Stanisław Grochowiak

polski poeta, dramatopisarz i publicysta

Stanisław Antoni Grochowiak, ps. Kain (ur. 24 stycznia 1934 w Lesznie, zm. 2 września 1976 w Warszawie) – polski poeta, dramatopisarz, publicysta, scenarzysta filmowy.

Stanisław Grochowiak
Ilustracja
Stanisław Grochowiak (1976)
Data i miejsce urodzenia

24 stycznia 1934
Leszno

Data i miejsce śmierci

2 września 1976
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Epoka

literatura współczesna

Ważne dzieła
  • Menuet z pogrzebaczem (1958)
  • Trismus (1963)
  • Chłopcy (1966)
podpis
Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Nagrody

Nagroda Ministra Kultury i Sztuki III stopnia (1962)

Grób Grochowiaka i jego żony Anny na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (2009)

Życiorys

edytuj

Okupację spędził w Warszawie. W czasie powstania warszawskiego ukrywał się z matką w piwnicach. Po wojnie Grochowiak powrócił do Leszna, gdzie uczęszczał do szkoły powszechnej i gimnazjum (obecnego I Liceum Ogólnokształcącego)[1]. Po zdanej maturze rozpoczął studia polonistyczne w Poznaniu, które przerwał po kilku tygodniach. Potem zamieszkał we Wrocławiu. Tam pracował początkowo we „Wrocławskim Tygodniku Katolickim”. Do Warszawy przeniósł się w roku 1955, mieszkał w dzielnicy Praga-Północ, przy ul. Stalowej 2. Początkowo pracował w Instytucie Wydawniczym „Pax”, następnie w redakcjach „Za i przeciw”, dwutygodnika „Współczesność”, tygodników „Nowa Kultura” i „Kultura”, „Poezji” i „Miesięcznika Literackiego”.

Należał do tzw. pokolenia „Współczesności”, debiutował w 1951 roku wierszami Ave Maryja i Notuję deszcz, publikując je w piśmie „W oczach młodych” (dodatku do „Słowa Powszechnego”). W roku 1956 wydał Balladę rycerską, pierwszy kompletny tom, który był jednym z najciekawszych debiutów po zakończeniu stalinizmu. Został dobrze przyjęty przez krytykę. Nieco wcześniej w tym samym 1956 roku wydał swoją pierwszą powieść, Plebanię z magnoliami. W 1959 roku opublikował we „Współczesności” artykuł Karabela zostanie na strychu będący atakiem na ideały wychowawcze młodości „powstańczej, konspiracyjnej i ułańskiej”[2]. Jako dramatopisarz zadebiutował w 1961. Mając lat trzydzieści, Stanisław Grochowiak zaprzestał pisania prozy.

Zmarł z powodu powikłań choroby alkoholowej. Jest pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B35-1-6)[3].

Charakter twórczości

edytuj

Poezja

edytuj

Grochowiak zapisał się w polskiej powojennej poezji jako twórca, który poszukiwał nowych form ekspresji poetyckiej i przeciwstawił się tradycyjnej interpretacji „piękna”. Był klasyfikowany jako poeta reprezentujący nurt turpistyczny (od łac. turpis – brzydki) – programowym wręcz przykładem jest wiersz Płonąca żyrafa. W późniejszym okresie swojej twórczości skłaniał się ku klasyczności i zgodzie na reguły dnia codziennego (bunt nie przemija, bunt się ustatecznia).

Poetę cechowała szczególna wrażliwość na barwy. Jeśli w jego utworach pojawiały się jakieś barwy, nigdy nie był to przypadek. Np. kolor czarny symbolizował śmierć lub żałobę, zielony – rozkład ciała, błękitny – nieograniczone przestrzenie, niebo, a także życie, czerwony – aktywność, życie[4].

Twórczość prozatorską Grochowiaka cechowała duża różnorodność. Jego pierwsza powieść Plebania z magnoliami, chociaż wyszła w roku „odwilży”, nie była wolna od rozwiązań typowych dla powieści produkcyjnej. Opowiadała o walce klasowej na wsi na ziemiach odzyskanych; w centrum konfliktu bogatych kułaków z ideowymi komunistami autor umieścił duchownego – proboszcza Grzegorza. Tom opowiadań Lamentnice to pozycja bardzo ciekawa, jeżeli spojrzeć z perspektywy ukazującej się wtedy epiki – głównie była to proza „hłaskoidalna”. W swym zbiorze autor Ballady rycerskiej objawił się przede wszystkim jako kreacjonista. Jego bohaterowie to głównie artyści lub niespokojne dusze, uwięzieni w za ciasnym świecie prowincji lub sztampowego życia, starający się przełamać barierę dzielącą ich od zewnętrznego świata. Tacy są bohaterowie Skolopendry, Mordu czy Gordy. W Karabinach Grochowiak powrócił do postaci księdza, tym razem przedstawia go jako człowieka bez wiary, zniszczonego wojną, który pragnie znaleźć schronienie u biskupa. W tej książce łatwo odnaleźć inspirację egzystencjalizmem, bohaterowie nie potrafią znaleźć własnego miejsca na świecie, pogrążeni we własnych obsesjach i lękach, „zarażeni” śmiercią. Wreszcie Trismus to próba spojrzenia na czas wojny z perspektywy wroga, Niemca. Książka to opowieść o zarządcy obozu, którego młoda żona, początkowo zachwycona silnym charakterem głównego bohatera, stopniowo traci wiarę w słuszność ideologii nazistowskiej i zasadność istnienia obozu.

Ważniejsze dzieła

edytuj

Poezja

edytuj

Opowiadania

edytuj
  • Lamentnice (1958)
  • Prozy (1996) – zawierają niepublikowane utwory prozatorskie, dodatkowo powieść Trismus i opowiadania ze zbioru Lamentnice

Powieści

edytuj
  • Plebania z magnoliami (1956)
  • Trismus (1963)
  • Karabiny (1965)

Dramaty

edytuj
  • Szachy (1961)
  • Partita na instrument drewniany (1962)
  • Król IV (1963)
  • Chłopcy (1964)

Baśnie

edytuj
  • Żyjątko Biedajstwo i Ci inni (2009)[8]

Ekranizacje

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Stanisława Grochowiaka.

Odznaczenia

edytuj

W 1974 w związku z jubileuszem Polski Ludowej odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski[14].

Upamiętnienie

edytuj
  • Miejska Biblioteka Publiczna w Lesznie otrzymała w 1977 imię Stanisława Grochowiaka
  • w Lesznie od 1994 co dwa lata jest organizowany Ogólnopolski Konkurs Literacki im. Stanisława Grochowiaka
  • jedna z ulic w Lesznie od 1977 nosi imię Stanisława Grochowiaka[15]
  • ulice Stanisława Grochowiaka znajdują się w Opolu[16], Poznaniu[17], Warszawie[18] i we Wrocławiu[19]
  • 10 października 2015 na kamienicy przy ulicy Narutowicza 64 w Lesznie odsłonięto mural Stanisława Grochowiaka[20]
  • na Placu Metziga w Lesznie znajduje się pomnik Stanisława Grochowiaka[21][22]

Przypisy

edytuj
  1. A. Dworniczak, Stanisław Grochowiak, Poznań 2000, s. 6.
  2. „Współczesność”, nr 1/1959
  3. Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-18].
  4. Marek Karwala: Polska poezja współczesna. Kraków: Znak, 1998, s. 14, 15. ISBN 83-7006-709-3.
  5. Stanisław Grochowiak, Wiersze nieznane i rozproszone, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 1996, ISBN 83-7091-037-8, OCLC 36826145 [dostęp 2022-01-28].
  6. Stanisław Grochowiak, Wiersze dla dzieci, Wrocław: Wydawnictwo Warstwy, 2017, ISBN 978-83-65502-21-6, OCLC 989759411 [dostęp 2022-01-28].
  7. Stanisław Grochowiak, Wiersze zebrane, wyd. 1, Wrocław 2017, ISBN 978-83-65502-19-3, OCLC 1001440016 [dostęp 2022-01-28].
  8. Żyjątko Biedajstwo i Ci inni. Stanisław Grochowiak Cartalia Press. cop. 2008. [dostęp 2022-01-28].
  9. Księżyc. [dostęp 2022-01-28].
  10. Kaprysy Łazarza [online], FilmPolski [dostęp 2022-01-28] (pol.).
  11. Chłopcy (1973) - Telemagazyn.pl [online], www.telemagazyn.pl [dostęp 2022-01-28] (pol.).
  12. Partita na instrument drewniany. [dostęp 2022-01-28].
  13. Fototeka [online], Fototeka [dostęp 2022-01-28] (pol.).
  14. Odznaczenia dla wybitnych twórców i działaczy kultury. „Dziennik Polski”. Nr 175 (9456), s. 2, 26 lipca 1974. 
  15. Śladami Stanisława Grochowiaka [online] [dostęp 2017-06-07] (pol.).
  16. Ul. Stanisława Grochowiaka - Mapa Opole, plan miasta, ulice w Opolu - E-turysta [online], mapy.e-turysta.pl [dostęp 2022-01-28].
  17. Grochowiaka Stanisława 1 (ul), 60-461 Poznań (Poznań-Jeżyce) [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2022-01-28] (pol.).
  18. Kod pocztowy, ul. Grochowiaka Stanisława, Warszawa (Bielany) [online], mapa.nocowanie.pl [dostęp 2022-01-28].
  19. Grochowiaka Stanisława Wrocław (Wrocław-Psie Pole), Ulica, 51-142 [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2022-01-28] (pol.).
  20. Mural Stanisława Grochowiaka - W Lesznie. [dostęp 2021-12-27]. (pol.).
  21. W Lesznie stanie pierwszy w kraju pomnik Stanisława Grochowiaka | dzieje.pl - Historia Polski. [dostęp 2021-12-27]. (pol.).
  22. Pomnik Grochowiaka odsłonięty. [dostęp 2021-12-27]. (pol.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj