Stanisław Kętrzyński

Stanisław Kętrzyński (ur. 10 września 1876 we Lwowie, zm. 26 maja 1950 w Warszawie) – polski historyk, dyplomata, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności, wolnomularz.

Stanisław Kętrzyński

Data i miejsce urodzenia	10 września 1876 Lwów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	26 maja 1950 Warszawa, Polska
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski w Warszawie
Zawód, zajęcie	historyk, uczony
Miejsce zamieszkania	Polska
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	Profesor
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Uczelnia	Uniwersytet Lwowski Uniwersytet Warszawski
Rodzice	Wojciech Kętrzyński Wincentyna de Rautenberg-Klińska
Odznaczenia

Stanisław Kętrzyński

Data i miejsce urodzenia	10 września 1876 Lwów
Data i miejsce śmierci	26 maja 1950 Warszawa
Poseł RP w ZSRR
Okres	od 20 grudnia 1924 do 10 grudnia 1926
Poprzednik	Kazimierz Wyszyński (chargé d'affaires)
Następca	Stanisław Patek (poseł)
Poseł RP w Holandii
Okres	od 25 maja 1927 do 7 maja 1931
Poprzednik	Stanisław Koźmiński
Następca	Wacław Babiński

Grób Stanisława Kętrzyńskiego na cmentarzu Powązkowskim

Życiorys

Był synem Wojciecha (wybitnego historyka, dyrektora Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie) i Wincentyny de Rautenberg-Klińskiej. W 1895 ukończył VIII klasę i zdał egzamin dojrzałości w Gimnazjum im. Franciszka Józefa (w jego klasie byli m.in. Wincenty Czernecki, Adam Ferdynand Czyżewicz, Władysław Podlacha). Studiował historię na Uniwersytecie Lwowskim (1895–1899), m.in. u Ludwika Finkla. Uzupełniał studia w Akademii Paleograficznej w Rzymie (1899–1901), na uniwersytecie w Monachium i w École nationale des chartes w Paryżu (1901–1902). W 1900 obronił doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie pracy Kazimierz Odnowiciel, 1034–1058, przygotowanej pod kierunkiem Stanisława Smolki. Pracował jako archiwariusz w Archiwum Akt Dawnych w Krakowie, od 1904 był dyrektorem Biblioteki Ordynacji Krasińskich w Warszawie. W latach 1906–1910 wykładał historię Polski na Wydziale Humanistycznym Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie. Lata 1910–1913 spędził na badaniach archiwalnych w Rzymie. W 1913 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim po przedstawieniu pracy O elementach chronologicznych dokumentów Kazimierza Wielkiego (promotor Stanisław Krzyżanowski). W latach 1917–1918 wykładał historię dyplomatyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, 1918–1922 był związany z Uniwersytetem Warszawskim – jako docent i od 1920 profesor nadzwyczajny w Katedrze Historii Polski Wieków Średnich i Nauk Pomocniczych Historii. Kierował także Archiwum Akt Dawnych w Warszawie (1919–1920) oraz Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie (1919–1920).

W latach 1922–1923 pełnił funkcję dyrektora Departamentu Politycznego Ministerstwa Spraw Zagranicznych; był zwolennikiem liberałów i rządów centrowych, zrezygnował z funkcji w resorcie po objęciu teki przez Romana Dmowskiego. Był następnie posłem RP w Moskwie (1925–1927) i Hadze (1927–1931). W 1932 powrócił do pracy w Katedrze Historii Polski Wieków Średnich i Nauk Pomocniczych Historii Uniwersytetu Warszawskiego, w 1934 objął jej kierownictwo oraz został profesorem zwyczajnym. W latach 1935–1939 prezes Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej z siedzibą w Wilnie.

W czasie II wojny światowej uczestniczył w tajnym nauczaniu uniwersyteckim w Warszawie (pracował zarazem jako kustosz w Bibliotece Ordynacji Krasińskich); jego księgozbiór naukowy został skonfiskowany przez Niemców, a wiele materiałów spłonęło podczas powstania warszawskiego. Sam Kętrzyński został aresztowany przez gestapo w listopadzie 1943, był więziony na Pawiaku, potem w krakowskim klasztorze św. Michała i w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Po wojnie pracował krótko na Uniwersytecie Jagiellońskim (1945–1946) i Uniwersytecie Warszawskim (ponownie kierownik Katedry Historii Polski Wieków Średnich i Nauk Pomocniczych Historii 1946–1947). W 1947 przeszedł na emeryturę, zmarł w 1950 po chorobie serca.

Był wolnomularzem.

Od 1908 był członkiem rzeczywistym, od 1930 członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego; w latach 1913–1924 i 1945–1950 przewodniczył Komisji Historycznej TNW. W 1929 został powołany na członka korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności, w 1938 – na członka czynnego tej akademii. Należał również do Towarzystwa Naukowego we Lwowie, Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, Polskiego Towarzystwa Historycznego; organizował zebrania naukowe Polskiego Towarzystwa Historycznego (z Ludwikiem Kolankowskim) w czasie wojny. W 1946 został laureatem nagrody naukowej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski oraz holenderskim Orderem Niepodległości. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 188-3-32).

Materiały archiwalne Stanisława Kętrzyńskiego znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-33.

Zainteresowania naukowe

W pracy naukowej Stanisław Kętrzyński zajmował się dyplomatyką, sfragistyką, historią średniowieczną Polski, bibliotekoznawstwem. Badał m.in. genealogię Piastów oraz genezę urzędu kanclerza w Polsce. Zajmował się życiem i działalnością Mieszka I. Na przykładzie analizy pieczęci Przemysława II, Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego podkreślał rolę sfragistyki w badaniach historycznych. Analizował kronikę Wincentego Kadłubka. Wiele uwagi poświęcił problematyce rozbicia dzielnicowego oraz powstaniu stolicy Polski w Krakowie. Współpracował z pismami „Przegląd Historyczny”, „Przegląd Demokratyczny” oraz wydawnictwem „The Cambridge History of Poland”.

Uczniowie

Wśród jego uczniów byli m.in. Stanisław Arnold, Aleksander Gieysztor, Jadwiga Karwasińska, Adam Wolff.

Wybrane publikacje

Ogłosił wiele prac naukowych, m.in.:

• Gall-Anonim i jego kronika (1898)
• O rzekomej wyprawie Władysława Hermana na Szczecin (1899)
• O paliuszu biskupów polskich XI wieku (1902)
• O zaginionym żywocie św. Wojciecha (1902)
• Ze studiów nad Gerwazym z Tilbury (1903)
• O Astryku Anastazym (1906)
• Uwagi i przyczynki nad kancelaryą koronną Kazimierza Jagiellończyka (1912)
• O datach tzw. niejednolitych w dokumentach polskich (1927)
• Do genezy kanclerstwa koronnego (1929)
• Uwagi o pieczęciach Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego (1929)
• Na marginesie „Genealogii Piastów” O. Balzera (1931)
• Zarys nauki o dokumencie polskim wieków średnich (1934)
• Ze studiów genealogicznych (1934)
• O zaginionej metropolii czasów Bolesława Chrobrego (1947)
• Polska X-XI wieku (1961, redaktor Aleksander Gieysztor)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1926)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)
• Wielka Wstęga Orderu Oranje-Nassau (Holandia, 1932)

Bibliografia

• Biogramy uczonych polskich, część I: Nauki społeczne, zeszyt 2: K-O (red.) A. Śródka, P. Szczawiński, Wrocław 1984.
• Hass L., Ambicje, rachuby, rzeczywistość : wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905–1928, Warszawa 1984.
• Rybarski A., Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 1–14.
• Zarys dziejów kształtowania się zasobu, Archiwum Główne Akta Dawnych, agad.archiwa.gov.pl.