Orzeł (symbol)
Orzeł – symbol heraldyczny, wykorzystywany w takich kompozycjach jak godło, trzymacze lub herb. Popularnie wykorzystywany jako symbol państwowy, rodowy, organizacyjny itp.
Historia
edytujOrzeł jako symbol
edytujWedług niektórych uczonych, geneza orła jako symbolu sięga czasów wspólnoty praindoeuropejskiej, kiedy to orzeł jako symbol siły stał się atrybutem pierwszego z bogów praindoeuropejskiego panteonu – Diausa, znanego z późniejszej Grecji jako Zeus, a z Rzymu jako Jowisz, Iuppiter (archaicznie Diouis pater)[potrzebny przypis].
Symbolu orła używały jako swojego znaku (derafš) ludy irańskie. Złoty orzeł był godłem perskiej dynastii Achemenidów panującej na Bliskim Wschodzie od VI do IV wieku p.n.e. Później znak ten przejęli Seleucydzi i Partowie, a później też władcy Armenii[1]. Jako symbol występuje też w pismach religijnych – irańskiej Aweście (jako symbol boskiej chwały) oraz w Biblii (jako symbol mądrości Jahwe, np. w księdze Ezechiela oraz Apokalipsie)[1].
W religii rzymskiej orzeł był atrybutem i posłańcem Jowisza. Jako symbol siły tego boga stał się emblematem legionów rzymskich. Podobizna (figurka) orła z rozpostartymi skrzydłami widniała m.in. na szczycie sztandaru legionów – vexillum i labarum (do czasu zastąpienia przez symbol Chi Rho za cesarza Konstantyna Wielkiego).
W Cesarstwie Rzymskim orzeł stał się z czasem emblematem cesarza jako zwierzchnika armii, a następnie uniwersalnym symbolem państwa rzymskiego. Po przeniesieniu stolicy do Konstantynopola i utrwaleniu się dualistycznego charakteru cesarstwa (z podziałem na łaciński zachód oraz grecki wschód) rozpowszechniła się symbolika orła dwugłowego, gdzie dwie głowy symbolizują dwie stolice: lewa Rzym, prawa Konstantynopol.
We wczesnym średniowieczu orła używali również Goci, Gepidowie i Frankowie. Orzeł jednogłowy, nawiązujący do tradycji poprzedzającej rozpad cesarstwa rzymskiego na dwie części, stał się godłem Karola Wielkiego, a potem Świętego Cesarstwa Rzymskiego i innych państw, m.in. księstw śląskich. W XIV wieku stał się godłem Polski. Jako pierwszy władca Polski użył symbolu orła Przemysł II na pieczęci majestatycznej z 1295 roku[2].
Orzeł dwugłowy
edytujOrzeł dwugłowy był znany już w głębokiej starożytności[3]. W mitologii rzymskiej orzeł dwugłowy nawiązuje do głowy Janusa – siła stwórcza, wszechwiedza[4]. Dwugłowy orzeł pozostał godłem Cesarstwa Bizantyńskiego, które nigdy nie wyrzekło się pretensji do panowania nad utraconą zachodnią częścią Cesarstwa Rzymskiego. Za panowania cesarza Zygmunta Luksemburskiego w roku 1410, aż do roku 1806 dwugłowy orzeł stał się widocznym godłem Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
Do heraldyki ruskiej trafił prawdopodobnie poprzez pierwszych wareskich władców Rusi – Rurykowiczów, którzy prowadzili ożywioną działalność handlową i religijną z Bizancjum i Konstantynopolem. W XIII w. lub wcześniej, pojawił się w sąsiadującej z Polską Rusi Halickiej[5]. Dwadzieścia pięć lat po ślubie Iwana III z Zoe Paleolog (1497), dwugłowego orła uznano za oficjalny herb Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Od 1993, dwugłowy złoty orzeł z czasów Cesarstwa Wschodniorzymskiego jest ponownie herbem Rosji.
Galeria
edytujWspółczesne herby i godła państw
edytujHerby miejscowości
edytuj-
Herb Sandomierza
-
Herb Lubina
-
Herb Czernihowa, Ukraina
-
Herb Hölstein, Niemcy
-
Herb Biełgorodu, Rosja
-
Herb Brains, Francja
-
Herb Orła, Rosja
-
Herb Jesionika, Czechy
-
Herb Ołomuńca, Czechy
-
Herb Opawy, Czechy
-
Herb Polički, Czechy
-
Herb Stochova, Czechy
-
Herb Trzyńca, Czechy
-
Herb Znojma, Czechy
Herby regionów
edytuj-
Herb Moraw, Morawy, Czechy
-
Herb Brandenburgii, Niemcy
-
Herb Tyrolu Południowego (Górnej Adygi), Włochy
-
Herb prowincji Trydent, Włochy
-
Herb Burgenlandu, Austria
-
Herb Górnej Austrii, Austria
-
Herb Krainy, Słowenia
-
Herb Kraju Sudetów, Czechy
-
Godło Inguszetii, Rosja
Herby i godła historyczne
edytuj-
Herb Polski przed 1927 r.
-
Herb Prus Królewskich
-
Herb Prus Książęcych
-
Herb Królestwa Prus
-
Godło Świętego Cesarstwa Rzymskiego, XIII-XIV w.
-
Godło Świętego Cesarstwa Rzymskiego, XV w.
-
Godło Świętego Cesarstwa Rzymskiego, XVIII w.
-
Herb Cesarstwa Austrii, XIX w.
-
Godło Cesarstwa Bizantyńskiego w okresie Paleologów, XV w.
-
Herb Księstwa Moskiewskiego, XVI w.
-
Herb Imperium Rosyjskiego, XIX w.
-
Herb województwa czernihowskiego Rzeczypospolitej
-
Herb Hiszpanii za Królów Katolickich (1475-1504)
-
Herb frankistowskiej Hiszpanii (1939–1975)
-
Herb Tyrolu
-
Herb Królestwa Sycylii
-
Herb Okręgu Rzeszy Kraj Sudetów (1940–1945)
Symbole wojskowe
edytuj-
Rekonstrukcja rzymskiego vexilium z orłem
-
Orzeł napoleoński
-
Francuski orzeł sztandarowy z czasów napoleońskich
-
Czapka oficera ułanów Królestwa Polskiego z orłem
-
Polski orzełek legionowy
-
Orzełek 1 Dywizji Piechoty
-
Współczesny polski sztandar wojskowy z orłem na płacie i głowicy
Przypisy
edytuj- ↑ a b Encyclopædia Iranica , DERAFŠ [online], iranicaonline.org [dostęp 2021-12-30] (ang.).
- ↑ Stanisław Russocki, Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej. Zarys dziejów, Wiedza Powszechna, Warszawa 1978.
- ↑ Polskie herby ziemskie: geneza, treści, funkcje. 1993; „Dwugłowego orła po raz pierwszy użyli zamieszkujący Azję Mniejszą około roku 1800 p.n.e. Hetyci, twórcy potężnego państwa, które zagrażało nawet Egiptowi.” Stanisław Russocki, Zarys dziejów. 1978; „Symbol dwugłowego orła był znany w cywilizacji łacińskiej. W starożytnym Rzymie umieszczano go obok postaci bogów.”, [w:] Andrzej Andrusiewicz. Polska i jej wschodni sąsiedzi. 2009; „Dwugłowy orzeł z legendy ruskiej porywa dzika i składa na wzgórzu nad przyszłą Moskwą”. Władysław Kopaliński. Słownik symboli.
- ↑ Władysław Kopaliński. Słownik symboli. s. 287.
- ↑ Wyobrażenia dwugłowego orła na Rusi, na miniaturach przedstawiających Jarosława Mądrego, gdzie widnieje na jego płaszczu, podobnie jak i na płaszczu Jarosława, księcia Nowogrodu (1198), na dokumentach z czasów Jurija i Wsiewołoda (1220) oraz Daniły (1235)., [w:] Alexander Solovjev. Les emblemes heraldiques de Byzance et les Slaves. t. VII, 1953.