Aleppo

Aleppo (arab. ‏حلب‎ Ḥalab, tur. Halep) – miasto w północno-zachodniej Syrii, około 50 km na południe od granicy z Turcją, położone w połowie drogi między Eufratem a wybrzeżem Morza Śródziemnego w półpustynnej okolicy o ostrym klimacie. Siedziba władz muhafazy Halab. Największe miasto Syrii – 1,4 mln mieszkańców (1990), 1,7 mln mieszkańców (1999), 2,1 mln mieszkańców (dane oficjalne z 2004 roku). Jedno z najstarszych nieprzerwanie zamieszkanych miast Bliskiego Wschodu – od co najmniej 1800 p.n.e. Zamieszkane głównie przez Arabów, dość liczni są Turcy i Ormianie, oprócz nich mieszkają w Aleppo Grecy, Kurdowie i Żydzi. Ośrodek przemysłu włókienniczego, spożywczego oraz tkactwa dywanów. Jedno z większych centrów handlowych Bliskiego Wschodu. Węzeł komunikacyjny – skrzyżowanie szlaków kolejowych i drogowych, międzynarodowy port lotniczy, przez miasto przebiega rurociąg z Himsu do Latakii. Ośrodek nauki i kultury – uniwersytet, muzułmańska szkoła teologiczna, szkoła muzyczna.

Aleppo

‏Ḥalab‎

Państwo	Syria
Muhafaza	Aleppo
Dystrykt	Dżabal Siman
Data założenia	~1800 p.n.e.
Powierzchnia	190 km²
Wysokość	390 m n.p.m.
Populacja (2013) • liczba ludności	1 959 515
Nr kierunkowy	021
Położenie na mapie Syrii Aleppo
36°13′N 37°10′E
Strona internetowa

Dawne miasto Aleppo

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Cytadela w Aleppo
Państwo	Syria
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	III, IV
Numer ref.	21
Region	Kraje arabskie
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1986 na 10. sesji
Obiekt zagrożony	od 2013

Suk w Aleppo

Tradycja muzułmańska i judaistyczna podają, że podczas wędrówki z Ur do Kanaanu na fortecznym wzgórzu odpoczywał biblijny patriarcha Abraham. Miał również wypasać swoje stada i doić krowy (Halab al-Szaaba, stąd arabska nazwa miasta). Pamiątką jego pobytu ma być „kamień Abrahama”.

Historia

Starożytność

Starożytne Halpe zostało założone na paśmie wzgórz przecinających urodzajną dolinę rzeki Halus (dziś Kuwajk), na lądowym szlaku handlowym z Europy do Indii. Możliwe, że początki osiedla w miejscu późniejszego miasta datują się od szóstego tysiąclecia p.n.e. Najwcześniejsze wzmianki o Aleppo w źródłach historycznych pochodzą z około 1800 p.n.e., gdy było stolicą miejscowego królestwa amoryckiego Jamhad, rywalizującego (między innymi z Babilonem i Aszur) o władzę nad Mezopotamią. Około 1600 p.n.e. Aleppo zostało opanowane przez Hetytów i pozostawało pod władzą różnych państw hetyckich do około 800 p.n.e. Następnie należało do imperium Urartu, później asyryjskiego (wtedy nazywało się Halman), a następnie perskiego. W 333 p.n.e. zdobył je Aleksander Macedoński, po czym pozostawało pod władzą Seleucydów. Po przebudowie w 280 p.n.e. Seleukos I Nikator nadał mu nazwę Beroea. Za czasów Seleucydów powstały pierwsze budowle, które złożyły się potem na najsłynniejszy zabytek Aleppo – cytadelę Kalat Halab, położoną na skalnym wzgórzu w centrum miasta, rozbudowywaną przez kolejnych władców.

W 64 p.n.e. Aleppo wraz z całą Syrią zostało podbite przez Rzym. Handlowe znaczenie miasta wzrosło po upadku Palmyry w 272 roku. W okresie panowania Rzymu doszło do chrystianizacji Aleppo i okolic. Pierwszym misjonarzem tych terenów był apostoł Szymon. Po okresie prześladowań od I do III wieku nastąpił błyskawiczny rozwój Kościoła na tych terenach – pod koniec IV wieku miasto było już chrześcijańskie, powstała tu jedna z pierwszych stolic biskupich. Od IV do VI wieku w okolicach Aleppo powstało około dwóch tysięcy kościołów i klasztorów. W samym mieście cesarzowa-matka Helena ufundowała wielką bazylikę świętej Barbary („Wielki Kościół”), istniejącą do dziś. Wiele miejsc kultu uległo zniszczeniu już w napadach Persów, którzy w 540 roku spalili nawet znaczną część miasta.

Średniowiecze

W 637 Bizancjum utraciło miasto na rzecz Arabów. Pierwsze panowanie arabskie było dla miasta – jeszcze wtedy chrześcijańskiego – życzliwe i tolerancyjne; w VIII wieku miała miejsce kolejna fala chrześcijańskiego budownictwa sakralnego. W 944 Aleppo przeszło pod władzę lokalnej dynastii Hamdanidów, stając się ich stolicą. Ta właśnie dynastia stworzyła cytadelę Kalat Halab. W X wieku nastąpił rozkwit miasta, które stało się ośrodkiem arabskiej nauki, kultury i sztuki. W tym okresie tworzyli w Aleppo słynni poeci al-Mutanabbi i Abu al-Firas al-Hamadani, al-Farabi – najwybitniejszy arabski filozof przed Awicenną, językoznawca ibn Kaalawi i kaznodzieja Ibn Nubata. W 962 r. Aleppo przejściowo zdobyły wojska Bizancjum pod wodzą Nicefora II Fokasa, później zaś miastu narzucony został protektorat bizantyński. Po upadku Hamdanidów miastem władały dynastie Mirdasydów i Ukajlidów. Od 1070 panowali nad Aleppo Turcy seldżuccy. Dwukrotnie, w 1098 i w 1124, oblegali miasto krzyżowcy, lecz bezskutecznie. Arabowie odzyskali miasto w 1183. Po wojnach krzyżowych nastawienie Arabów wobec chrześcijańskich mieszkańców Aleppo uległo zmianie – mścili się na nich za współpracę z krzyżowcami. Wtedy (1124) odebrano chrześcijanom i zamieniono na meczet katedrę świętej Barbary. W 1158 roku powstał Wielki Meczet (Al-Dżami Al-Kabir) fundacji sułtana Nur ad-Dina. W latach 1260–1317 panowali w Aleppo Mongołowie, którzy zburzyli cytadelę, następnie znów Arabowie.

Pod rządami Imperium Otomańskiego

W 1517 miasto włączono do Imperium osmańskiego, w którym pozostawało aż do czasu jego upadku (z wyjątkiem krótkiej okupacji egipskiej 1832–1840). Panowanie tureckie nie zapewniło jednak tym terenom stabilizacji – częste były walki miejscowych feudałów. Od XVI wieku, wskutek rozwoju handlu europejsko-indyjskiego drogą morską wokół Afryki, Aleppo stopniowo traciło swoje znaczenie pośrednika handlowego między Wschodem a Zachodem. Ostateczny koniec dalekiego handlu na tym szlaku nastąpił po otwarciu drogi morskiej przez Kanał Sueski. W XIX wieku nastąpił upadek miasta na skutek trzęsień ziemi (najsilniejszego w 1822 – zrujnowało również cytadelę) i epidemii (1827, 1832). W 1841 Brytyjczycy próbowali ustanowić na Eufracie komunikację rzeczną między Aleppo a Mezopotamią, jednak okazało się to niemożliwe – szlak wodny był zbyt zaniedbany.

W Aleppo internowany był polski generał Józef Bem, który schronił się w 1849 roku w Turcji po upadku powstania na Węgrzech. W 1850 roku uruchomił w mieście sfinansowaną z własnych środków fabrykę saletry, która dostarczała ją tureckiemu rządowi. W uznaniu jego zasług Wysoka Porta mianowała go generałem tureckiej armii. W tym roku w Aleppo wybuchły krwawe zamieszki zainicjowane przez Beduinów, które wymierzone były zarówno we władzę turecką na tym terenie jak i w chrześcijan syryjskich. Turecki gubernator na tym terenie, Mustafa Pasza, powierzył Bemowi dowództwo obrony miasta przed najazdem nomadów arabskich, podczas której generał dowodził artylerią. W listopadzie 1850 Bem zachorował na malarię azjatycką i zmarł w mieście w nocy 10 grudnia. U schyłku panowania osmańskiego w Aleppo działały liczne europejskie placówki dyplomatyczne, rezydowali patriarchowie Antiochii (prawosławny i ormiański), mieściły się biskupstwa (jakobickie i maronickie) oraz misje łacińskie.

Okres międzywojenny

Kresem panowania tureckiego w Aleppo była I wojna światowa. Od 1915 do miasta uciekali Ormianie, wypędzani przez Kurdów i Turków z Anatolii. Pod koniec października 1918 wojska brytyjskie zajęły Aleppo – ostatni punkt oporu tureckiego w Palestynie i terytoriach sąsiednich. W wyniku traktatów w Sewrze i w Lozannie Aleppo znalazło się we francuskiej mandatowej Syrii. Czasy kolonialne były czasami rozkwitu miasta, które jednak po oddaniu Turcji rejonu Aleksandretty w 1939 znów podupadło ze względu na odcięcie granicą państwową od tamtejszych portów śródziemnomorskich.

Czasy współczesne

Po II wojnie światowej Aleppo częściowo przebudowano. W 1952 przeprowadzono szerokie drogi według planu urbanisty francuskiego Andrzeja Guttona. W 1970 wyburzono część starego miasta (zamkniętego w okręgu murów obronnych o średnicy trzech mil) pod budowę bloków mieszkalnych.

Aleppo było jednym z najważniejszych ośrodków zbrojnego powstania islamistów przeciwko rządom prezydenta Hafiza al-Asada w latach 1979–1982. W czerwcu 1979 w akademii wojskowej w mieście miał miejsce atak terrorystyczny, w którym zastrzelonych zostało 50 kadetów alawickich. Dzięki poparciu miejscowego mieszczaństwa sunnickiego również w kolejnych latach miasto było jednym z najważniejszych ośrodków islamistów. Ich organizacje zostały spacyfikowane w marcu 1980. Część mieszkańców miasta, zmęczona aktami terroru regularnie dokonywanymi przez rebeliantów, współpracowała z wojskiem przy wyłapywaniu islamistów. W czasie drugiej pacyfikacji Aleppo w sierpniu 1980 oddziały rządowe dopuszczały się doraźnych egzekucji podejrzewanych o udział w walkach mężczyzn powyżej czternastego roku życia.

Zniszczenia w Aleppo (2013)

Po wybuchu wojny w Syrii, w 2012 rozpoczęła się czteroletnia bitwa o Aleppo; do 2016 trwały ciężkie walki o miasto pomiędzy wojskami Sił Zbrojnych Syrii a oddziałami antyrządowymi. W grudniu 2016 roku wojska rządowe odzyskały kontrolę nad większością dzielnic Aleppo i wydały oświadczenie, że w pełni panują nad miastem. Na obrzeżach i w zachodnich osiedlach miasta walki trwały też w późniejszych latach, a na część miasta znajdującą się pod kontrolą sił rządowych spadały pociski. Dopiero na początku 2020 roku syryjska armia odepchnęła front na bezpieczną odległość od zabudowań Aleppo.

Zabytki

cytadela

w mieście znajdują się liczne zabytki architektury, głównie kultury arabskiej:

• cytadela Kalat Halab
• medresa al-Halawija z XII wieku
• meczet
• karawanseraje
• łaźnie tureckie
• Brama Bab Qinnasrin
• Brama Bab Antakeya
• Katedra św. Eliasza w Aleppo
• Kościół Mar Assia al-Hakim w Aleppo
• Do osobliwości należy wielki bazar Al-Madina (suk).

Chrześcijanie w Aleppo

Około 10% mieszkańców miasta stanowią chrześcijanie, podzieleni na wiele denominacji. Aleppo jest siedzibą dziewięciu biskupów: prawosławnego, ormiańskoprawosławnego, jakobickiego, katolickich Kościołów wschodnich: melchickiego, ormiańskokatolickiego, jakobickokatolickiego, maronickiego i chaldejskiego oraz łacińskiego (w Aleppo jest tylko jedna parafia obrządku łacińskiego pod wezwaniem św. Franciszka z Asyżu, którą prowadzą franciszkanie). Działają również dwa zbory protestanckie: ormiański i arabski. W Aleppo jest czynnych 36 kościołów, cerkwi i zborów oraz 17 kaplic i 36 klasztorów. Władze duchowne różnych denominacji współdziałają ze sobą – istnieje rada ekumeniczna, zbierająca się co tydzień. Aleppo jest sztandarowym przykładem sukcesu ruchu ekumenicznego na Bliskim Wschodzie.

Współpraca

• Izmir, Turcja
• Lyon, Francja
• Gaziantep, Turcja
• Brześć, Białoruś