Piotr Wrangel

generał carski

Piotr Nikołajewicz Wrangel (ros. Пётр Николаевич Врангель; ur. 15 sierpnia?/27 sierpnia 1878 w Nowoaleksandrowsku, zm. 25 kwietnia 1928 w Brukseli) – rosyjski wojskowy i polityk niemieckiego pochodzenia w stopniu generała lejtnanta Armii Imperium Rosyjskiego. W 1920 dowódca Sił Zbrojnych Południa Rosji oraz Armii Rosyjskiej. Po wyjeździe z Rosji stał się jednym z najważniejszych działaczy białej emigracji[1].

Piotr Wrangel
Пётр Николаевич Врангель
Czarny baron
Ilustracja
generał lejtnant generał lejtnant
Pełne imię i nazwisko

Piotr Nikołajewicz Wrangel

Data i miejsce urodzenia

27 sierpnia 1878
Nowoaleksandrowsk, gubernia kowieńska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

25 kwietnia 1928
Bruksela, Belgia

Przebieg służby
Lata służby

1901–1928

Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego
Biała Armia

Główne wojny i bitwy

wojna rosyjsko-japońska
I wojna światowa
wojna domowa w Rosji

podpis
Odznaczenia
Order Świętej Anny III klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny IV klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława II klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława III klasy (Imperium Rosyjskie) Order św. Jerzego (Imperium Rosyjskie) Order Świętego Włodzimierza III klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętego Włodzimierza IV klasy (Imperium Rosyjskie)

Życiorys edytuj

Pochodził z rodziny Niemców bałtyckich. Na początku I wojny światowej jako rotmistrz dowodził dywizjonem kawalerii. Za stoczoną 6 sierpnia 1914 bitwę pod Kraupischken w Prusach Wschodnich otrzymał 13 października Order Świętego Jerzego. W grudniu 1914 awansowany do stopnia pułkownika. W październiku 1915 przeniesiony na Front Południowo-Zachodni i mianowany dowódcą 1 Pułku Kozaków Zabajkalskich. Walczył w Galicji, m.in. podczas ofensywy Brusiłowa. W styczniu 1917 awansowany do stopnia generała majora, a w lipcu mianowany dowódcą 7 Dywizji Kawalerii. Za walki nad Zbruczem otrzymał Krzyż Zasługi Wojskowego Orderu Świętego Jerzego.

W styczniu 1918 został w Jałcie aresztowany przez bolszewików. Po uwolnieniu przystąpił do „białych”. Był jednym z ich najznakomitszych dowódców podczas wojny domowej – w czerwcu 1919 zdobył Carycyn. Wśród bolszewików zyskał pseudonim „czarny baron” (ze względu na noszoną przez niego czarną czerkieskę). Od 4 kwietnia 1920 Głównodowodzący Sił Zbrojnych Południa Rosji, twórca Rządu Południa Rosji. Był reformatorem „białego” ruchu, jego rząd przeprowadził na obszarach pod swoją kontrolą reformę rolną, oddającą chłopom ziemię (na Krymie i w tzw. Taurydzie Północnej). Odstąpił od idei „jednej i niepodzielnej Rosji”, której trzymali się Aleksander Kołczak i Anton Denikin. W lipcu 1920 r. z pomocą chłopów wyszedł z Krymu i zajął zagłębie donieckie. Desantami próbował opanować Kubań. We wrześniu ponownie operował już tylko na Krymie.

Piotr Wrangel uważał, że przyszła Rosja powinna być dobrowolną federacją narodów byłego imperium carów. Uznał prawo do niepodległości Polski i Ukrainy. Nie chciał, by swoje państwo mieli Tatarzy krymscy oraz Kozacy dońscy, kubańscy, terscy i astrachańscy. Skutecznie bronił Krymu przed Armią Czerwoną od kwietnia do listopada 1920, wykorzystując jej maksymalne zaangażowanie na frontach wojny polsko-bolszewickiej. Do walki z bolszewikami chciał wykorzystać Armię Powstańczą Nestora Machny. Jednak próby nawiązania sojuszu nie powiodły się. Po rozejmie polsko-bolszewickim (który według niego był zdradą walczących na Krymie białogwardzistów) uległ przeważającym siłom Armii Czerwonej prowadzącym operację perekopsko-czongarską i ewakuował większość kadr swojej armii do Konstantynopola. Położyło to faktyczny kres wojnie domowej białych z czerwonymi.

Po opuszczeniu Rosji przebywał początkowo w Stambule, skąd w 1922 przeniósł się do Królestwa SHS, gdzie mieszkał do 1927 (w Sremskich Karlovcach) wraz z żoną i dziećmi. Na emigracji stał na czele Rosyjskiego Związku Ogólnowojskowego (ROWS). Zmarł nieoczekiwanie 25 kwietnia 1928 w Brukseli, gdzie został tymczasowo pochowany. Oficjalnie przyczyną śmierci była gruźlica, co stwierdził jego osobisty lekarz prof. I. Aleksinski, który wyjaśniając dodał, że jego pacjent zapadł na gruźlicę kilka lat wcześniej, co przyczyniło się do wycieńczenia organizmu i przedwczesnego zgonu. Jednak rodzina Wrangla utrzymywała, że został on otruty przez brata jego sługi, który przez pewien okres przed śmiercią Wrangla mieszkał w jego domu, a był jednocześnie agentem bolszewickim. W rok później jego zwłoki zostały przewiezione do Jugosławii i 6 października 1929 pochowane w cerkwi Św. Trójcy w Belgradzie.

Upamiętnienie edytuj

Galeria edytuj

Przypisy edytuj

Bibliografia edytuj

  • Piotr N. Wrangel: Wspomnienia. T. I-II. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1999.
  • Dariusz Wierzchoś: Generał Piotr Wrangel: Działalność polityczna i wojskowa w latach rewolucji i wojny domowej w Rosji. Kraków: Avalon, 2008.
  • Biogram Piotra Wrangla na portalu hrono.ru

Linki zewnętrzne edytuj