Chociebuż
Chociebuż (niem. Cottbus[2], wym. [ˈkɔtbʊs]; dolnołuż. Chóśebuz[3], wym. [ˈχɛɕɛbus] lub [ˈχɨɕɛbus]; górnołuż. Choćebuz, wym. [ˈkʰɔt͡ʃɛbus]; czes. Chotěbuz, wym. [ˈxocɛbus]) – miasto na prawach powiatu we wschodnich Niemczech w kraju związkowym Brandenburgia, nad Sprewą. Jest drugim co do wielkości, po Poczdamie, stolicy Brandenburgii, miastem tego kraju związkowego; główne miasto oraz kulturalna stolica Dolnych Łużyc.
Stary rynek | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Kraj związkowy | |||||
Burmistrz |
Tobias Schick | ||||
Powierzchnia |
165,62 km² | ||||
Wysokość |
70 m n.p.m. | ||||
Populacja (31 grudnia 2020) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
0355 | ||||
Kod pocztowy |
03042 – 03055 | ||||
Tablice rejestracyjne |
CB | ||||
Położenie na mapie Brandenburgii | |||||
Położenie na mapie Niemiec | |||||
51°46′N 14°20′E/51,766667 14,333333 | |||||
Strona internetowa |
Etymologia
edytujNazwa dzierżawcza utworzona przy pomocy formantu -jь (najstarsze słowiańskie nazwy dzierżawcze)[4], prawdopodobnie od imienia Chociebud/Chociebąd, podobne: czeski Chotěbuz, Chotěboř, dolnołużyckie Kósobuz (niemieckie Kunersdorf w gminie Kolkwitz).
Gdy po raz pierwszy wspomniano o miejscowości w dokumencie z 1156 r., pisownia brzmiała „Chotibus”, w 1301 r. osadę wzmiankowano jako „opidum et castrum Kotebuz”. Jako miejscowość „Kothebus” wzmiankowana jest w dokumentach z lat 1348 i 1386. Pierwsza pisownia „Kottbus” pojawiła się w 1391 r.
Historia
edytujW 930 r. król Henryk I nakazał wznieść warownię nieopodal osiedla łużyckiego. Przy niej w okresie późniejszym powstało osiedle będące zalążkiem przyszłego miasta. W maju 1002 roku – Bolesław I Chrobry przekroczył z wojskiem graniczny Bóbr i zajął Milsko, Łużyce i Miśnię. W latach 1002–1031 Chociebuż znalazł się pod polskim panowaniem. W 1156 r. miasto było ważnym punktem składowania soli na trakcie Halle (Saale)-Głogów. W 1445 r. miasto wraz z okolicami zostało przyłączone do Brandenburgii, stanowiąc eksklawę brandenburską (a później pruską) w środku Łużyc, należących do Czech, Węgier, ponownie Czech, a następnie Saksonii[5]. Od średniowiecza trwał napływ osadników z Niemiec. W 1514 r. w Chociebużu zostało założone gimnazjum zwane „Universitas Serborum” (Uniwersytet Łużyczan). Jego założycielem był Łużyczanin, Jan Rak, działający również w Krakowie[6]. Podczas wojny trzydziestoletniej Chociebuż uległ poważnym zniszczeniom. W końcu XVII w. osiedlili się tutaj francuscy hugenoci, którzy wprowadzili uprawę tytoniu i hodowlę jedwabnika. W 1780 r. liczba mieszkańców Chociebuża przekroczyła 4 tysiące[7]. W 1807 r. pruska enklawa, obejmująca Chociebuż i okolice, została połączona z resztą Łużyc i wcielona do Królestwa Saksonii. Stan ten trwał do kongresu wiedeńskiego w 1815 r., który przekazał Chociebuż wraz z całymi Dolnymi Łużycami, Prusom.
Od poł. XIX w. w Chociebużu trwał okres industrializacji: stworzono fabryki tekstylne, z których miasto było znane za granicą, oraz prowadzono wydobycie węgla brunatnego.
Od 1886 roku miasto należało do rejencji frankfurckiej w prowincji Brandenburgia. W mieście stacjonował 52 Pułk Piechoty im. von Alvenslebena (6 Brandenburski)[8].
Podczas II wojny światowej lokalny przemysł prowadził produkcję dla celów wojskowych, dlatego też miasto stało się celem ataków lotniczych. W lutym 1945 r. zostało poważnie zniszczone podczas amerykańskiego nalotu. W kwietniu 1945 r. toczyły się tutaj zacięte walki między wojskami sowieckimi i niemieckimi. W mieście zniszczeniu uległo 34 procent budynków[9].
W NRD stolica okręgu Chociebuż. Po wojnie w 1952 r. w Chociebużu powstała pierwsza łużycka szkoła średnia i łużycki zespół pieśni i tańca, a przy lokalnej rozgłośni radiowej działała sekcja łużycka. Od lat 60. XX w. prowadzono intensywną urbanizację miasta, budując wiele nowych osiedli. W 1954 r. powstał w mieście ogród zoologiczny. W 1976 r. liczba mieszkańców przekroczyła 100 tys. W 1981 roku w miejscowym więzieniu przeprowadzony został strajk głodowy w proteście przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce[10].
Zabytki
edytuj- Wieża Grodkowska (Spremberger Turm/Grodkojska wěža) – pozostałość umocnień miejskich z XV w., górna część zbudowana w 1823 r. Uważana jest za symbol miasta. Dawniej po jej lewej stronie znajdował się bastion obronny.
- Wieża Mennicza (Münzturm) – gotycka, z wiatrowskazem, herbem miasta i datą 1603. Kiedyś służyła jako miejscowa mennica.
- Kościół św. Mikołaja (St. Nikolai-Kirche) z XV w., gotycki z barokowym ołtarzem. Górna część wieży pochodzi z XVI wieku. Kościół był też nazywany Kościołem Górnym „Oberkirche”. Od 1537 roku jest to kościół protestancki.
- Kościół poklasztorny franciszkanów zwany „Kościołem Wendyjskim” („Serbska cerkwja” w języku dolnołużyckim), jest najstarszym zachowanym obiektem sakralnym w mieście. Kościół znajduje się w Wendisches Viertel, czyli Dzielnicy Wendyjskiej (słowiańskiej). W kościele zachował się najstarszy nagrobek na Łużycach pochodzący z 1230 r. Na parapecie zachodniej galerii można zobaczyć obrazy z wersetami biblijnymi w języku serbołużyckim. Są to najstarsze serbołużyckie cytaty biblijne znajdujące się w kościele na Dolnych Łużycach[11].
- rynek ze starymi kamienicami i apteką Pod Lwem z 1568 r.
- Młyn Krupniczy (Spreewehrmühle) z XVII w.
- Kościół Zamkowy (Schlosskirche) z 1714 r. zbudowany przez hugenotów
- Fontanna Sukienników (Marktbrunnen) z XVIII w.
- Park Branicki (Branitzer Park) z zamkiem z 1772 (przebudowany w 1850 r.), w którym mieści się Muzeum Regionalne. Na jeziorze w parku znajduje się piramida, w której pochowany został założyciel parku, podróżnik, książę Hermann von Pückler-Muskau.
- Teatr Państwowy (Staatstheater Cottbus) z 1908 r., secesyjny, projekt Bernhard Sehring
- Pałac Branitz (Schloss Branitz) z 1770 roku, w stylu późnego baroku
Gospodarka
edytujW mieście w przeszłości był rozwinięty przemysł włókienniczy oraz odzieżowy. Dzisiaj Chociebuż jest przede wszystkim ośrodkiem administracyjnym i usługowym w południowej części Brandenburgii. Istnieje zakład naprawy taboru kolejowego.
W okolicach Chociebuża znajduje się Łużyckie Zagłębie Węglowe gdzie wydobywany jest węgiel brunatny, a położona niedaleko miasta elektrownia Jänschwalde należy do największych na terenie Niemiec.
Związana z przemysłem energetycznym firma LEAG, będąca częścią czeskiej spółki EPH, ma swoją główną siedzibę w Chociebużu.
Transport
edytujChociebuż leży przy autostradzie A15 która stanowi część szlaku europejskiego E36 (Berlin – Wrocław).
W mieście funkcjonuje sieć tramwajowa i autobusowa, obsługiwana przez dwie firmy: Cottbusverkehr GmbH i Neißeverkehr GmbH. Łącznie 45 linii, z tego cztery tramwajowe i 41 autobusowych. Sieć obejmuje 569 przystanków i ma długość około 934 km. Jest obsługiwana przez 26 tramwajów i 55 autobusów (2009). Oprócz tego funkcjonuje kolej parkowa (o rozstawie toru 600 mm), która obsługuje rozległe tereny rekreacyjne – od dworca normalnotorowej kolei Cottbus Sandow, poprzez stadion piłkarski, targi, zoo, aż do parku zamkowego.
W 1868 r. Chociebuż uzyskał połączenie kolejowe z Berlinem (przez Lübbenau) i Görlitz. Miasto jest ważnym węzłem kolejowym, funkcjonują połączenia m.in. przez Falkenberg do Lipska, przez Elsterwerdę do Drezna, przez Gubin do Frankfurtu nad Odrą i przez Forst do Żar i Wrocławia. Znajdują się tutaj cztery stacje kolejowe, w tym główna – Cottbus Hauptbahnhof.
Nauka i oświata
edytujKlimat (1979-2013)
edytujMiesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Rekordy maksymalnej temperatury [°C] | 15.5 | 19.1 | 23.5 | 30.7 | 32.7 | 36.6 | 37.7 | 38.4 | 31.3 | 27.5 | 19.1 | 15.0 | 38,4 |
Średnie temperatury w dzień [°C] | 2,7 | 4,0 | 8,8 | 14,6 | 20,0 | 22,6 | 24,7 | 24,5 | 19,6 | 14,1 | 7,4 | 3,8 | 13,9 |
Średnie dobowe temperatury [°C] | 0,0 | 0,7 | 4,4 | 9,1 | 14,2 | 17,0 | 19,0 | 18,5 | 14,2 | 9,5 | 4,4 | 1,3 | 9,4 |
Średnie temperatury w nocy [°C] | -2,9 | -2,6 | 0,4 | 3,6 | 8,2 | 11,4 | 13,4 | 13,0 | 9,6 | 5,4 | 1,5 | -1,2 | 5,0 |
Rekordy minimalnej temperatury [°C] | -24.4 | -21.7 | -15.6 | -6.6 | -2.1 | 1.4 | 5.6 | 4.7 | 1.6 | -7.3 | -11.6 | -20.1 | −24,4 |
Opady [mm] | 39 | 33 | 39 | 35 | 53 | 53 | 72 | 58 | 45 | 33 | 44 | 46 | 549 |
Średnia liczba dni z opadami | 10 | 9 | 9 | 7 | 9 | 9 | 10 | 9 | 8 | 8 | 9 | 10 | 107 |
Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979-2013[12] |
Dolnołużyczanie
edytujChociebuż jest ośrodkiem kulturalnym Dolnołużyczan. Działa tu dolnołużyckie gimnazjum i uniwersytet ludowy[potrzebny przypis], a także Muzeum Łużyckie (Serbski Muzej/Wendisches Museum).
Polacy w Chociebużu
edytujW latach 1002–1031 Chociebuż leżał w granicach Polski[13]. W latach 1807–1815 wraz z Królestwem Saksonii miasto było związane unią z Księstwem Warszawskim.
Do miejscowego gimnazjum uczęszczał Konrad Jażdżewski[14]. W trakcie I wojny światowej wikarym w Chociebużu był ks. Tomasz Reginek[15]. W trakcie II wojny światowej w mieście byli więzieni przez Niemców m.in. polski działacz narodowy Teodor Spiralski[16] i aktor Władysław Hańcza[17]. Pracownikiem Uniwersytetu Technicznego w Chociebużu był Jerzy Drewnowski[18].
Sport
edytuj- Energie Cottbus – klub piłkarski
- Stadion der Freundschaft – stadion piłkarski
- Mistrzostwa Europy Juniorów w Lekkoatletyce 1985
Miasta partnerskie
edytujZobacz też
edytuj- Chociebórz – wieś w województwie opolskim
- Kocobędz – wieś w Czechach, w kraju morawsko śląskim, o identycznej czeskiej nazwie Chotěbuz
Przypisy
edytuj- ↑ Bevölkerung im Land Brandenburg nach amtsfreien Gemeinden, Ämtern und Gemeinden 31. Dezember 2020 [online] [dostęp 2022-12-05] (niem.).
- ↑ Przejściowo także Kottbus.
- ↑ Według starej pisowni Chośebuz.
- ↑ Henryk Łowmiański, Początki Polski, T. 3, Warszawa 1967, s. 57.
- ↑ Šołta 1984 ↓, s. 27.
- ↑ Šołta 1984 ↓, s. 33.
- ↑ Šołta 1984 ↓, s. 43.
- ↑ Wykaz niemieckich pułków piechoty 1914-1918.
- ↑ Šołta 1984 ↓, s. 138.
- ↑ „Uczcie się Polski”. Film o „Solidarności” i opozycji politycznej w NRD. Deutsche Welle.
- ↑ Katja Atanasov, Alfred Roggan, Simon Alfred Roggan: Niedersorbische/Wendische Beschriftungen in der Niederlausitz. In: Lětopis 58 (2011) 2, S. 3–35, Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2011.
- ↑ European Climate Assessment & Dataset. [dostęp 2014-08-27].
- ↑ Šołta 1984 ↓, s. 8.
- ↑ Archeologia dobrego człowieka Urząd Miasta Łódź.
- ↑ Dariusz Jądro (red.), Proboszcz rybnicki – ks. Tomasz Reginek, Czerwionka-Leszczyny 2005.
- ↑ Jan Mielżyński: Teodor Spiralski. Życie-Walka-Rodzina. Sulechów – Zbąszyń: 2014.
- ↑ Władysław Hańcza, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-10] .
- ↑ O Dorocie Sölle wspomnienie nie tylko osobiste racjonalista.pl.
Bibliografia
edytuj- Krzysztof Radosław Mazurski , Andrzej Zieliński , Łużyce, Warszawa: KAW, 1984, ISBN 83-03-00772-6, OCLC 76329792 .
- Jan Šołta: Zarys dziejów Serbołużyczan. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo, 1984. ISBN 83-04-01643-5. OCLC 778425388. (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalna strona miasta (po polsku)
- Wyższa Szkoła Łużycka (po polsku)
- Muzeum Łużyckie
- Chociebuż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 597 .