Język dolnołużycki
Język dolnołużycki (dolnołuż. dolnoserbska rěc, dolnoserbšćina) – jeden z dwóch języków łużyckich, którym posługują się Dolnołużyczanie na niewielkim obszarze wokół Chociebuża we wschodniej części Niemiec.
| |||||||
| Obszar | Łużyce (Niemcy) | ||||||
| Liczba mówiących | 6–7 tys.[1] | ||||||
| Pismo/alfabet | łacińskie | ||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy | Język regionalny w Niemczech | ||||||
| Organ regulujący | Dolnołużycki Komitet Językowy | ||||||
| Ethnologue | 8a umierający↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| Kod ISO 639-2↗ | dsb | ||||||
| Kod ISO 639-3↗ | dsb | ||||||
| IETF | dsb | ||||||
| Glottolog | lowe1385 | ||||||
| Ethnologue | dsb | ||||||
| WALS | srl | ||||||
| SIL | WEE | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Ogólną liczbę użytkowników języka dolnołużyckiego szacuje się według różnych źródeł rozmaicie, począwszy od ok. 5 tys. do maks. 15 tys., liczba aktywnych użytkowników jest zapewne nieco mniejsza. Dolnołużycki jest językiem wymierającym, o czym świadczą dane demograficzne, według których większość aktywnych użytkowników dolnołużyckiego to ludzie starsi. Młodsi natomiast ze względów pragmatycznych wolą posługiwać się językiem niemieckim, umożliwiającym karierę zawodową i awans społeczny. Podejmowane są pewne próby działań, mające uchronić język dolnołużycki przed wymarciem. Do najważniejszych należy tzw. program „Witaj”, stawiający na rozwój dolnołużyckiego już w przedszkolach i to nie tylko dzieci dolnołużyckich, ale także uczęszczających do tych samych przedszkoli dzieci niemieckich. Efekty programu dalekie są jednak od zadowalających, co nie pozwala patrzeć z optymizmem na przyszłość dolnołużyckiego. Istnieją obawy, że jeśli nie zostaną podjęte radykalne działania, zarówno ze strony samych Łużyczan, jak i państwa niemieckiego, język ten może zaniknąć w ciągu następnych dwóch-trzech pokoleń.
Język dolnołużycki różni się od górnołużyckiego szeregiem cech oraz odmienną w dużej mierze leksyką, co powoduje, że wzajemne zrozumienie użytkowników obydwu tych języków może być dość trudne[2]. Język dolnołużycki ze względu na pewne cechy bliższy jest językowi polskiemu, natomiast górnołużycki bliższy jest językowi czeskiemu[3].
Język dolnołużycki wykształcił własny język literacki (standard językowy), w którym powstają dzieła literackie, prowadzone są zajęcia na poziomie podstawowym i gimnazjalnym, wydawana jest prasa (jednak w bardzo ograniczonym wymiarze; najważniejszym tytułem pozostaje tygodnik Nowy Casnik) itp. Istnieje dolnołużycka wersja Wikipedii. Podstawą piśmiennictwa dolnołużyckiego i języka standardowego jest dialekt chociebuski[4][5].
PisowniaEdytuj
| Alfabet dolnołużycki | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| a | b | c | č | ć | d | e | ě | f | g | h | ch | i | j | k | ł | l | m | n | ń | o | p | r | ŕ | s | š | ś | t | u | w | y | z | ž | ź | |||
| A | B | C | Č | – | D | E | – | F | G | H | Ch | I | J | K | Ł | L | M | N | – | O | P | R | – | S | Š | Ś | T | U | W | Y | Z | Ž | Ź | |||
Polskim głoskom ć, dź, w odpowiadają w dolnołużycczyźnie głoski ś, ź, np. pol. być – dłuż. byś, pol. dzieci – dłuż. źiśi. Polskim grupom spółgłoskowym tr i pr odpowiadają dolnołużyckie tš, pš, np. pol. prawy – dłuż. pšawy, pol. straszny – dłuż. tšašny, pol. trawa – dłuż. tšawa itp.
W ortografii dolnołużyckiej występuje także znak ó, który nie ma nic wspólnego z wymową polskiego ó. Znak ten oznacza, że w zależności od regionu ó wymawia się jak polskie ó, e lub y[6].
GramatykaEdytuj
W obu językach łużyckich zachowały się proste czasy przeszłe (aoryst i imperfectum; choć w dolnołużyckim używane są już tylko w języku literackim), liczba podwójna. Język dolnołużycki zachował dodatkowo supinum, które w pozostałych językach słowiańskich (z wyjątkiem słoweńskiego) zanikło.
Język używa w zasadzie sześciu przypadków: mianownika, dopełniacza, celownika, biernika, narzędnika i miejscownika (wołacz występuje tylko w kilku tradycyjnych formach). Rzeczowniki mają liczbę podwójną (jadna ruka, dwě ruce, tśi ruki).
WymowaEdytuj
Akcent w słowach dolnołużyckich pada zazwyczaj na pierwszą sylabę:
W zapożyczeniach akcent może padać na jedną z trzech ostatnich sylab:
PrzykładyEdytuj
Wośc naś
- Wośc naś, kenľ sy na njebju,
- huswěśone buźi twojo mě.
- Twojo kraljestwo pśiźi.
- Twoja wola se stani, ako na njebju tak teľ na semi.
- Naś wśedny klěb daj nam źěnsa.
- A wodaj nam naśe winy, ako my wodawamy naśym winikam.
- A njewjeź nas do spytowanja, ale humoż nas wot togo złego.
- (Pśeto twojo jo to kralejstwo a ta moc a ta cesć do nimjernosći).
- Amen
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ [1] Ethnologue
- ↑ Robert Elsie, „Anthology of Sorbian poetry”, UNESCO/Forest Books, 1990, s.VIII.
- ↑ Danuta Natalia Wesołowska, „Nauka o języku polskim w szkole średniej”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1977, s. 29.
- ↑ Björn Rothstein, Rolf Thieroff, Mood in the Languages of Europe, John Benjamins Publishing, 2010, s. 376–377, ISBN 978-90-272-0587-2 (ang.).
- ↑ Joanna Waliszewska, Antroponimy i toponimy w łużyckich tłumaczeniach Ewangelii według św. Mateusza, „Slavia Occidentalis” (73/1), 2016, s. 158, DOI: 10.14746/SO.2016.73.10, ISSN 0081-0002.
- ↑ Roland Marti: ó w dolnoserbšćinje. W: PHONUS No. 11 [on-line]. Uniwersytet Kraju Saary, marzec 2007. s. 92. [dostęp 2010-01-03].
Linki zewnętrzneEdytuj
- Słownik języka dolnołużyckiego
- Zasady wymowy w języku dolnołużyckim (strona po polsku)
- Słownik niemiecko-dolnołużycki Instytutu Łużyckiego