Chociebuż

miasto w Niemczech

Chociebuż (niem. Cottbus[2], wym. [ˈkɔtbʊs]; dolnołuż. Chóśebuz[3], wym. [ˈχɛɕɛbus] lub [ˈχɨɕɛbus]; górnołuż. Choćebuz, wym. [ˈkʰɔt͡ʃɛbus]; czes. Chotěbuz, wym. [ˈxocɛbus]) – miasto na prawach powiatu we wschodnich Niemczech w kraju związkowym Brandenburgia, nad Sprewą. Jest drugim co do wielkości, po Poczdamie, stolicy Brandenburgii, miastem tego kraju związkowego; główne miasto oraz kulturalna stolica Dolnych Łużyc.

Chociebuż
Cottbus/Chóśebuz
Ilustracja
Stary rynek
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Niemcy

Kraj związkowy

 Brandenburgia

Burmistrz

Tobias Schick

Powierzchnia

165,62 km²

Wysokość

70 m n.p.m.

Populacja (31 grudnia 2020)
• liczba ludności
• gęstość


98 693[1]
596 os./km²

Nr kierunkowy

0355

Kod pocztowy

03042 - 03055

Tablice rejestracyjne

CB

Położenie na mapie Brandenburgii
Mapa konturowa Brandenburgii, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Chociebuż”
Położenie na mapie Niemiec
Mapa konturowa Niemiec, po prawej znajduje się punkt z opisem „Chociebuż”
Ziemia51°46′N 14°20′E/51,766667 14,333333
Strona internetowa

Etymologia edytuj

Nazwa dzierżawcza utworzona przy pomocy formantu -jь (najstarsze słowiańskie nazwy dzierżawcze)[4], prawdopodobnie od imienia Chociebud/Chociebąd, podobne: czeski Chotěbuz, Chotěboř, dolnołużyckie Kósobuz (niemieckie Kunersdorf w gminie Kolkwitz).

Gdy po raz pierwszy wspomniano o miejscowości w dokumencie z 1156 r., pisownia brzmiała „Chotibus”, w 1301 r. osadę wzmiankowano jako „opidum et castrum Kotebuz”. Jako miejscowość „Kothebus” wzmiankowana jest w dokumentach z lat 1348 i 1386. Pierwsza pisownia „Kottbus” pojawiła się w 1391 r.

Historia edytuj

 
Centrum miasta
 
Stacja kolejowa w Chociebużu z dwujęzyczną nazwą miasta: niemiecką i dolnołużycką
 
Kolej parkowa w Chociebużu – stacja Sandower Dreieck (po prawej budynek dworcowy, po lewej lokomotywownia)
 
Biblioteka Brandenburskiego Uniwersytetu Technicznego w Chociebużu

W 930 r. król Henryk I nakazał wznieść warownię nieopodal osiedla łużyckiego. Przy niej w okresie późniejszym powstało osiedle będące zalążkiem przyszłego miasta. W maju 1002 roku – Bolesław I Chrobry przekroczył z wojskiem graniczny Bóbr i zajął Milsko, Łużyce i Miśnię. W latach 1002–1031 Chociebuż znalazł się pod polskim panowaniem. W 1156 r. miasto było ważnym punktem składowania soli na trakcie Halle (Saale)-Głogów. W 1445 r. miasto wraz z okolicami zostało przyłączone do Brandenburgii, stanowiąc eksklawę brandenburską (a później pruską) w środku Łużyc, należących do Czech, Węgier, ponownie Czech, a następnie Saksonii[5]. Od średniowiecza trwał napływ osadników z Niemiec. W 1514 r. w Chociebużu zostało założone gimnazjum zwane „Universitas Serborum” (Uniwersytet Łużyczan). Jego założycielem był Łużyczanin, Jan Rak, działający również w Krakowie[6]. Podczas wojny trzydziestoletniej Chociebuż uległ poważnym zniszczeniom. W końcu XVII w. osiedlili się tutaj francuscy hugenoci, którzy wprowadzili uprawę tytoniu i hodowlę jedwabnika. W 1780 r. liczba mieszkańców Chociebuża przekroczyła 4 tysiące[7]. W 1807 r. pruska enklawa, obejmująca Chociebuż i okolice, została połączona z resztą Łużyc i wcielona do Królestwa Saksonii. Stan ten trwał do kongresu wiedeńskiego w 1815 r., który przekazał Chociebuż wraz z całymi Dolnymi Łużycami, Prusom.

Od poł. XIX w. w Chociebużu trwał okres industrializacji: stworzono fabryki tekstylne, z których miasto było znane za granicą, oraz prowadzono wydobycie węgla brunatnego.

Od 1886 roku miasto należało do rejencji frankfurckiej w prowincji Brandenburgia. W mieście stacjonował 52 Pułk Piechoty im. von Alvenslebena (6 Brandenburski)[8].

Podczas II wojny światowej lokalny przemysł prowadził produkcję dla celów wojskowych, dlatego też miasto stało się celem ataków lotniczych. W lutym 1945 r. zostało poważnie zniszczone podczas amerykańskiego nalotu. W kwietniu 1945 r. toczyły się tutaj zacięte walki między wojskami sowieckimi i niemieckimi. W mieście zniszczeniu uległo 34 procent budynków[9].

W NRD stolica okręgu Chociebuż. Po wojnie w 1952 r. w Chociebużu powstała pierwsza łużycka szkoła średnia i łużycki zespół pieśni i tańca, a przy lokalnej rozgłośni radiowej działała sekcja łużycka. Od lat 60. XX w. prowadzono intensywną urbanizację miasta, budując wiele nowych osiedli. W 1954 r. powstał w mieście ogród zoologiczny. W 1976 r. liczba mieszkańców przekroczyła 100 tys. W 1981 roku w miejscowym więzieniu przeprowadzony został strajk głodowy w proteście przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce[10].

Zabytki edytuj

  • Wieża Grodkowska (Spremberger Turm/Grodkojska wěža) – pozostałość umocnień miejskich z XV w., górna część zbudowana w 1823 r. Uważana jest za symbol miasta. Dawniej po jej lewej stronie znajdował się bastion obronny.
  • Wieża Mennicza (Münzturm) – gotycka, z wiatrowskazem, herbem miasta i datą 1603. Kiedyś służyła jako miejscowa mennica.
  • Kościół św. Mikołaja (St. Nikolai-Kirche) z XV w., gotycki z barokowym ołtarzem. Górna część wieży pochodzi z XVI wieku. Kościół był też nazywany Kościołem Górnym „Oberkirche“. Od 1537 roku jest to kościół protestancki.
  • Kościół poklasztorny franciszkanów zwany „Kościołem Wendyjskim” ("Serbska cerkwja" w języku dolnołużyckim), jest najstarszym zachowanym obiektem sakralnym w mieście. Kościół znajduje się w Wendischen Viertel czyli Dzielnicy Wendyjskiej (słowiańskiej). W kościele zachował się najstarszy nagrobek na Łużycach pochodzący z 1230 r. Na parapecie zachodniej galerii można zobaczyć obrazy z wersetami biblijnymi w języku serbołużyckim. Są to najstarsze serbołużyckie cytaty biblijne znajdujące się w kościele na Dolnych Łużycach[11].
  • rynek ze starymi kamienicami i apteką Pod Lwem z 1568 r.
  • Młyn Krupniczy (Spreewehrmühle) z XVII w.
  • Kościół Zamkowy (Schlosskirche) z 1714 r. zbudowany przez hugenotów
  • Fontanna Sukienników (Marktbrunnen) z XVIII w.
  • Park Branicki (Branitzer Park) z zamkiem z 1772 (przebudowany w 1850 r.), w którym mieści się Muzeum Regionalne. Na jeziorze w parku znajduje się piramida, w której pochowany został założyciel parku, podróżnik, książę Hermann von Pückler-Muskau.
  • Teatr Państwowy (Staatstheater Cottbus) z 1908 r., secesyjny, projekt Bernhard Sehring
  • Pałac Branitz (Schloss Branitz) z 1770 roku, w stylu późnego baroku

Gospodarka edytuj

W mieście w przeszłości był rozwinięty przemysł włókienniczy oraz odzieżowy. Dzisiaj Chociebuż jest przede wszystkim ośrodkiem administracyjnym i usługowym w południowej części Brandenburgii. Istnieje zakład naprawy taboru kolejowego. W okolicach Chociebuża znajduje się Łużyckie Zagłębie Węglowe gdzie wydobywany jest węgiel brunatny a położona niedaleko miasta elektrownia Jänschwalde należy do największych na terenie Niemiec. Związana z przemysłem energetycznym firma LEAG, będąca częścią czeskiej spółki EPH, ma swoją główną siedzibę w Chociebużu.

Transport edytuj

Chociebuż leży przy autostradzie A15 która stanowi część szlaku europejskiego E36 (BerlinWrocław).

W mieście funkcjonuje sieć tramwajowa i autobusowa, obsługiwana przez dwie firmy: Cottbusverkehr GmbH i Neißeverkehr GmbH. Łącznie 45 linii, z tego cztery tramwajowe i 41 autobusowych. Sieć obejmuje 569 przystanków i ma długość około 934 km. Jest obsługiwana przez 26 tramwajów i 55 autobusów (2009). Oprócz tego funkcjonuje kolej parkowa (o rozstawie toru 600 mm), która obsługuje rozległe tereny rekreacyjne – od dworca normalnotorowej kolei Cottbus Sandow, poprzez stadion piłkarski, targi, zoo, aż do parku zamkowego.

W 1868 r. Chociebuż uzyskał połączenie kolejowe z Berlinem (przez Lübbenau) i Görlitz. Miasto jest ważnym węzłem kolejowym, funkcjonują połączenia m.in. przez Falkenberg do Lipska, przez Elsterwerdę do Drezna, przez Gubin do Frankfurtu nad Odrą i przez Forst do Żar i Wrocławia. Znajdują się tutaj cztery stacje kolejowe, w tym główna – Cottbus Hauptbahnhof.

Nauka i oświata edytuj

Klimat (1979-2013) edytuj

Średnia temperatura i opady dla Chociebuża
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Rekordy maksymalnej temperatury [°C] 15.5 19.1 23.5 30.7 32.7 36.6 37.7 38.4 31.3 27.5 19.1 15.0 38,4
Średnie temperatury w dzień [°C] 2.7 4.0 8.8 14.6 20.0 22.6 24.7 24.5 19.6 14.1 7.4 3.8 13,9
Średnie dobowe temperatury [°C] 0.0 0.7 4.4 9.1 14.2 17.0 19.0 18.5 14.2 9.5 4.4 1.3 9,4
Średnie temperatury w nocy [°C] -2.9 -2.6 0.4 3.6 8.2 11.4 13.4 13.0 9.6 5.4 1.5 -1.2 5,0
Rekordy minimalnej temperatury [°C] -24.4 -21.7 -15.6 -6.6 -2.1 1.4 5.6 4.7 1.6 -7.3 -11.6 -20.1 −24,4
Opady [mm] 39 33 39 35 53 53 72 58 45 33 44 46 549
Średnia liczba dni z opadami 10 9 9 7 9 9 10 9 8 8 9 10 107
Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979-2013[12]

Dolnołużyczanie edytuj

Chociebuż jest ośrodkiem kulturalnym Dolnołużyczan. Działa tu dolnołużyckie gimnazjum i uniwersytet ludowy[potrzebny przypis], a także Muzeum Łużyckie (Serbski Muzej/Wendisches Museum).

Polacy w Chociebużu edytuj

W latach 1002–1031 Chociebuż leżał w granicach Polski[13]. W latach 1807–1815 wraz z Królestwem Saksonii miasto było związane unią z Księstwem Warszawskim.

Do miejscowego gimnazjum uczęszczał Konrad Jażdżewski[14] W trakcie I wojny światowej wikarym w Chociebużu był ks. Tomasz Reginek[15]. W trakcie II wojny światowej w mieście byli więzieni przez Niemców m.in. polski działacz narodowy Teodor Spiralski[16] i aktor Władysław Hańcza[17]. Pracownikiem Uniwersytetu Technicznego w Chociebużu był Jerzy Drewnowski[18].

Sport edytuj

 
Stadion der Freundschaft (Stadion Przyjaźni) w Chociebużu

Miasta partnerskie edytuj

Zobacz też edytuj

  • Chociebórz – wieś w województwie opolskim
  • Kocobędz – wieś w Czechach, w kraju morawsko śląskim, o identycznej czeskiej nazwie Chotěbuz

Przypisy edytuj

  1. Bevölkerung im Land Brandenburg nach amtsfreien Gemeinden, Ämtern und Gemeinden 31. Dezember 2020 [dostęp 2022-12-05] (niem.).
  2. Przejściowo także Kottbus.
  3. Według starej pisowni Chośebuz.
  4. Henryk Łowmiański, Początki Polski, T. 3, Warszawa 1967, s. 57.
  5. Šołta 1984 ↓, s. 27.
  6. Šołta 1984 ↓, s. 33.
  7. Šołta 1984 ↓, s. 43.
  8. Wykaz niemieckich pułków piechoty 1914-1918
  9. Šołta 1984 ↓, s. 138.
  10. „Uczcie się Polski”. Film o „Solidarności” i opozycji politycznej w NRD. Deutsche Welle.
  11. Katja Atanasov, Alfred Roggan, Simon Alfred Roggan: Niedersorbische/Wendische Beschriftungen in der Niederlausitz. In: Lětopis 58 (2011) 2, S. 3–35, Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2011
  12. European Climate Assessment & Dataset. [dostęp 2014-08-27].
  13. Šołta 1984 ↓, s. 8.
  14. Archeologia dobrego człowieka Urząd Miasta Łódź.
  15. Dariusz Jądro (red.), Proboszcz rybnicki – ks. Tomasz Reginek, Czerwionka-Leszczyny 2005.
  16. Jan Mielżyński: Teodor Spiralski. Życie-Walka-Rodzina. Sulechów – Zbąszyń: 2014.
  17. Władysław Hańcza, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2021-04-10].
  18. O Dorocie Sölle wspomnienie nie tylko osobiste racjonalista.pl.

Bibliografia edytuj

  • Krzysztof Radosław Mazurski, Andrzej Zieliński, Łużyce, Warszawa: KAW, 1984, ISBN 83-03-00772-6, OCLC 76329792.
  • Jan Šołta: Zarys dziejów Serbołużyczan. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo, 1984. ISBN 83-04-01643-5. OCLC 778425388. (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj