Język erzja
Język erzja (erzja эрзянь кель, erźań keĺ) – język używany przez Erzjan, jedną z dwóch grup Mordwinów, zamieszkujących wschodni skrawek europejskiej części Rosji: Mordowię, gdzie jest objęty statusem języka urzędowego, a także Tatarstan, Baszkirię, Czuwaszję oraz obwody: niżegorodzki, orenburski, penzeński, samarski, saratowski i uljanowski. Mordwini Erzja żyją także w diasporze na dalekim wschodzie Rosji, a poza granicami tego kraju – w Kazachstanie, Estonii i Armenii.
| Obszar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
ok. 500 tys. | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy |  Mordowia (Rosja)
| ||||||
| UNESCO | 3 zdecydowanie zagrożony↗ | ||||||
| Ethnologue | 5 rozwojowy↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| Kod ISO 639-2↗ | myv | ||||||
| Kod ISO 639-3↗ | myv | ||||||
| IETF | myv | ||||||
| Glottolog | erzy1239 | ||||||
| Ethnologue | myv | ||||||
| GOST 7.75–97 | эрз 835 | ||||||
| WALS | moe | ||||||
| SIL | MYV | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Kwestia, czy język erzja jest samodzielnym językiem, czy jak uważają niektórzy językoznawcy – dialektem języka mordwińskiego nie jest rozstrzygnięta; obecnie przeważa koncepcja istnienia dwóch języków mordwińskich: erzja i moksza.
Język mordwiński-erzja jest ważniejszym spośród języków/dialektów mordwińskich; używa go ok. 60% Mordwinów posługujących się językiem ojczystym, tj. ok. 600 tys. osób.
Język mordwiński-erzja jest kontynuacją prajęzyka proto-ugro-fińskiego, używanego w I tys. p.n.e. przez plemiona ugrofińskie zamieszkujące płn.-wsch. Europę. Na jego rozwój silny wpływ wywarł język rosyjski; w mniejszym stopniu – języki tureckie.
Język erzja, podobnie jak inne języki ugrofińskie charakteryzuje się dużą liczbą przypadków; posiada ich 11.
Pisarzem i poetą erzja jest Czisław Żurawlow (Числав Журавлёв).
AlfabetEdytuj
Alfabet erzjański powstał na bazie alfabetu rosyjskiego i składa się z 29 liter: а, б, в, г, д, е, ё, ж, з, и, й, к, л, м, н, о, п, р, с, т, у, ц, ч, ш, ы, ь, э, ю, я. Litery ф, х, щ i ъ występują tylko w zapożyczeniach.
Próba latynizacjiEdytuj
W dniu 25 marca 1932 r. w ramach procesu latynizacji języków narodów ZSRR, Wszechzwiązkowy Centralny Komitet Nowego Alfabetu przyjął dla języka erzja oparty na piśmie łacińskim alfabet mordwiński. Alfabet składał się z następujących liter: A a, Ә ә, B в, C c, Ç ç, D d, Э э, E e, F f, G g, Ь ь, I i, J j, K k, L l, M m, N n, O o, Ө ө, P p, R r, S s, Ş ş, T t, U u, Y y, V v, X x, Z z, Ƶ ƶ, ȷ, Rx, Lh (ostatnie dwie litery – tylko dla języka mokszańskiego). 19 maja 1932, po uzgodnieniach ze specjalistami miejscowymi, Niżno-Wołżański Komitet Nowego Alfabetu przyjął ten alfabet ze zmianami: A a, B в, C c, Ç ç, D d, Ә ә, F f, G g, Y y, I i, J j, K k, L l, M m, N n, O o, P p, R r, S s, Ş ş, T t, U u, V v, X x, Z z, Ƶ ƶ, Ь ь, Rx, Lh[1]. Mimo oficjalnego przyjęcia alfabetu łacińskiego nie poczyniono żadnych prób jego faktycznego wprowadzenia do użytku[2].
FonetykaEdytuj
SamogłoskiEdytuj
| przednie | środkowe | tylne | |
|---|---|---|---|
| wysokie | i | u | |
| średnie | e | o | |
| niskie | ä~ɑ | ||
Niska samogłoska jest opisywana jako środkowa lub tylna.
SpółgłoskiEdytuj
| wargowe | przednio- językowe |
środkowojęzykowe | tylno- językowe | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| przednio- podniebienne |
środkowo- podniebienne |
tylno- podniebienne | ||||
| zwarte | p b | t d | tʲ dʲ | k ɡ | ||
| zwarto-szczelinowe | ʦ | ʧ | ʨ | |||
| szczelinowe | (f) v | s z | ʃ ʒ | ɕ ʑ | (x) | |
| nosowe | m | n | ɲ | |||
| drżące | r | rʲ | ||||
| boczne | l | ʎ | ||||
| półsamogłoski | j | |||||
GramatykaEdytuj
ZaimkiEdytuj
Zaimki osoboweEdytuj
| os. | l.poj. | l.mn. | ||
|---|---|---|---|---|
| 1 | мон | ja | минь | my |
| 2 | тон | ty | тынь | wy |
| 3 | сон | on/ ona/ ono | сынь | oni/ one |
LiczebnikiEdytuj
| jedności | 11–19 | dziesiątki | setki | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | вейке | 11 | кевейкее | 10 | кемень | 100 | сядо |
| 2 | кавто | 12 | кемгавтово | 20 | комсь | 200 | кавтосядт |
| 3 | колмо | 13 | кемголмово | 30 | кол(м)оньгемень | 300 | колмосядт |
| 4 | ниле | 14 | кемнилее | 40 | ниленьгемень | 400 | нилесядт |
| 5 | вете | 15 | кеветее | 50 | ведьгемень | 500 | ветесядт |
| 6 | кото | 16 | кемготово | 60 | кодгемень | 600 | котосядт |
| 7 | сисем | 17 | кемзисемге | 70 | сизьгемень | 700 | сисемзядт |
| 8 | кавксо | 18 | кемгавксово | 80 | кавксоньгемень | 800 | кавксосядт |
| 9 | вейксэ | 19 | кевейксэе | 90 | вейксэньгемень | 900 | вейксэсядт |
CzasownikiEdytuj
BezokolicznikEdytuj
Czasowniki w bezokoliczniku są zakończone na -мс, np.:
| симемс | pić |
| рамамс | kupić |
| ловномс | czytać |
BadaczeEdytuj
- Heikki Paasonen (1865–1919);
- Władimir Riabow (1900–1938).
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ G. Autow. Новый алфавит. Великая революция на востоке. – Saratów: Нижневолжское краевое изд-во, 1932. s. 61–64.
- ↑ Мордовская письменность - это... Что такое Мордовская письменность?, „Словари и энциклопедии на Академике” [dostęp 2017-10-18] (ros.).
BibliografiaEdytuj
- N. Aasmäe: An Introductory Course of the Erzya Language. Tartu: 2014. ISBN 978-9985-4-0800-1.
- М.Д. Имайкина: Эрзянский язык. Саранск: 1996. ISBN 5-7103-0157-4.
- М.В. Мосин: Русско-эрзянский разговорник. Саранск: 1993. ISBN 5-7595-0844-X.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Własna strona amerykańskiego lingwisty Jacka Ruetera, poświęcona nauce języka erzja: http://www.ling.helsinki.fi/~rueter/ (języki erz., eng., fin.)