Winterowate (Winteraceae R. Br. ex Lindl.) – rodzina roślin okrytonasiennych z rzędu kanellowców (Canellales). Obejmuje 105 gatunków klasyfikowanych w zależności od ujęcia (węższego lub szerszego rodzaju Zygogynum) w 4 do 9 rodzajach[2][3]. Większość przedstawicieli rośnie w Australazji i przyległych wyspach (od Nowej Kaledonii i Nowej Zelandii po Filipiny i Borneo). Na kontynentach amerykańskich (od Meksyku po Ekwador i Wenezuelę oraz we wschodniej Brazylii, w Chile i na archipelagu Juan Fernández) występują gatunki z rodzaju Drimys. Monotypowy rodzaj Takhtajania (z gatunkiem T. perrieri) jest endemiczny dla Madagaskaru[3][4]. Rośliny te zasiedlają głównie tereny górskie w strefie tropikalnej i wilgotne lasy strefy umiarkowanej[4]. Kwiaty w rodzaju zacierp zapylane są przez chrząszcze, w rodzaju Zygogynum – przez chrząszcze, motyle i wciornastki, w rodzaju Tasmannia przez muchówki, a u Pseudowintera bywają także samopylne[5].

Winterowate
Ilustracja
Drimys winteri
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

magnoliopodobne

Rząd

kanellowce

Rodzina

winterowate

Nazwa systematyczna
Winteraceae R. Br. ex Lindl.
Intr. Nat. Syst. Bot.: 256. Sep 1830, nom. cons.
Drimys andina
Owoce Drimys winteri

Charakterystyczną cechą w budowie anatomicznej roślin z tej rodziny jest brak naczyń w drewnie (drewno posiada jedynie cewki)[6]. Cewki mają prymitywnie, drabinkowo ułożone jamki[7]. Wytwarzają proantocyjanidyny, ale nie alkaloidy. Są akumulatorami glinu[8].

Ważnymi roślinami użytkowymi przed wynalezieniem syntetycznej witaminy C byli przedstawiciele rodzaju zacierp Drimys, których kora wykorzystywana była jako jej źródło przez żeglarzy podczas długich podróży, zwłaszcza w XVII i XVIII wieku[4]. Kora Drimys granadensis wykorzystywana jest w Meksyku leczniczo, a z Drimys winteri stanowi surowiec do wyrobu przyprawy zwanej cynamonem magellańskim[7]. Liście Tasmannia lanceolata i T. stipitata używane są jako przyprawa (zamiennik pieprzu)[4]. Niektóre winterowate uprawiane są także jako ozdobne[3].

Morfologia

edytuj
 
Pseudowintera colorata
 
Tasmannia lanceolata
Pokrój
Aromatyczne drzewa i krzewy, rzadko pnącza, sporadycznie rosnące jako epifity[4]. Rośliny nagie (poza owocolistkami)[5].
Liście
Zimozielone[3], skrętoległe, pojedyncze, ogonkowe, bez przylistków, często z prześwitującymi gruczołkami, z blaszką białawą lub sinawą od spodu[4][3], całobrzegą[3]. Użyłkowanie pierzaste, ale nieregularne – z żyłkami w różnych odległościach od siebie i różnej długości[5].
Kwiaty
Drobne[6] i średniej wielkości[9][8], obupłciowe (u rodzaju Drimys jednopłciowe), zwykle promieniste, czasem grzbieciste[4]. Pojedyncze lub skupione w wierzchotkach wyrastających zwykle szczytowo, rzadziej w kątach liści (tylko u Pseudowintera)[4][7]. Elementy budowy kwiatów rozwijają się spiralnie lub w mniej lub bardziej widocznych okółkach[8]. Kielich składa się z 2–6 działek wolnych lub zrośniętych u nasady (u Drimys), czasem u góry w formie czepka zrywanego przez otwierający się kwiat[9][7]. Korona składa się z dwóch[4], pięciu lub wielu płatków[9]. Pręcików jest od trzech do wielu (maksymalnie do 370[8]). Mają one grube, krótkie[4] i czasem spłaszczone nitki[9][7], zwykle nie rozwija się łącznik między pylnikami (jeśli jest przerasta ponad pylniki[9]), które otwierają się bocznymi pęknięciami[4]. Pyłek uwalniany jest w tetradach[9] (rzadko u dwóch gatunków Zygogynum w monadach[8]). Pyłek jest jednobruzdowy[7]. Pręciki rozwijają się zwykle spiralnie na dnie kwiatowym[8]. Słupkowie składa się z jednego do wielu wolnych lub zrośniętych u dołu zalążni, rozwijających się w jednym okółku[9]. Zwykle liczne, anatropowe (odwrócone) zalążki usytuowane są brzeżnie[9]. Brzegi zalążni w dojrzałym słupku mogą pozostawać niezrośnięte i wówczas brzegi szczeliny pełnią rolę znamienia[6], ale też wykształca się znamię główkowate[9].
Owoce
Zbiorowe składające się z mieszków lub jagód[9], często z komórkami kamiennymi[4]. W nasionach zarodek jest drobny a bielmo silnie rozwinięte[9], oleiste[5].

Systematyka

edytuj

Rodzina w kilku ostatnich dziesięcioleciach XX wieku uważana była za skupiającą najbardziej prymitywnych przedstawicieli okrytonasiennych, wśród których rodzaj Belliolum (współcześnie włączany do Zygogynum[2]) uchodził za rodzaj najbardziej prymitywny. Tak sytuację przedstawiał m.in. system Cronquista z 1981 (umieszczając rodzinę w szeroko ujmowanym rzędzie magnoliowców Magnoliales)[9][5] oraz systemy Thorne'a publikowane przed 2003 rokiem[9]. W systemie Cronquista zakres ujęcia rodziny był taki sam jak we współczesnych systemach APG, jednak wyróżniał on więcej rodzajów (współcześnie łączonych i traktowanych jako synonimy)[5]. W systemie Takhtajana z 1987 winterowate sytuowane były wśród najbardziej prymitywnych linii rozwojowych, zaraz po rzędach Eupomatiales i flaszowcowców Annonales, wskazywanych jako najbardziej prymitywne wśród okrytonasiennych. Takhtajan uznawał przy tym za najbardziej prymitywny rodzaj Degeneria, tu zaliczany, a współcześnie wyodrębniany jako osobna rodzina w obrębie magnoliowców. W wersji systemu z 1997 rodzina winterowatych zaliczana była do rzędu winterowców (Winterales) w podklasie Magnoliidae (tak samo sytuowana była w systemie Dahlgrena z 1989)[9]. W systemie Takhtajana z 2009 winterowate zestawione były jako siostrzane z kanellowatymi Canellaceae w rzędzie kanellowców Canellales[8].

Badania molekularne na przełomie XX i XXI wieku oraz na początku XXI wieku przesunęły pozycję winterowatych nieco w głąb systemu klasyfikacyjnego okrytonasiennych sytuując je jako rodzinę siostrzaną względem kanellowatych Canellaceae, tworzącą razem z nią grupę młodszą od amborellowców, grzybieniowców, Austrobaileyales i zieleńcowców[9].

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Winterowate zaliczane są do rzędu kanellowców (Canellales), w którym stanowią takson siostrzany kanellowatych[2]. Taką samą pozycję zajmowały w systemie APG II z 2003[9].


amborellowce Amborellales




grzybieniowce Nymphaeales




Austrobaileyales





zieleńcowce Chloranthales





kanellowce

winterowate Winteraceae



kanellowate Canellaceae




pieprzowce Piperales





wawrzynowce Laurales



magnoliowce Magnoliales








klad jednoliściennych




rogatkowce Ceratophyllales



klad dwuliściennych właściwych eudicots








Podział rodziny na rodzaje[10][11]

podrodzina Taktajanioideae Leroy

podrodzina Winteroideae Arnott

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
  2. a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).
  3. a b c d e f Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 336-337. ISBN 1-55407-206-9.
  4. a b c d e f g h i j k l Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 96. ISBN 978-1842466346.
  5. a b c d e f Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 38-41. ISBN 0-231-03880-1.
  6. a b c Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 990. ISBN 83-214-1305-6.
  7. a b c d e f Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 29-30, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232.
  8. a b c d e f g Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 30. ISBN 978-1-4020-9608-2.
  9. a b c d e f g h i j k l m n o p Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 311-313. ISBN 1-57808-351-6.
  10. List of genera in family WINTERACEAE. Vascular Plant Families and Genera, Kew Gardens. [dostęp 2010-06-17]. (ang.).
  11. List of Genera in WINTERACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2019-04-14] (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj