Wikipedia

Domaradz (województwo podkarpackie)

wieś w województwie podkarpackim

Domaradz – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie brzozowskim, w gminie Domaradz[4][5].

Domaradz
wieś
Ilustracja
Zabytkowy kościół drewniany
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

brzozowski

Gmina

Domaradz

Wysokość

258-473 m n.p.m.

Liczba ludności (31.12.2022)

3049[2]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

36-230[3]

Tablice rejestracyjne

RBR

SIMC

0348507[4]

Położenie na mapie gminy Domaradz
Mapa konturowa gminy Domaradz, po lewej znajduje się punkt z opisem „Domaradz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Domaradz”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Domaradz”
Położenie na mapie powiatu brzozowskiego
Mapa konturowa powiatu brzozowskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Domaradz”
Ziemia49°47′18″N 21°56′41″E/49,788333 21,944722[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Kościół parafialny
Kościół filialny w Zatylu
Wiatrak z Domaradza w skansenie w Sanoku

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Domaradz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Na przełomie XVI i XVII wieku położona była w ziemi sanockiej województwa ruskiego[6]. Wieś klucza brzozowskiego biskupów przemyskich[7].

Miejscowość jest siedzibą gminy Domaradz, dekanatu Domaradz i rzymskokatolickiej parafii św. Mikołaja.

Części wsi edytuj

Historia edytuj

Domaradz leży na Pogórzu Dynowskim w łuku rzeki Stobnicy w jej dolnym biegu pomiędzy Brzozowem a Strzyżowem. Przez to kolano Stobnicy przebiegała przecinając teren wsi ustalona w toku walk międzypaństwowych w XI–XIII wieku granica Polski i Rusi, utrwalona następnie w podziale administracyjnym Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako granica województw sandomierskiego i ruskiego aż do zaboru przez Austrię w 1772. Położona na wschód (w rejonie Domaradza na południowy wschód) od tej linii ziemia sanocka jako część księstwa halicko-wołyńskiego została opanowana zbrojnie przez Kazimierza Wielkiego w 1341 i wcielona do państwa polskiego przez Jadwigę Andegaweńską w 1387. Początkowo była zarządzana w odrębny sposób przez starostę sanockiego (do ok. 1352–1359), następnie przez wojewodę z ramienia starosty ruskiego[8]. Za panowania Ludwika Węgierskiego Ruś Czerwona dostała się pod administrację królestwa Węgier. W latach 1372–1378 starostą ruskim był Władysław Opolczyk, a po nim Jan z Kapoli (1379–1383), Emeryk Bebek (1383–1385) i Andrzej Schona (1386)[9].

Od wczesnego średniowiecza do drugiej połowy XIV w. Pogórze Strzyżowskie i Dynowskie pozostawało z wyjątkiem doliny Sanu niezaludnione[10][11]. Według niepotwierdzonych informacji wieś była wzmiankowana w 1349[potrzebny przypis]. Akt lokacyjny Domaradza na prawie niemieckim z 26 lipca 1359 (pod nazwą niem. Domaretz) jest falsyfikatem, przypuszczalnie XV-wiecznym[12][13]. Niemniej do lokacji musiało dojść w tym okresie, a pierwsze wzmianki o wsi dowodzą jej dwudzielnego charakteru, być może związanego z dawniejszą granicą.

3 kwietnia 1384 należący do ziemi sanockiej Domaradz (Wyżny) przeszedł z domeny królewskiej nadaniem Marii, króla Węgier od 1382, w ręce biskupa przemyskiego Eryka z Winsen (1379–1391, mianowany 1377), wraz z Brzozowem, Cergową, Równem oraz położnym w ziemi przemyskiej Radymnem jako pierwsze uposażenie ziemskie utworzonej po podboju kazimierzowskim diecezji. Inny Domaradz (Niżny, zwany w 1465 Zakobylem, między 1581 a XVIII w. przyłączony do Lutczy jako jej przysiółek Kobyle) w ziemi sandomierskiej za potokiem Zakobyle należał wraz z Lutczą do dóbr rycerza Czadora z Potoka w 1390, kiedy obie wsie zostały za zgodą Władysława Jagiełły przeniesione z prawa polskiego na niemieckie[14]. W 1425 biskup przemyski Janusz z Lubienia lokował na prawie niemieckim w swojej części wsi Nowy Domaradz, połączony ze Starym w 1482[15].

Istnienie parafii w Domaradzu Wyżnym (Starym) potwierdza akt lokacyjny z 1425[16]. Domaradz Niżny należał do parafii w Lutczy[17], założonej przez właścicieli Domaradzkich z rodu Gryfitów przed 24 stycznia 1442[potrzebny przypis].

W 1589 Domaradz wspomniany jako posiadłość biskupów przemyskich.

W 1624 roku miejscowość zniszczona w czasie napadów Tatarów. W 1656 roku Król Jan Kazimierz przejeżdżał tędy z Krosna z orszakiem w kierunku do Łańcuta. W 1657 roku był najazd wojsk węgierskich. 25 czerwca 1945 roku oddział NSZ AK stoczył potyczkę z siłami sowieckimi koło Domaradza.

W Domaradzu urodził się Juliusz Kallay (1809–1863) – organizator Gwardii Narodowej, Przewodniczący Rady Narodowej, powstaniec, filozof, lekarz i działacz społeczny.

Osiadły w Domaradzu Benedykt Gajewski stworzył publikacje pt. Dawny obrzęd weselny w Domaradzu (Rocznik Sanocki 1963), Domaradz. Szkice i materiały (Rocznik Sanocki 1971), Domaradz. Wieś nad Stobnicą (1997).

Zabytki edytuj

Miejscowość leży na Szlaku Architektury Drewnianej województwa podkarpackiego ze względu na zabytkowy drewniany kościół pod wezwaniem św. Mikołaja wzniesiony około roku 1485[18]. Świątynia należy do najstarszych drewnianych kościołów w Polsce. W kościele jest barokowy ołtarz boczny z 1632 roku, chrzcielnica z początku XVI wieku, dzwon gotycki z 1524 roku.

Kościół był wzmiankowany - w fundacji Kaspara, który w roku 1510 złożył podpis z okazji fundacji kościoła parafialnego w Hoczwi. W okresie późniejszym kościół był wielokrotnie remontowany i przekształcany: m.in. w XVII w. dobudowano wieżę. Znaczącej przebudowie uległ w 1878 roku (m.in. przedłużono nawę, zlikwidowano zaskrzynienia, wnętrze korpusu podzielono na trzy nawy). W 1887 roku kościół ozdobiono polichromią. W 1906 r. wzniesiono wieżyczkę na sygnaturkę oraz dobudowano kruchty. W 1936 roku wzniesiono dzwonnicę na miejscu wcześniejszej[18]. Odnowiony w 2019 roku.

Nieopodal, na południe od Domaradza, góra Chyb (405 m n.p.m.)[19][20].

Transport edytuj

Sport edytuj

W miejscowości istnieje, założony w 1999 roku, klub piłki nożnej Sokół Domaradz. W sezonie 2019/2020 klub gra w B klasie, w grupie Krosno III[21].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 25790
  2. ↑ Raport o Stanie Gminy Domaradz za rok 2022. Stan ludności na 31.12.2022 r. [dostęp 2024-03-26] s. 7
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 231 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  5. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1] , Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. "Ziemie Ruskie" Rzeczypospolitej , Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 4.
  7. ↑ Maciej Dalecki: Akta dóbr biskupów przemyskich obrządku łacińskiego 1652–1883. Inwentarz archiwalny zespołu, w: Rocznik Historyczno-Archiwalny. T. XI, Przemyśl 1996, s. 102.
  8. ↑ Fastnacht 1962 ↓, s. 16.
  9. ↑ Sperka 2012 ↓, s. 375.
  10. ↑ Parczewski 1991 ↓, s. 45–47.
  11. ↑ Rutkowski 1910 ↓, s. 20–21.
  12. ↑ Rutkowski 1910 ↓, s. 21–22.
  13. ↑ Fastnacht 1962 ↓, s. 20.
  14. ↑ Fastnacht 1962 ↓, s. 20–21.
  15. ↑ Rutkowski 1910 ↓, s. 23.
  16. ↑ Tomasz Bober, Historia zabytkowego kościoła [online], Urząd Gminy Domaradz, 31 stycznia 2005.
  17. ↑ Fastnacht 1962 ↓, s. 21.
  18. ↑ a b Parafia Domaradz
  19. ↑ Warto zobaczyć. Gmina Domaradz [dostęp 2017-01-27]
  20. ↑ Gmina Domaradz. Podkarpacki Portal Turystyczny [dostęp 2017-01-27]
  21. ↑ Klub na portalu 90minut.pl

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Domaradz_(województwo_podkarpackie)&oldid=73303967”