Zduny

miasto w województwie wielkopolskim
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 30 lis 2024. Od tego czasu wykonano 1 zmianę, która oczekuje na przejrzenie.

Zdunymiasto w województwie wielkopolskim, w powiecie krotoszyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zduny.

Zduny
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Ratusz w Zdunach z 1684 r.
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

krotoszyński

Gmina

Zduny

Prawa miejskie

1261, ponownie 1267

Burmistrz

Miłosz Zwierzyk

Powierzchnia

6,2[1] km²

Wysokość

119,12 – 157,9 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


4360[1]
703[1] os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 62

Kod pocztowy

63-760

Tablice rejestracyjne

PKR

Położenie na mapie gminy Zduny
Mapa konturowa gminy Zduny, na dole znajduje się punkt z opisem „Zduny”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Zduny”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Zduny”
Położenie na mapie powiatu krotoszyńskiego
Mapa konturowa powiatu krotoszyńskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Zduny”
Ziemia51°38′47″N 17°22′40″E/51,646389 17,377778
TERC (TERYT)

3012064[2]

SIMC

0937439

Urząd miejski
ul. Rynek 2
63-760 Zduny
Strona internetowa

Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto miało 4498 mieszkańców[3].

Położenie

edytuj

Zduny leżą w zachodniej części Wysoczyzny Kaliskiej (Koźmińskiej), w odległości około 7 km od Krotoszyna i ok. 39 km od Ostrowa Wielkopolskiego. Przez miasto przebiegają:

Miejscowość pod nazwą Sduncow zanotowana jest w łacińskojęzycznym dokumencie Przemysła I z 1249 roku[4].

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest jako civitas Sdunki[5][6].

Historia

edytuj

Współczesne Zduny są właściwie trójmiastem, składającym się z trzech historycznie odrębnych miast, położonych bardzo blisko siebie:

  • Zduny Stare (prawa miejskie 1267–1772) – zachodnie skupisko z rynkiem na obecnym Placu Kościuszki;
  • Zduny Nowe (prawa miejskie 1637–1772) – środkowo skupisko z rynkiem na obecnym Rynku z ratuszem;
  • Sieniutowo (prawa miejskie 1646–1703) – wschodnie skupisko z rynkiem na obecnym Placu Skargi.

Powstanie w Zdunach ośrodka miejskiego silnie wiąże się z osobą Tomasza I, biskupa wrocławskiego. Położona na pograniczu Śląska i Wielkopolski miejscowość pozostawała własnością książęcą, sąsiadowała jednak z kompleksem dóbr biskupów wrocławskich wokół Milicza. Wskutek zabiegów biskupa książę Bolesław Pobożny polecił w 1261 sołtysowi Lamprechtowi lokowanie tu miasta na prawie średzkim. Brak zaangażowania władcy spowodował jednak zapewne niepowodzenie całej akcji, bowiem w 1266 Tomasz I uzyskał od księcia prawo własności Zdun ponownie określonych jako wieś, otrzymując wkrótce także zgodę na ponowną lokację miasta, do której doszło ostatecznie w 1267[7]. Zduny pozostały miastem biskupim do 1355, kiedy to przeszły w ręce prywatne.

Specyfiką Zdun stało się w następnych skupienie w jednym miejscu kilku samodzielnych ośrodków miejskich. Drugie miasto – Zduny Nowe, zwane również Zdunami Niemieckimi – otrzymało prawa miejskie w roku 1637, a trzecie – Sieniutowo – w roku 1646 (włączone je do Zdun Nowych w 1703 roku). Scalenie wszystkich organizmów miejskich nastąpiło w roku 1772. Rozkwit Zdun przypada na wieki XVII i XVIII i później jeszcze w drugiej połowie wieku XIX, ze względu na położenie w bezpośrednim sąsiedztwie granicy śląskiej oraz, po 1875 roku, wybudowanie linii kolejowej.

W czasie zaboru pruskiego Zduny należały do powiatu Krotoszyn[8]. Według spisu urzędowego z 1837 roku miasto liczyło 3144 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 672 dymy (domostwa)[8].

W czasie Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 w pobliskiej Borownicy toczyły się zaciekłe walki o wyzwolenie Zdun, w których brał udział między innymi Władysław Nawrocki. W czasie II wojny światowej władzę nad Zdunami sprawował Amtskomisar Karl Kambach, a po nim Gustaw Reiman. 18 maja 1943 roku Niemcy zmienili nazwę miasta na Treustadt (wierne miasto).

W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Zduny”[9].

22 maja 1925 roku w mieście gościł prezydent II Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski. Był on podejmowany przez burmistrza Zdun Czesława Surmacewicza uroczystym obiadem w restauracji emisariusza i radnego Zdun Walentego Danielaka[10]. Spotkał się tam z przedstawicielami Towarzystwa Powstańców i Wojaków im. Gen. Józefa Hallera oraz mieszkańcami miasta.

Przesunięcie w 1945 roku granic państwa na zachód przyczyniło się do ograniczenia roli Zdun. Przed rokiem 1975 i od roku 1999 miasto należy administracyjnie do powiatu krotoszyńskiego, a w latach 1975-1998 do woj. kaliskiego.

Głównym zakładem przemysłowych miasta przez ponad 120 lat była cukrownia, której pierwsze budynki wybudowano w roku 1882. Z początkiem XXI wieku zaczęto szukać inwestora zagranicznego. Został nim niemiecki koncern cukierniczy Pfeifer & Langen KG z Kolonii. Cukrownia została jednak zamknięta, a ostatnia kampania odbyła się w roku 2003[11].

W latach 19521983 proboszczem w zdunowskiej parafii pw. św. Jana Chrzciciela był prokurator Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu i zastępca rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, ksiądz Marian Kwiatkowski[12].

Zabytki

edytuj
 
Kościół św. Jana Chrzciciela
 
Dawny kościół ewangelicki z XVIII w.

Koncepcja reaktywacji trzech miast

edytuj

W 2017 roku Rada Miejska w Zdunach przegłosowała uchwałę w sprawie przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami miasta Zduny w sprawie utworzenia Rad Osiedlowych w mieście Zduny i nadania statutów powstałym osiedlom i treści tych statutów. Pojawiła się inicjatywa utworzenia trzech osiedli na osnowie trzech historycznych miast wchodzących obecnie w skład Zdun:

  • Osiedle nr 1 „Zduny Stare” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 1, nr 2 oraz nr 3;
  • Osiedle nr 2 „Zduny Nowe” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 4, nr 5 oraz nr 6;
  • Osiedle nr 3 „Sieniutowo” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 7, nr 8 oraz nr 9.

Włodarze chcieli, aby społeczności zaczęły się silniej z sobą integrować i miały lepsze poczucie tożsamości. Liczyli także na szerszą aktywizację kulturotwórczą jako namiastka budżetu obywatelskiego[13].

Koncepcję zrealizowano decyzją Rady Miejskiej w 2018 roku, kiedy to po raz pierwszy wybrano rady wszystkich trzech osiedli[14].

Przyroda

edytuj

Edukacja

edytuj

W gminie Zduny znajdują się cztery szkoły i dwa przedszkola.

Przedszkola

edytuj
  • Publiczne Przedszkole w Zdunach (z oddziałami w Bestwinie i Konarzewie)
  • Niepubliczne Przedszkole Parafialne

Szkoły

edytuj
  • Szkoła Podstawowa w Baszkowie
  • Szkoła Podstawowa w Zdunach
  • Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Zdunach
  • Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Konarzewie

Sport w Zdunach

edytuj
  • UKS Pionier Zduny
  • UKS Bila Zduny
  • UKS Impuls
  • UKS Shodan
  • CKS Zduny
  • Basen
  • Kręgielnia

Komunikacja miejska

edytuj

Zduny nie posiadają własnej komunikacji miejskiej, lecz na terenie miasta regularnie kursują linie komunikacji miejskich z pobliskich miejscowości:

Współpraca międzynarodowa

edytuj

Miasta i gminy partnerskie[15]:

Demografia

edytuj
  • Piramida wieku mieszkańców Zdun w 2014 roku[16].


 

Ludzie związani ze Zdunami‎ ‎

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani ze Zdunami‎.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18].
  3. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010-06, s. 104. ISSN 1734-6118. [dostęp 2010-07-16].
  4. "Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski", tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, str.243.
  5. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
  6. H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
  7. Zbyszko Górczak: Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314 r.), Poznań 2002, s. 102.
  8. a b Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Jan Nepomucen Bobrowicz, Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 248.
  9. Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 23. ISBN 83-87424-77-3.
  10. Kurier Zdunowski nr 24 z czerwca 2013 roku, s. 6 i 7; Światowid – Kuryer Tygodniowy z 25 czerwca 1925 r., artykuł pt. Uczczenie Powstańców w Zdunach.
  11. Cukrownia w Zdunach
  12. Krzysztof Nawrocki: Marian Kwiatkowski. zduny.wordpress.com, 18 kwietnia 2015. [dostęp 2016-10-26].
  13. Łukasz Cichy, Znów będą Zduny Stare, Zduny Nowe i Sieniutowo? [online], Nasze Miasto Krotoszyn, 30 października 2017 [dostęp 2024-06-30] (pol.).
  14. Łukasz Cichy, O TYM SIĘ MÓWI: Znów mamy Zduny Stare, Zduny Nowe i Sieniutowo! [ZDJĘCIA] [online], Nasze Miasto Krotoszyn, 29 czerwca 2018 [dostęp 2024-06-30] (pol.).
  15. Współpraca międzynarodowa [online], Urząd Miejski w Zdunach [dostęp 2018-03-31] (pol.).
  16. Zduny w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.

Linki zewnętrzne

edytuj