Brandenburgia (prowincja)
Prowincja Brandenburgia (niem. Provinz Brandenburg) – prowincja państwa pruskiego, a potem zjednoczonych w XIX w. Niemiec (do 1945 r.). Prowincja powstała w 1815 roku. W 1939 roku prowincja miała powierzchnię 38 275 km² i liczyła 3 023 443 mieszkańców.
| |||||
| Hymn: Brandenburglied (Pieśń Brandenburgii) | |||||
| Stolica |
Poczdam (1815–1827) | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Data powstania |
1815 | ||||
| Data likwidacji |
1946 | ||||
| Powierzchnia |
38 275 km² | ||||
| Populacja (1939) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
79 os./km² | ||||
 Podział administracyjny prowincji brandenburskiej (1905) | |||||
Położenie na mapie.svg)
| |||||
Od 21 marca 1939 zmieniono nazwę prowincji na Mark Brandenburg (Marchia Brandenburska)[1].
Zmiany terytorialne
edytujGłówna część terytorium prowincji to tereny należące wcześniej do Marchii Brandenburskiej, z wyłączeniem obszaru Starej Marchii (położonych na zachód od rzeki Łaby). W wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego pod panowaniem Prus znalazła się północna Saksonia (Dolne Łużyce), która została włączona do tworzonej prowincji. 1 kwietnia 1881 z prowincji wydzielono administracyjnie miasto Berlin, jednak nadal podlegało ono pod nadprezydenta Brandenburgii. W 1920 odłączono część terytorium prowincji i przyłączono ją do tzw. Wielkiego Berlina.
W 1938 r. przyłączono do Brandenburgii część zlikwidowanej Marchii Granicznej Poznańsko-Zachodniopruskiej – powiat Bomst, powiat Międzyrzecz i powiat Schwerin (Warthe). W zamian, w związku z utworzeniem rejencji pilskiej w prowincji Pomorze, od Brandenburgii odłączono powiaty: Arnswalde i Friedeberg Nm.
Po drugiej wojnie światowej tereny na wschód od Odry przypadły Polsce jako część Ziem Odzyskanych. Po podziale Niemiec znalazła się w Niemieckiej Republice Demokratycznej. Od 1990 roku w Republice Federalnej Niemiec jako kraj związkowy Brandenburgia.
Podział administracyjny
edytujStolica: Poczdam (Potsdam). Dzieliła się na trzy rejencje: berlińską (Regierungsbezirk Berlin) w latach 1816–1821, frankfurcką (Regierungsbezirk Frankfurt) oraz poczdamską (Regierungsbezirk Potsdam).
Rejencja berlińska
edytujPowiat grodzki (Stadtkreise): Berlin
Rejencja frankfurcka
Powiaty grodzkie (Stadtkreise):
- Chociebuż Cottbus (od 1886)
- Forst (Lausitz) (od 1897)
- Frankfurt nad Odrą Frankfurt (Oder) (od 1826)
- Gubin Guben (od 1884)
- Gorzów Wielkopolski Landsberg (Warthe) (od 1892)
Powiaty ziemskie (Landkreise):
- Arnswalde (do 1938)
- Calau
- Cottbus
- Crossen (Oder)
- Cüstrin (do 1836)
- Friedeberg Nm.
- Guben
- Königsberg Nm.
- Landsberg (Warthe)
- Lebus (do 1863 z siedzibą we Frankfurcie, nst. w Seelow)
- Luckau
- Lübben (Spreewald)
- Meseritz (od 1938)
- Oststernberg (od 1873; siedziba w Zielenzig)
- Schwerin (Warthe) (od 1938)
- Soldin
- Sorau (Lausitz)
- Spremberg (Lausitz)
- Sternberg (do 1873)
- Weststernberg (od 1873; siedziba w Reppen)
- Züllichau-Schwiebus (siedziba w Züllichau)
Rejencja poczdamska
Powiaty grodzkie:
- Berlin (1822–1875)
- Brandenburg an der Havel (od 1881)
- Charlottenburg (1877–1920; później część Wielkiego Berlina)
- Deutsch-Wilmersdorf (1907–1920; później cz. Wlk. Berlina)
- Eberswalde (od 1911)
- Lichtenberg (1908–20; później część Wielkiego Berlina)
- Poczdam Potsdam (od 1809)
- Rathenow (od 1925)
- Rixdorf (1899–1920; później część Wielkiego Berlina)
- Schöneberg (1899–1920; później część Wielkiego Berlina)
- Spandau (1886–1920; później część Wielkiego Berlina)
- Wittenberge (od 1922)
Powiaty ziemskie:
- Powiat Angermünde (siedziba w Angermünde)
- Powiat Beeskow-Storkow (od 1836; siedziba w Beeskow)
- Powiat Jüterbog-Luckenwalde (siedziba w Jüterbog)
- Powiat Niederbarnim (siedziba w Berlinie)
- Powiat Oberbarnim (siedziba w Bad Freienwalde (Oder))
- Powiat Osthavelland (siedziba w Nauen)
- Powiat Ostprignitz (siedziba w Kyritz)
- Powiat Prenzlau (siedziba w Prenzlau)
- Powiat Ruppin (siedziba w Neuruppin)
- Pow. Teltow (do 1935 pow. Teltow-Storkow; siedziba w Berlinie)
- Powiat Templi (siedziba w Templinie)
- Powiat Westhavelland (siedziba w Rathenow)
- Powiat Westprignitz (siedziba w Perleberg)
- Powiat Zauch-Belzig (siedziba w Bad Belzig)
Nadprezydenci Brandenburgii
edytuj| Lata urzędowania | Nadprezydent | Lata życia | Lata urzędowania | Nadprezydent | Lata życia |
|---|---|---|---|---|---|
| 1815–1824 | Georg Christian von Heydebreck | (1765–1828) | 1899–1905 | Theobald von Bethmann Hollweg | (1856–1921) |
| 1825–1840 | Friedrich Magnus von Bassewitz | (1773–1858) | 1905–1909 | August von Trott zu Solz | (1855–1938) |
| 1840–1848 | August Werner von Meding | (1792–1871) | 1909–1910 | Friedrich Wilhelm von Loebell | (1855–1931) |
| 1848–1849 | Robert von Patow (nadzór komisaryczny) | (1804–1890) | 1910–1914 | Alfred von Conrad | (1852–1914) |
| 1849–1850 | Klemens von Wolff-Metternich (nadzór komisaryczny) | (1803–1872) | 1914–1917 | Rudolf von der Schulenburg | (1860–1930) |
| 1850–1862 | Eduard Heinrich Flottwell | (1786–1865) | 1917–1919 | Friedrich Wilhelm von Loebell | (1855–1931) |
| 1862 | Werner von Selchow | (1806–1884) | 1919–1933 | Adolf Maier | (1871–1963) |
| 1862–1879 | Gustav von Jagow | (1813–1879) | 1933–1936 | Wilhelm Kube | (1887–1943) |
| 1879–1899 | Heinrich von Achenbach | (1829–1899) | 1936–1945 | Emil Stürtz | (1892–1945) |
Wykaz miast 1815–1945 (stan ludności na 1 grudnia 1905)
edytuj
.png){kind=small}
_COA.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
_COA.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.png){kind=small}
.png){kind=small}
.png){kind=small}
_-_Wappen.png){kind=small}
.jpg){kind=small}
.svg){kind=small}
.jpg){kind=small}
.png){kind=small}
.png){kind=small}
.svg){kind=small}
1 kwietnia 1938 do Brandenburgii przyłączono 8 miast: Babimost (Bomst) i Kargowa (Unruhstadt) z powiatu Bomst, Brójce (Brätz), Międzyrzecz (Meseritz), Pszczew (Betsche) i Trzciel (Tirschtiegel) z powiatu Meseritz oraz Bledzew (Blesen) i Skwierzyna (Schwerin an der Warthe) z powiatu Schwerin.
Największe miasta
edytuj.jpg)
Populacja największych miast prowincji pod koniec XIX wieku:
| miasto | pop. 1890 | pop. 1900 | rejencja | źródło | 2016 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Charlottenburg | 76,859 | 189,305 | poczdamska | [6] | 
|
| 2. | Schöneberg | 28,721 | 95,998 | poczdamska | [6] |
|
| 3. | Rixdorf | 35,702 | 90,422 | poczdamska | [6] |
|
| 4. | Spandau | 45,365 | 65,030 | poczdamska | [6] |
|
| 5. | Frankfurt nad Odrą/Słubice | 55,738 | 61,852 | frankfurcka | [7] | /
|
| 6. | Poczdam | 54,125 | 59,796 | poczdamska | [8] |
|
| 7. | Brandenburg an der Havel | 37,817 | 49,250 | poczdamska | [9] |
|
| 8. | Chociebuż | 34,910 | 39,322 | frankfurcka | [10] |
|
| 9. | Gorzów Wielkopolski | 28,065 | 33,598 | frankfurcka | [11] |
|
| 10. | Gubin/Gubin | 29,328 | 33,122 | frankfurcka | [12] | /
|
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Od słowiańskich nazw prowincji (dlnłuż. Bramborska, grnłuż. Braniborska) wywodzi się polski przymiotnik braniborski, oznaczający tyle, co „brandenburski”, pojawiający się w niektórych nazwach własnych w Polsce (np. Wieża Braniborska w Zielonej Górze, ul. Braniborska – przed wojną Berlinerstraße – we Wrocławiu, ul. Braniborska do 1945 r. Franz-Engel-Straße w Szczecinie, oraz obowiązująca od 1945 do 1951 roku nazwa placu Braniborskiego, dziś placu Orląt Lwowskich – przed wojną do 1935 Berlinerplatz, potem Elfer Platz – również we Wrocławiu). Ten sam źródłosłów ma czeska nazwa ziemniaków – brambory. ul. Braniborska w Poznaniu na Junikowie.
- ↑ W latach 1815–1822 w rejencji berlińskiej Brandenburgii; od 1875 stanowił oddzielną prowincję.
- ↑ a b c d e f 1 października 1920 miasto włączono do Berlina. Od 1912 nazwa Neukölln
- ↑ 1 października 1912 miasto włączono do Berlina.
- ↑ 1 kwietnia 1938, po przyłączeniu gmin Neubabelsberg i Neuendorf, zmiana nazwy miasta z Nowawes na Babelsberg; rok później, 1 kwietnia 1939, zniesienie miasta Babelsberg przez włączenie do Poczdamu.
- ↑ a b c d Stadt Berlin. Deutsche Verwaltungsgeschichte. [dostęp 2016-05-11].
- ↑ Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-15] (niem.).
- ↑ Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-25] (niem.).
- ↑ Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] (niem.).
- ↑ Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-14] (niem.).
- ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Provinz Mark Brandenburg, Kreis Landsberg/Warthe [online], verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2018-07-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-23].
- ↑ Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-23] (niem.).