Orzeł (symbol)
Orzeł – symbol państwowy popularny nie tylko w Europie, wykorzystywany w heraldyce w takich kompozycjach jako godło, trzymacze lub herb.
HistoriaEdytuj
Geneza orła jako symbolu sięga czasów wspólnoty praindoeuropejskiej, kiedy to orzeł jako symbol siły stał się atrybutem pierwszego z bogów praindoeuropejskiego panteonu – Diausa, znanego z późniejszej Grecji jako Zeus, a z Rzymu jako Jowisz, Iuppiter (archaicznie Diouis pater).
Orzeł pozostał atrybutem i posłańcem Jupitera w religii rzymskiej. Jako symbol siły tego boga stał się emblematem legionów rzymskich. Podobizna (figurka) orła z rozpostartymi skrzydłami widniała m.in. na szczycie sztandaru legionów – vexillum i labarum (do czasu zastąpienia przez symbol Chi Rho za cesarza Konstantyna Wielkiego).
W Cesarstwie Rzymskim orzeł stał się z czasem emblematem cesarza jako zwierzchnika armii, a następnie uniwersalnym symbolem państwa rzymskiego. Po przeniesieniu stolicy do Konstantynopola i utrwaleniu się dualistycznego charakteru cesarstwa (z podziałem na łaciński zachód oraz grecki wschód) rozpowszechniła się symbolika orła dwugłowego, gdzie dwie głowy symbolizują dwie stolice: lewa Rzym, prawa Konstantynopol. Orzeł jednogłowy, nawiązujący do tradycji poprzedzającej rozpad cesarstwa rzymskiego na dwie części, stał się godłem Karola Wielkiego, a potem Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i innych państw, m.in. stał się godłem Polski.
Orzeł dwugłowy był znany już w głębokiej starożytności[1]. W mitologii rzymskiej orzeł dwugłowy nawiązuje do głowy Janusa – siła stwórcza, wszechwiedza[2]. Dwugłowy orzeł pozostał godłem Cesarstwa Bizantyńskiego, które nigdy nie wyrzekło się pretensji do panowania nad utraconą zachodnią częścią Cesarstwa Rzymskiego. Za panowania cesarza Zygmunta Luksemburskiego w roku 1410, aż do roku 1806 dwugłowy orzeł stał się widocznym godłem Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
Do heraldyki ruskiej trafił prawdopodobnie poprzez pierwszych wareskich władców Rusi – Rurykowiczów, którzy prowadzili ożywioną działalność handlową i religijną z Bizancjum i Konstantynopolem. W XIII w. lub wcześniej, pojawił się z sąsiadującej z Polską Rusią Halicką[3]. Dwadzieścia pięć lat po ślubie Iwana III z Zoe Paleolog (1497), dwugłowego orła uznano za oficjalny herb Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Od 1993, dwugłowy złoty orzeł z czasów Cesarstwa Wschodniorzymskiego jest ponownie herbem Rosji.
GaleriaEdytuj
Współczesne herby i godła państwEdytuj
Herby miejscowościEdytuj
Herb Sandomierza
Herb Lubina
Herb Czernihowa, Ukraina
Herb Hölstein, Niemcy
Herb Brains, Francja
Herby regionówEdytuj
Herb Moraw, Republika Czeska
Herb Brandenburgii, Niemcy
Herb Tyrolu Południowego (Górnej Adygi), Włochy
Herb prowincji Trydent, Włochy
Herb Burgenlandu, Austria
Herb Krainy, Słowenia
Herby i godła historyczneEdytuj
Herb Polski przed 1927 r.
Herb Prus Królewskich
Herb Prus Książęcych
Herb Królestwa Prus
Godło Świętego Cesarstwa Rzymskiego, XIII-XIV w.
Herb Cesarstwa Austrii, XIX w.
Godło Cesarstwa Bizantyńskiego w okresie Paleologów, XV w.
Herb Księstwa Moskiewskiego, XVI w.
Herb Imperium Rosyjskiego, XIX w.
Herb województwa czernihowskiego Rzeczypospolitej
Herb Hiszpanii za Królów Katolickich (1475-1504)
Herb frankistowskiej Hiszpanii (1939-1975)
Herb Tyrolu
Herb Królestwa Sycylii
Symbole wojskoweEdytuj
Aquila - rzymski orzeł wojskowy
Rekonstrukcja rzymskiego vexilium z orłem
Orzeł napoleoński
Czapka oficera ułanów Królestwa Polskiego z orłem
Polski orzełek legionowy
Orzełek 1 Dywizji Piechoty
Współczesny polski sztandar wojskowy z orłem na płacie i głowicy
PrzypisyEdytuj
- ↑ Polskie herby ziemskie: geneza, treści, funkcje. 1993; „Dwugłowego orła po raz pierwszy użyli zamieszkujący Azję Mniejszą około roku 1800 p.n.e. Hetyci, twórcy potężnego państwa, które zagrażało nawet Egiptowi.” Stanisław Russocki, Zarys dziejów. 1978; „Symbol dwugłowego orła był znany w cywilizacji łacińskiej. W starożytnym Rzymie umieszczano go obok postaci bogów.”, [w:] Andrzej Andrusiewicz. Polska i jej wschodni sąsiedzi. 2009; „Dwugłowy orzeł z legendy ruskiej porywa dzika i składa na wzgórzu nad przyszłą Moskwą”. Władysław Kopaliński. Słownik symboli.
- ↑ Władysław Kopaliński. Słownik symboli. s. 287.
- ↑ Wyobrażenia dwugłowego orła na Rusi, na miniaturach przedstawiających Jarosława Mądrego, gdzie widnieje na jego płaszczu, podobnie jak i na płaszczu Jarosława, księcia Nowogrodu (1198), na dokumentach z czasów Jurija i Wsiewołoda (1220) oraz Daniły (1235)., [w:] Alexander Solovjev. Les emblemes heraldiques de Byzance et les Slaves. t. VII, 1953.