Wanda Rutkiewicz

alpinistka polska

Wanda Halina Rutkiewicz-Błaszkiewicz (ur. 4 lutego 1943 w Płungianach, zaginęła 13 maja 1992 na stokach Kanczendzongi w Himalajach) – polska alpinistka i himalaistka, z zawodu elektronik, jedna z najwybitniejszych światowych himalaistek. Jako trzecia kobieta na świecie i pierwsza Europejka stanęła na Mount Evereście, najwyższym szczycie Ziemi. 23 czerwca 1986 Wanda Rutkiewicz stanęła na szczycie K2 jako pierwsza kobieta.

Wanda Rutkiewicz
Ilustracja
Wanda Rutkiewicz na Krzywej Turni w Sokolikach (lata 70.)
Data i miejsce urodzenia

4 lutego 1943
Płungiany

Data i miejsce śmierci

13 maja 1992
Kanczendzonga/Nepal

Zawód, zajęcie

elektronik,
himalaistka,
alpinistka

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Gwiazda w Alei Gwiazd Sportu we Władysławowie
Kamień pamiątkowy przy wejściu do II LO we Wrocławiu
Tablica pamiątkowa w Warszawie

Życiorys edytuj

Córka inżyniera Zbigniewa Błaszkiewicza i Marii z Pietkunów. Miała troje rodzeństwa: Jerzego, Michała i Janinę. Po II wojnie światowej z rodzicami i starszym bratem Jerzym, jako repatriantka przyjechała do Łańcuta, gdzie mieszkali jej dziadkowie ze strony ojca, a potem do Wrocławia[1].

Doświadczyła dwóch rodzinnych tragedii. Gdy miała 5 lat zginął jej starszy o dwa lata brat Jerzy, który rozpalił ognisko na znalezionym niewypale. Z kolei gdy miała 29 lat zamordowany został jej ojciec[2]

Maturę zdała w II Liceum Ogólnokształcącym we Wrocławiu, studiowała na Politechnice Wrocławskiej, z dyplomem inżyniera-elektronika pracowała w Instytucie Automatyki Systemów Energetycznych[3]. Później przeniosła się do Warszawy, podjęła pracę w Instytucie Maszyn Matematycznych. Jeszcze w czasach licealnych zapowiadała się na świetną siatkarkę, grała w I lidze (nawet kandydowała do gry w reprezentacji Polski).

Pierwsze kontakty ze wspinaniem miała w Rudawach Janowickich, na skałkach koło Janowic Wielkich, w pobliżu Jeleniej Góry. W 1962 roku ukończyła kurs taternicki na Hali Gąsienicowej w Tatrach. W Tatrach wspinała się na wielu klasycznych i bardzo trudnych drogach (lata 60.), m.in. północną ścianą Małego Kieżmarskiego Szczytu oraz wariantem „R” na Mnichu (1964). Poprowadziła kilka nowych dróg, m.in. na Koprowym Wierchu. Była także członkinią i uczestniczką wypraw jaskiniowych wrocławskiej Sekcji Grotołazów[4][5].

Po Tatrach były Alpy (od 1964), Pamir, Hindukusz i Himalaje. Należała do Klubu Wysokogórskiego we Wrocławiu, a po 1973 roku do Klubu Wysokogórskiego w Warszawie.

Osiągnięcia Wandy Rutkiewicz stawiają ją w gronie najlepszych himalaistek w historii. O swoich wyprawach i płynących stąd przemyśleniach często pisała w czasopismach o tematyce alpinistycznej. Była zdecydowaną rzeczniczką i zdeterminowaną realizatorką wspinaczkowej samodzielności kobiet. Była też autorką lub współautorką kilku książek.

Zaginęła w maju 1992 podczas ataku szczytowego na Kanczendzongę. Wraz z Carlosem Carsolio 12 maja o godz. 03:30 wyruszyli w górę z obozu IV na 7950 m. Po 12-godzinnej wspinaczce w głębokim śniegu Carsolio stanął na wierzchołku. Schodząc, napotkał Wandę na wysokości ponad 8200 metrów. Mimo braku sprzętu biwakowego, zdecydowała się przeczekać noc i kontynuować wejście następnego dnia. Według ówczesnego komunikatu Ministerstwo Turystyki Nepalu uznało prowadzenie akcji ratunkowej za praktycznie niemożliwe, a informacja o zaginięciu Polki dotarła do Polski po prawie dwóch tygodniach, 25 maja 1992[6]. Jej ciała nie odnaleziono[7].

Wanda Rutkiewicz została wpisana do Księgi rekordów Guinnessa jako pierwsza kobieta, która zdobyła szczyt K2[8].

Życie osobiste edytuj

Była dwukrotnie zamężna. W 1970 wyszła za taternika Wojciecha Rutkiewicza. Rozwiodła się z nim w 1973. Drugim jej mężem był austriacki lekarz i alpinista Helmut Scharfetter, z którym wzięła ślub w 1982 roku, a rozwiodła się w 1986[9].

Kalendarium edytuj

Alpy edytuj

Inne góry edytuj

  • 1968 – wschodni filar Trollryggenu w Norwegii z Haliną Krüger-Syrokomską (pierwsze przejście kobiece, siódme w ogóle).
  • 1970 – Pik Lenina (7134 m) w Pamirze, jej pierwszy siedmiotysięcznik.
  • 23 sierpnia 1972 – Noszak (7492 m) w Hindukuszu.
  • 17 marca 1981 – ciężki wypadek na Elbrusie – otwarte złamanie kości udowej po upadku.
  • 1985Aconcagua w Andach południową ścianą w stylu alpejskim.

Himalaje i Karakorum edytuj

Zdobyła osiem z czternastu ośmiotysięczników: Mount Everest, Nanga Parbat, K2, Sziszapangmę, Gaszerbrum II, Gaszerbrum I, Czo Oju i Annapurnę.

Odznaczenia edytuj

Publikacje edytuj

Była autorką i współautorką filmów i książek alpinistycznych:

książki edytuj

filmy edytuj

  • Kobiety śniegu – film dokumentalny z wyprawy na Gaszerbrum I, zrealizowany z Krzysztofem Langiem, Filmcontract 1989 (25 min.)
  • Requiem – film dokumentalny (1988)[12]
  • Ludzie na Baltoro – film dokumentalny (1988)[13]
  • Tango – zrealizowany z Krzysztofem Langiem, WFDiF 1986 (14 min.)
  • Nanga Parbat '85 – film dokumentalny (1986)
  • Gdybyś przyszedł pod tę ścianę – film dokumentalny (1986)[14]

Upamiętnienie edytuj

 
Mural we Wrocławiu poświęcony Wandzie Rutkiewicz (2019)
  • Po śmierci Wandy Rutkiewicz Zbigniew Jara napisał wiersz pt. Niepokonana zadedykowany himalaistce, który został opublikowany w miesięczniku „Góry i Alpinizm”[15][16]. Krzysztof Gajda napisał piosenkę Epitafium dla Wandy Rutkiewicz (alternatywna nazwa Wanda Rutkiewicz) wykonywaną przez Kwartet ProForma[17].
  • Pośmiertnie w 1994 jako jedna z trzech pierwszych osób Wanda Rutkiewicz została odznaczona Medalem im. Króla Alberta I, przyznawanym za wyjątkowe zasługi górskie przez King Albert Memorial Foundation[11].
  • Organizowany jest Festiwal Filmów Alpinistycznych im. Wandy Rutkiewicz[18]
  • Jest patronką szkół w Polsce. Są to: w Warszawie Szkoła Podstawowa nr 300, we Wrocławiu Szkoła Podstawowa nr 81, gminny Zespół Szkół w Janowicach Wielkich, Zespół Szkół w Rząsce, Szkoła Podstawowa w Duchnicach[19].
  • Jest patronką ulic w Warszawie w dzielnicy Wilanów, w bezpośredniej okolicy zespołu szkół jej imienia, we Wrocławiu na osiedlu Gaj, w Częstochowie, w dzielnicy Wrzosowiak oraz w Oleśnicy.
  • Poczta Polska w 75 rocznicę urodzin w dniu 4 lutego 2018 r. wydała kartkę pocztową ze znakiem opłaty, na którym przedstawiono Mount Everest, na ilustracji kartki pokazano zdjęcie Wandy Rutkiewicz podczas wspinaczki w Pirenejach w 1969 roku.
  • Teatr Polski w Bielsku-Białej wystawił 14 października 2017 roku monodram pt. „Wanda” napisany na podstawie życia Wandy Rutkiewicz. Autorką tekstu jest Wiesława Sujkowska, spektakl wyreżyserowały Maria Sadowska i Joanna Grabowiecka, w rolę Wandy wcieliła się Anita Jancia[20].
  • Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 14 października 2021 zdecydowano o ustanowieniu roku 2022 Rokiem Wandy Rutkiewicz[21]. Patronom roku 2022 poświęcono wydanie specjalne Kroniki Sejmowej[22].
  • Muzeum Śląskie w Katowicach w 80 rocznicę urodzin Wandy Rutkiewicz i 45-lecie zdobycia przez nią Mount Everestu zorganizowało wystawę ,,Spojrzenie z góry. Archiwum Wandy Rutkiewicz", dostępną dla zwiedzających od 16 listopada 2023 do 23 czerwca 2024 roku. Kuratorkami wystawy są Katarzyna Gębarowska i Beata Lisicka[23][24].

Bibliografia edytuj

Filmografia edytuj

Przypisy edytuj

  1. Anna Kamińska, Wanda. Opowieść o sile życia i śmierci. Historia Wandy Rutkiewicz., Wydawnictwo Literackie, czerwiec 2017, ISBN 978-83-08-06357-6.
  2. Wanda Rutkiewicz: mąż, dzieci, ciekawostki, film - biografia, 15 listopada 2023 [dostęp 2023-11-16] (pol.).
  3. Włodzimierz Wolski (red.), 60 lat Wydziału Elektroniki Politechniki Wrocławskiej, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2012, s. 38 i 270, ISBN 978-83-7493-693-4 [dostęp 2020-12-22].
  4. Ku pamięci, Sekcja Grotołazów Wrocław [dostęp 2020-07-12].
  5. Bernard Uchmański, Seminarium Ratownictwa Jaskiniowego, „Taternik”, 42 (1–2), 1966, s. 42, ISSN 0137-3155 [dostęp 2021-01-06].
  6. Zaginęła W. Rutkiewicz. „Nowiny”. Nr 102, s. 1, 26 maja 1992. 
  7. Wojciech Tochman: Siedem razy siedem, w: Wysokie obcasy: Portrety. Warszawa: W.A.B, 2000, s. 22-23. ISBN 83-88221-46-9.
  8. First ascent of K2 (female). Guinness World Records Limited, 1986. [dostęp 2021-02-06]. (ang.).
  9. Anna Kamińska: Wanda. Opowieść o sile życia i śmierci. Historia Wandy Rutkiewicz. Wydawnictwo Literackie, 2017, s. 153, 208, 257, 266. ISBN 978-83-08-05978-4.
  10. PAP: „Wyglądała, jakby wróciła z Księżyca”. 30 lat temu Rutkiewicz stanęła na K2. TVP Info, 23 czerwca 2016. [dostęp 2018-03-03].
  11. a b c Wanda Rutkiewicz. 3pdh.pruszkow.zhp.pl. [dostęp 2011-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-26)].
  12. Requiem. filmpolski.pl. [dostęp 2023-02-04].
  13. Ludzie na Baltoro. filmpolski.pl. [dostęp 2023-02-04].
  14. Gdybyś przyszedł pod tę ścianę. filmpolski.pl. [dostęp 2023-02-04].
  15. Pierwsze skrzypce. forumakad.pl. [dostęp 2013-07-29]. (pol.).
  16. Od materii do metafizyki. biblioteka.sanok.pl, 2013-06-22. [dostęp 2013-07-29]. (pol.).
  17. Teksty. Oficjalna strona Kwartetu ProForma. [dostęp 2018-01-28]. (pol.).
  18. XXIV Przegląd Filmów Alpinistycznych - Wanda, Jurek i góry. muzeumsportu.waw.pl. [dostęp 2023-02-04].
  19. Szkoła Podstawowa im. Wandy Rutkiewicz w Duchnicach | Strona Szkoły Podstawowej im. Wandy Rutkiewicz w Duchnicach, Szkoła Podstawowa im. Wandy Rutkiewicz w Duchnicach [dostęp 2022-05-31] (pol.).
  20. Wanda. teatr.bielsko.pl. [dostęp 2018-07-08].
  21. M.P. z 2021 r. poz. 989.
  22. Kronika Sejmowa 37 (942).
  23. Kinga Burek, Archiwum Wandy Rutkiewicz - wystawa czasowa w Muzeum Śląskim, TVP Katowice, 15 listopada 2023 [dostęp 2024-02-20] (pol.).
  24. Spojrzenie z góry. Archiwum Wandy Rutkiewicz, Muzeum Śląskie w Katowicach, 3 listopada 2023 [dostęp 2024-02-20] (pol.).
  25. Z góry widać lepiej. filmpolski.pl. [dostęp 2023-02-04].
  26. Ślady na śniegu. filmpolski.pl. [dostęp 2023-02-04].
  27. Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, Przegląd Filmów Alpinistycznych I Dzień Podsumowanie/ Wręczenie nagród, Youtube, 7 maja 2022 [dostęp 2023-07-27] (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj