Język dolnołużycki
Język dolnołużycki (dolnoserbska rěc, dolnoserbšćina) – jeden z dwóch języków łużyckich, którym posługują się Dolnołużyczanie na niewielkim obszarze wokół Chociebuża we wschodniej części Niemiec.
|
||
| Obszar | Łużyce (Niemcy) | |
| Liczba mówiących | 6-7 tys.[1] | |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki indoeuropejskie
|
|
| Pismo/alfabet | łacińskie | |
| Status oficjalny | ||
| język urzędowy | Język regionalny w Niemczech | |
| Regulowany przez | Dolnołużycki Komitet Językowy | |
| Kody języka | ||
| ISO 639-1 | - | |
| ISO 639-2 | dsb | |
| ISO 639-3 | dsb | |
| SIL | WEE | |
| W Wikipedii | ||
| Zobacz też: język, języki świata |
||
Ogólną liczbę użytkowników języka dolnołużyckiego szacuje się według różnych źródeł rozmaicie, począwszy od ok. 5 tys. do maks. 15 tys., liczba aktywnych użytkowników jest zapewne nieco mniejsza. Dolnołużycki jest językiem wymierającym, o czym świadczą dane demograficzne, według których większość aktywnych użytkowników dolnołużyckiego to ludzie starsi. Młodsi natomiast ze względów pragmatycznych wolą posługiwać się językiem niemieckim, umożliwiającym karierę zawodową i awans społeczny. Podejmowane są pewne próby działań, mające uchronić język dolnołużycki przed wymarciem. Do najważniejszych należy tzw. program „Witaj”, stawiający na rozwój dolnołużyckiego już w przedszkolach i to nie tylko dzieci dolnołużyckich, ale także uczęszczających do tych samych przedszkoli dzieci niemieckich. Efekty programu dalekie są jednak od zadowalających, co nie pozwala patrzeć z optymizmem na przyszłość dolnołużyckiego. Istnieją obawy, że jeśli nie zostaną podjęte radykalne działania, zarówno ze strony samych Łużyczan, jak i państwa niemieckiego, język ten może zaniknąć w ciągu następnych dwóch-trzech pokoleń.
Język dolnołużycki różni się od górnołużyckiego szeregiem cech oraz odmienną w dużej mierze leksyką, co powoduje, że wzajemne zrozumienie użytkowników obydwu tych języków może być dość trudne[2]. Język dolnołużycki ze względu na pewne cechy bliższy jest językowi polskiemu, natomiast górnołużycki bliższy jest językowi czeskiemu[3].
Język dolnołużycki wykształcił własny język literacki, w którym powstają dzieła literackie, prowadzone są zajęcia na poziomie podstawowym i gimnazjalnym, wydawana jest prasa (jednak w bardzo ograniczonym wymiarze; najważniejszym tytułem pozostaje tygodnik Nowy Casnik) itp. Istnieje dolnołużycka wersja Wikipedii.
Spis treści
PisowniaEdytuj
| Alfabet dolnołużycki | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| a | b | c | č | ć | d | e | ě | f | g | h | ch | i | j | k | ł | l | m | n | ń | o | p | r | ŕ | s | š | ś | t | u | w | y | z | ž | ź | |||
| A | B | C | Č | – | D | E | – | F | G | H | Ch | I | J | K | Ł | L | M | N | – | O | P | R | – | S | Š | Ś | T | U | W | Y | Z | Ž | Ź | |||
Polskim głoskom ć, dź, w odpowiadają w dolnołużycczyźnie głoski ś, ź, np. pol. być – dłuż. byś, pol. dzieci – dłuż. źiśi. Polskim grupom spółgłoskowym tr i pr odpowiadają dolnołużyckie tš, pš, np. pol. prawy – dłuż. pšawy, pol. straszny – dłuż. tšašny, pol. trawa – dłuż. tšawa itp.
W ortografii dolnołużyckiej występuje także znak ó, który nie ma nic wspólnego z wymową polskiego ó. Znak ten oznacza, że w zależności od regionu ó wymawia się jak polskie ó, e lub y[4].
GramatykaEdytuj
W obu językach łużyckich zachowały się proste czasy przeszłe (aoryst i imperfectum; choć w dolnołużyckim używane są już tylko w języku literackim), liczba podwójna. Język dolnołużycki zachował dodatkowo supinum, które w pozostałych językach słowiańskich (z wyjątkiem słoweńskiego) zanikło.
Język używa w zasadzie sześciu przypadków: mianownika, dopełniacza, celownika, biernika, narzędnika i miejscownika (wołacz występuje tylko w kilku tradycyjnych formach). Rzeczowniki mają liczbę podwójną (jadna ruka, dwě ruce, tśi ruki).
WymowaEdytuj
Akcent w słowach dolnołużyckich pada zazwyczaj na pierwszą sylabę:
W zapożyczeniach akcent może padać na jedną z trzech ostatnich sylab:
PrzykładyEdytuj
Wośc naś
- Wośc naś, kenľ sy na njebju,
- huswěśone buźi twojo mě.
- Twojo kraljestwo pśiźi.
- Twoja wola se stani, ako na njebju tak teľ na semi.
- Naś wśedny klěb daj nam źěnsa.
- A wodaj nam naśe winy, ako my wodawamy naśym winikam.
- A njewjeź nas do spytowanja, ale humoż nas wot togo złego.
- (Pśeto twojo jo to kralejstwo a ta moc a ta cesć do nimjernosći).
- Amen
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ [1] Ethnologue
- ↑ Robert Elsie, „Anthology of Sorbian poetry”, UNESCO/Forest Books, 1990, s.VIII.
- ↑ Danuta Natalia Wesołowska, „Nauka o języku polskim w szkole średniej”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1977, s. 29.
- ↑ Roland Marti: ó w dolnoserbšćinje. W: PHONUS No. 11 [on-line]. Uniwersytet Kraju Saary, marzec 2007. [dostęp 2010-01-03]. s. 92.