. W: Antoni Sypek: Kawiarnia Tatrzańska. Życie towarzyskie Tarnowa XIX-XX wieku. Tarnów: Millenium, 2012, s. 50. ISBN 978-83-935543-0-0.
  44. ↑ Katarzyna Vetulani. zakopane-parafia.polski-cmentarz.com. [dostęp 2019-11-13].
  45. ↑ Syrwid 2012 ↓, s. 376–377.
  46. ↑ Barbara Sawczyk, Maria Sąsiadowicz, Ewa Stańczyk: Ocalić od zapomnienia... Patroni tarnowskich ulic. T. 2. Tarnów: Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego, 2004, s. 104−105. ISBN 83-915445-6-7.
  47. ↑ CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok 1913/14 (zespół 7, sygn. 61). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 630.
  48. ↑ Zasady melioracyi rolnych. Dodatek do kalendarza „Królowej Korony Polskiej” na rok 1912. worldcat.org. [dostęp 2017-01-24].
  49. ↑ O wykonaniu reformy rolnej. worldcat.org. [dostęp 2017-01-24].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Franciszek_Vetulani&oldid=71915220”