Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna

Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna (zwana też jako Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Droga Żelazna, niem. Die Erste Ungarisch-Galizische Eisenbahn, EUGE, węg. Első Magyar-Gácsországi Vasút, EMG) – pierwsza transkarpacka dwutorowa (dł. 266,3 km) linia kolejowa przez Przełęcz Łupkowską o wielkim znaczeniu strategicznym łącząca Galicję z Węgrami, a docelowo Budapeszt z Twierdzą Przemyśl oraz Lwowem.

Linia
Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna
Dane podstawowe
Długość

266,3 km

Zdjęcie LK
Dworzec w Łupkowie
Historia
Lata budowy

1869–1872

Rok otwarcia

25 grudnia 1872

Rok likwidacji

próby restytucji jako atrakcji turystycznej

Austro-Węgry ok. 1900 r. z uwzględnieniem ówczesnej sieci kolejowej

Historia edytuj

20 maja 1869 wystawiono dokument koncesyjny na budowę trasy PrzemyślŁupków. Koncesjonariuszami byli: Adam ks. Sapieha, Karol ks. Jabłonowski, Konstanty ks. Czartoryski, Cezary hr. Mąciński, Michał hr. Załuski, Paweł baron Sennyey, Edward hr. Karolyi i hr. Erdődy. Ponadto cztery miesiące później, 11 września 1869 r. wystawiony drugi dokument koncesyjny obejmujący odcinek Łupków – Mihályi. W tym przypadku koncesjonariuszem było już Towarzystwo Akcyjne Pierwszej Węgiersko-Galicyjskiej Kolei Żelaznej.

Kolej została oddana do użytku 25 grudnia 1872 przez władze Austro-Węgier, choć sam tunel w Łupkowie został ukończony w 1874 roku. Doradcą prawnym przy budowie Kolei Łupkowskiej był dr Erazm Łobaczewski[1]. Ważniejsze dworce kolejowe: Sátoraljaújhely, Homonna, Łupków, Zagórz, Chyrów i Przemyśl[2]. Od strony węgierskiej dołączyła do istniejącej linii SátoraljaújhelyMiszkolcBudapeszt Keleti. Od strony galicyjskiej połączyła się w Przemyślu z istniejącą od 1861 Koleją Galicyjską im. Karola Ludwika, co zapewniło, pierwszy raz w historii, bezpośrednie połączenie kolejowe Budapesztu i Lwowa.

Kalendarium budowy odcinka galicyjskiego edytuj

Odcinek Długość (w km) Data ukończenia
PrzemyślChyrów 33,19 13 maja 1872
Chyrów – Krościenko 19,40 1 lipca 1872
Krościenko – Ustrzyki Dolne 8,09 3 września 1872
Ustrzyki Dolne – Komańcza 70,26 12 listopada 1872
Komańcza – Łupków 13,75 18 grudnia 1872[3]
Tunel graniczny 0,416 30 maja 1874

Dane techniczne edytuj

W chwili uruchomienia Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna dysponowała 11 lokomotywami, 24 wagonami osobowymi i 255 towarowymi. Rok później stan taboru zwiększono niemal dwukrotnie. Na 266 km szlaku kolejowego kursowało 21 lokomotyw, 50 wagonów osobowych i 415 do przewozu towarów. Rok 1886 przyniósł znaczące uzupełnienie taboru, którego stan wzrósł do 29 lokomotyw obsługujących 717 wagonów towarowych i 61 osobowych. W pierwszym pełnym roku eksploatacji kolei (1873) skorzystało z niej 238 tys. pasażerów. Lata 1874–1880 były dla przewoźnika nieco mniej korzystne – liczba pasażerów oscylowała w przedziale 149–198 tys. osób. Przełom nadszedł 4 lata później, kiedy z możliwości podróży pociągiem skorzystało 298 tys. klientów. W 1887 pasażerów było już 339 tys.

Klienci kolei mieli do wyboru 4 klasy komfortu podróżowania i odpowiednio 4 taryfy opłat za przejazdy pasażerów. Z możliwości przejazdu wagonami 1 klasy korzystało zazwyczaj 0,5–1,2% podróżujących a 8–12% wybierało 2 klasę. W latach 1873–1878 struktura przejazdów klasami 3 i 4 podlegała dość znacznym wahaniom. W 1873 było to odpowiednio 30 i 52% – zaledwie rok później proporcje się odwróciły: 3 klasą podróżowało 58%, a klasą 4 tylko 17%. Ponadto 6–18% pasażerów korzystało z przejazdów według taryfy wojskowej. Począwszy od 1879 zdecydowanie dominowali pasażerowie wybierający 3 klasę, stanowiąc 64% wszystkich klientów. 9 lat później wskaźnik ten przekroczył 82% przejazdów. W latach 1881–1888 wojskowi stanowili tylko 5,7–8,0% podróżnych.

W pierwszym pełnym roku eksploatacji kolei (1873) klienci zlecili przewóz 394 tys. ton ładunków. Lata 1875–1881 przyniosły pewien spadek przewozów towarowych – wahały się one w przedziale 199–277 tys. ton. Trzy lata później wzrosły do 380 tys. ton, a rok 1887 był pod tym względem rekordowy – klienci zlecili przewóz ładunków i towarów o łącznej masie 586 tys. ton.[4]

Od 2 sierpnia 1892 właścicielem kolei stały się Austriackie Koleje Państwowe. Po oddaniu do użytku linii kolejowej prowadzącej przez Stryj, Ławoczne, Mukaczewo i Czop, nastąpił gwałtowny spadek przewozów osobowo-towarowych.

XX wiek edytuj

Pierwsza Węgierska odegrała znaczną rolę strategiczną w I wojnie światowej dla zaopatrzenia Twierdzy Przemyśl. Po 1918 roku z powodu powstania granicy w Karpatach pomiędzy niepodległymi państwami: Czechosłowacją i Rzecząpospolitą Polską jej rola zdecydowanie osłabła. Realizując ustalenia Traktatu w Trianon zakazujących Węgrom posiadania kolei dwutorowych[5], rozebrano drugi tor na linii Mihályi – Łupków. Z powodu utraty międzynarodowego znaczenia kolei i napiętych stosunków Polski z Czechosłowacją drugi tor usunięto również po polskiej stronie. Pierwszorzędna trakcja kolejowa Imperium Habsburgów została zdegradowana do prowincjonalnej linii drugiej klasy. Znaczenie kolei na krótko wzrosło w okresie II wojny światowej. Zmieniono wówczas ustawienia prześwitu dla szerokotorowej linii kolejowej potrzebnej armii sowieckiej w przeładunku sprzętu wojskowego z ZSRR. Linia szerokotorowa biegła od granicy słowacko-polskiej w Łupkowie do Jasła i Chyrowa, po stronie słowackiej do Humennégo.

Obecnie edytuj

Obecnie (2010) dawna Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna znajduje się na terenie czterech państw tworząc połączenia lokalne w tych krajach. Linia nie funkcjonuje jako całość, choć czynione są próby jej restytucji – tym razem jako atrakcji turystycznej. Wysiłki te są szczególnie widoczne ze strony polskiej oraz węgierskiej[6].

Odcinek Kraj Operator
Sátoraljaújhely   Węgry Magyar Államvasutak
Slovenské Nové Mesto – Humenné – Medzilaborce   Słowacja Železničná spoločnosť Slovensko
ŁupkówZagórzKrościenko   Polska Polskie Koleje Państwowe
StarzawaNiżankowice   Ukraina Ukrzaliznycia
MalhowicePrzemyśl   Polska Polskie Koleje Państwowe

Na Węgrzech znajduje się stacja początkowa kolei w mieście Sátoraljaújhely. Następnie linia biegnie południkowo przez terytorium Słowacji aż do Przełęczy Łupkowskiej. Odcinek kolejowy od Łupkowa do Zagórza w nomenklaturze PKP funkcjonuje jako linia kolejowa nr 107, a następnie do stacji kolejowej w Krościenku jako linia kolejowa nr 108.

 
Tor na Ukrainie

W granicach Ukrainy znalazł się ponad 30-kilometrowy odcinek trasy na linii Smolnica – ChyrówNiżankowice. Ma on zarówno rozstaw normalnotorowy (1435 mm) jak i szerokotorowy (1520 mm). Tory są nałożone na siebie według schematu: Sz1 – N1 – Sz2 – N2, gdzie „Sz” oznacza szynę należącą do toru szerokiego, „N” – szynę toru zwykłego. Od Malhowic linia znajduje się ponownie na terytorium Polski, aż do stacji Przemyśl Główny.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Kronika. Zmarli. „Echo Przemyskie”, s. 3, Nr 65 z 13 sierpnia 1899. 
  2. Magyar-gácsországi vasút.(Első). Az 1869. VI. t.-cikkel engedélyeztetett (módosítását v. ö. 1871. XXXVIII. t-c.) a Legenye-Mihályitól Homonnán át Lupkowig vezetendő vasút, mely Galiciában Zagorzon át Przemyslig terveztetett. 1870 dec. 17. alakult meg a részvénytársaság 31,5 millió alaptőkével. Ugy a magyar részen, mint a lengyel vonalakon már az építés elején nehézségek támadtak, ugy hogy már 1872. államsegély kéretett. Sok nehézséget okoztak az alagút, valamint a csuszamlások is. Mindkét állam folytonosan támogatta a társaságot; a magyar kormány készpénzzel is az 1876. XI. t.-c. alapján, kölcsönök engedélyezésével az 1887. XVII. és XXXIII. t.-c. alapján különösen abból a célból, hogy az egész vonalon a második vágányt is megépítsék, ami 1888. végrehajtatott. Végre az 1889. XIV. t.-c. alapján megváltotta a magyar kormány a magyar területen levő 120 km. hosszuságu vonalat 872000, illetve 1934-től 734164 frt évi járadékért. op.cit. http://mek.oszk.hu/00000/00060/html/067/pc006711.html dostęp z 10 października 2008 r.
  3. Tadeusz Kuraś, Z kolejarskim rodowodem, w: Zbigniew Osenkowski, Zagórz nad Osławą, Zagórz 1995, s. 27.
  4. Stanislaw Szuro: Informator statystyczny do dziejów społeczno-gospodarczych Galicji. Koleje żelazne w Galicji w latach 1847–1914. Kraków: Historia Iagellonica, 1997, s. 75–82. ISBN 83-906446-1-4.
  5. Treaty of Trianon – World War I Document Archive.
  6. Gácsországi Vasút :::::: Powered by: www.webtar.hu ::::::. bobkocsaba.ingyenweb.hu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-07)]..

Bibliografia edytuj

  • Geschichte der Eisenbahnen der Österreichisch-Ungarischen Monarchie, t. I-IV, Prochaska, Wien-Teschen, 1898-1908
  • Informator statystyczny do dziejów społeczno-gospodarczych Galicji t. 13, Koleje żelazne w latach 1847-1914, St.Szuro, Kraków, 1997 (ss. 75-82)

Linki zewnętrzne edytuj