Wikipedia

ORP Groźny (1951)

polski ścigacz okrętów podwodnych
(Przekierowano z ORP Groźny (ścigacz okrętów podwodnych 1957))

ORP Groźny – polski ścigacz okrętów podwodnych z okresu zimnej wojny, a wcześniej radziecki BO-347 i MPK-347[a], jeden z ośmiu pozyskanych przez Polskę okrętów projektu 122bis. Okręt został zwodowany 25 maja 1951 roku w stoczni numer 340(inne języki) w Zielonodolsku. Do służby w Marynarce Wojennej ZSRR przyjęto go we wrześniu tego roku. W 1957 roku jednostka została wydzierżawiona przez Polskę i 15 grudnia tego roku weszła w skład Marynarki Wojennej. Okręt, oznaczony podczas służby znakami burtowymi DS-48 i 368, został skreślony z listy floty w lipcu 1970 roku. Wrak został zatopiony w pobliżu portu w Jastarni w celach szkoleniowych dla płetwonurków wojskowych.

ORP Groźny
Ilustracja
Bliźniacza jednostka „Groźnego” – ORP „Zawzięty”
Klasa

ścigacz okrętów podwodnych

Projekt

122bis

Oznaczenie NATO

Kronstadt

Historia
Stocznia

Nr 340(inne języki), Zielonodolsk

Położenie stępki

31 marca 1951

Wodowanie

25 maja 1951

 Marynarka Wojenna ZSRR
Nazwa

BO-347, MPK-347 (od 27 grudnia 1956)[a]

Wejście do służby

3 września 1951

Wycofanie ze służby

1957

 Marynarka Wojenna (PRL)
Nazwa

ORP „Groźny”

Wejście do służby

15 grudnia 1957

Wycofanie ze służby

15 lipca 1970

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

standardowa: 302 tony
pełna: 336 t

Długość

52,2 metra całkowita
49,5 m na KLW

Szerokość

6,6 m

Zanurzenie

2,2 m

Napęd
3 silniki wysokoprężne 9D o łącznej mocy 2427 kW (3300 KM)
3 śruby
Prędkość

18,7 węzła

Zasięg

3000 Mm przy prędkości 8,5 węzła

Sensory
sonar Tamir-11, radar Lin’
Uzbrojenie
1 działo kal. 85 mm 90-K L/52
2 działka kal. 37 mm 70-K L/73 (2 x I)
6 wkm 2M-1 kal. 12,7 mm (3 x II)
2 rakietowe mbg RBU-1200
2 miotacze i 2 zrzutnie bg, ew. 18 min
Wyposażenie
trał kontaktowy KPT-1
radiostacja R-609
Załoga

54-55

Projekt i budowa

edytuj

Prace nad dużym ścigaczem okrętów podwodnych, będącym rozwinięciem ścigaczy proj. 122A, rozpoczęły się w ZSRR w 1943 roku[1]. Ostateczny projekt jednostki powstał w biurze konstrukcyjnym CKB-51 w Gorki w 1944 roku[1]. W porównaniu do poprzedników nowe okręty miały większą wyporność, doskonalsze uzbrojenie ZOP i wzmocniony kadłub, a przez to wzrosła ich dzielność morska[1]. W 1946 roku rozpoczęto ich produkcję seryjną, budując łącznie 227 okrętów[2].

Na początku lat 50. w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego i Sztabie Generalnym Wojska Polskiego zapadły decyzje o rozpoczęciu licencyjnej budowy ścigaczy projektu 122bis w polskich stoczniach[3][4]. W styczniu 1953 roku przygotowana w Zielonodolsku dokumentacja techniczna (pod oznaczeniem proj. 125) dotarła do Polski, jednak kłopoty z uruchomieniem produkcji okrętów wymusiły w październiku 1954 roku decyzję o rezygnacji z ich budowy w kraju[3][4]. W zamian postanowiono zakupić lub wydzierżawić w ZSRR gotowe jednostki tego typu[3][4].

BO-347 (ros. Bolszoj Ochotnik – Большой Охотник – „duży ścigacz”) zbudowany został w stoczni numer 340(inne języki) w Zielonodolsku (nr budowy 509)[2][5]. Stępkę okrętu położono 31 marca 1951 roku, a zwodowany został 25 maja 1951 roku[2][6]. BO-296 także powstał w stoczni numer 340 w Zielonodolsku (nr budowy 491); jego stępkę położono 24 lipca 1950 roku, a wodowanie odbyło się 1 września tego roku[2][7].

Dane taktyczno-techniczne

edytuj
 
Armata morska 90-K kal. 85 mm pochodząca z jednego ze ścigaczy proj. 122bis, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

Okręt był dużym, pełnomorskim ścigaczem okrętów podwodnych[1]. Długość całkowita wynosiła 52,2 metra (49,5 metra na konstrukcyjnej linii wodnej), szerokość 6,6 metra i zanurzenie 2,2 metra[8][9]. Kadłub podzielony był na dziesięć przedziałów wodoszczelnych i miał na większej części dno podwójne[10]. Wyporność standardowa wynosiła 302 tony, zaś pełna 336 ton[9][b].

Okręt napędzany był przez trzy silniki wysokoprężne 9D o mocy 809 kW (1100 KM) każdy, z których dwa zewnętrzne umieszczone były w maszynowni dziobowej, a środkowy – w przedziale rufowym[11][12][c]. Trzy wały napędowe, połączone z silnikami sprzęgłami zębatymi typu 4MA, poruszały trzema trójłopatowymi śrubami o średnicy 1,13 metra każda[13]. Maksymalna prędkość okrętu wynosiła 18,7 węzła[9][11], zaś ekonomiczna 12 węzłów[14]. Okręt zabierał 18 ton paliwa, co pozwalało osiągnąć zasięg wynoszący 3000 Mm przy prędkości 8,5 węzła lub 399 Mm przy prędkości 18,5 węzła[11][13]. Energię elektryczną zapewniały dwa generatory wysokoprężne DG-18[2][13]. Autonomiczność wynosiła 10 dób[2][13].

Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiło umieszczone na dziobie, osłonięte tarczą pancerną, pojedyncze działo kalibru 85 mm L/52 90-K, z zapasem amunicji wynoszącym 230 sztuk[11][13]. Kąty ostrzału wynosiły 0–155° na każdą burtę, kąt podniesienia lufy od -5 do +85°, donośność pozioma 15 500 metrów (pionowa 10 500 metrów), zaś teoretyczna szybkostrzelność 18 strz./min[15]. W części rufowej znajdowały się dwa pojedyncze działka plot. kal. 37 mm 70-K L/73 (również osłonięte tarczami pancernymi), z zapasem amunicji wynoszącym 1000 sztuk na lufę[11][13]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -10 do +85°, donośność pozioma 8400 metrów (pionowa 5000 metrów), zaś teoretyczna szybkostrzelność 150 strz./min[16]. Prócz tego na okręcie zamontowano trzy podwójne stanowiska wielkokalibrowych karabinów maszynowych 2M-1 kal. 12,7 mm L/79, z zapasem 2000 sztuk amunicji na lufę (jedno na dziobie, za działem kal. 85 mm i dwa za kominem na pokładzie przy burtach)[11][17]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -10 do +90°, donośność pozioma 3500 metrów (pionowa 1500 metrów), zaś teoretyczna szybkostrzelność 250 strz./min[16]. Broń ZOP stanowiły dwa rakietowe miotacze bomb głębinowych RBU-1200 na dziobie jednostki (z zapasem 32 bomb RGB-1, a później RGB-12), dwa miotacze typu BMB-1 i dwie zrzutnie bomb głębinowych B-1 (z łącznym zapasem 30 bomb)[11][17]. Alternatywnie okręt mógł przenosić do 18 min[8][17].

Wyposażenie uzupełniał trał kontaktowy KPT-1, fumator DA-3 i 10 świec dymnych MDSz[17]. Wyposażenie radioelektroniczne obejmowało radiostację R-609, dwa kompasy magnetyczne, żyrokompas Kurs-4, log 1R-2, echosondę NEŁ-3, sonar Tamir-11 oraz radar Lin’[11][18].

Załoga okrętu składała się z 54–55 oficerów, podoficerów i marynarzy[8][14][d].

Służba

edytuj
 
Remont jednego z polskich ścigaczy proj. 122bis

BO-347 został wcielony do służby w Marynarce Wojennej ZSRR 3 września 1951 roku[2][6]. Okręt służył początkowo w 4. (południowej) Flocie Bałtyckiej[19]. W 1952 roku na ścigaczu stację radiolokacyjną Gjujs-1M wymieniono na nowszy model Nieptun, zaś w latach 1954–1955 zamiast Nieptuna zamontowano radar Lin’; wymieniono też sonar Tamir-10 na Tamir-11[19]. 24 grudnia 1955 roku ścigacz przyporządkowano połączonej Flocie Bałtyckiej[19]. 27 grudnia 1956 roku w związku ze zmianą klasyfikacji okręt otrzymał nazwę MPK-347 (ros. Małyj Protiwołodocznyj Korabl)[2][6].

1 sierpnia 1957 roku, na mocy zawartego z ZSRR porozumienia[20], jednostka została wydzierżawiona przez Polskę na okres pięciu lat (wraz z bliźniaczymi ścigaczami „Zwinny”, „Zręczny” i „Wytrwały”)[7][8]. 15 grudnia 1957 roku na Oksywiu ścigacz pod nazwą ORP „Groźny” został przyjęty w skład Marynarki Wojennej, rozkazem Ministra Obrony Narodowej nr 072/Org. z 13 grudnia[21][22][e]. Nazwa okrętu nawiązywała do cechy charakteru, jaką m.in. powinien charakteryzować się żołnierz[7]. Pierwszym polskim dowódcą jednostki został por. mar. Włodzimierz Gajdamowicz[14][11].

Okręt z oznaczeniem burtowym DS-48 (od „Duży Ścigacz”) wszedł w skład II grupy poszukująco-uderzeniowej Dywizjonu Dozorowców i Dużych Ścigaczy Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy, stacjonując na Helu[11][23]. Zadaniem jednostki było poszukiwanie i zwalczanie wrogich okrętów podwodnych oraz eskorta własnych okrętów, zespołów desantowych i statków handlowych[24].

W 1958 roku wyposażenie radioelektroniczne jednostki uzupełniono o system rozpoznawczy „swój-obcy” typu Kremnij-2, składający się z urządzenia nadawczego Fakieł-MZ i odbiorczego Fakieł-MO[4].

W maju 1959 roku okręt zakończył kilkumiesięczny remont bieżący w Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni[25]. W czerwcu ścigacz uczestniczył w paradzie z okazji obchodów Dni Morza w Szczecinie, obserwowanej przez I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułkę, premiera Józefa Cyrankiewicza, ministra obrony narodowej gen. broni Mariana Spychalskiego, dowódcę MW kadm. Zdzisława Studzińskiego i I sekretarza Bułgarskiej Partii Komunistycznej Todora Żiwkowa[25]. Na przełomie lipca i sierpnia okręt wziął udział w ćwiczeniach bałtyckich flot Układu Warszawskiego[25]. We wrześniu „Groźny” odbył rejs do Bałtyjska, odwożąc radzieckich oficerów, a po powrocie przewiózł po portach w Gdyni i Gdańsku grupę oficerów państw Układu Warszawskiego[25]. Od października do grudnia na pokładzie ścigacza ćwiczyli rezerwiści[25].

4 stycznia 1960 roku numer burtowy okrętu został zmieniony na 368[2][26][f]. Od 3 do 10 września ścigacz (wraz z „Czujnym”, „Zręcznym” i „Zawziętym”) wziął udział w rejsie nawigacyjnym do portów Niemieckiej Republiki Demokratycznej, odwiedzając Warnemünde, Stralsund i Sassnitz[27].

W styczniu 1961 roku okręt włączono do Dywizjonu Ścigaczy, którego bazą pozostał Hel[26][28]. Od połowy kwietnia do połowy sierpnia „Groźny” przebywał w stoczni, przechodząc remont[29].

Między 7 a 14 maja 1962 roku wszystkie polskie ścigacze proj. 122bis wzięły udział w rejsie nawigacyjno-szkoleniowym wzdłuż południowego wybrzeża Morza Bałtyckiego na trasie od Helu poprzez Kołobrzeg, Świnoujście, Szczecin (do którego zawinęło pięć okrętów, w tym „Groźny”), Sassnitz i Warnemünde (gdzie dotarły trzy jednostki); trasa powrotna prowadziła przez Ustkę na Hel[29]. Od 17 do 21 maja cały Dywizjon Ścigaczy uczestniczył w ćwiczeniach osłony desantu i zabezpieczenia jego przebiegu; pod koniec maja i 7 czerwca ścigacze przeprowadziły ćwiczenia artyleryjskie[29]. Po zakończeniu okresu dzierżawy jednostka wraz z pozostałymi siedmioma ścigaczami została zakupiona przez polski rząd od ZSRR (łączny koszt ośmiu okrętów wyniósł 200 tys. zł)[7][26]. W lipcu „Groźny” pełnił rolę gospodarza dla przybyłego do Gdyni zespołu okrętów Volksmarine[29]. 20 września ścigacz po raz kolejny trafił do Stoczni Marynarki Wojennej, tym razem na remont średni, który trwał do 6 marca 1964 roku[30]. Podczas trwania remontu, od 9 lutego do 5 grudnia 1963 roku okręt obsadzony przez załogę szkieletową przebywał w II rezerwie, a większość jego obsady służyła w tym czasie na innych ścigaczach[31].

Od 9 do 15 września 1964 roku OORP „Groźny”, „Czujny” i „Nieugięty” odbyły rejs nawigacyjny po Bałtyku, podczas którego w warunkach sztormowych doszło do sporych uszkodzeń i zniszczeń wyposażenia okrętów[32]. W tym samym składzie ścigacze uczestniczyły w dniach 3–11 listopada w następnym rejsie nawigacyjnym, który po opłynięciu Gotlandii i Bornholmu zakończył się w Świnoujściu[32].

W trzeciej dekadzie maja 1965 roku OORP „Groźny”, „Wytrwały” i „Zwinny” uczestniczyły w ćwiczeniach Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy w Zatoce Puckiej, podczas których doskonalono umiejętności nocnego pobierania i stawiania min, strzelań przeciwlotniczych i konwojowania statków[32]. 1 czerwca 1965 roku okręt przyporządkowano do 11. Dywizjonu Ścigaczy 9. Flotylli Obrony Wybrzeża[11][26]. 27 czerwca OORP „Groźny”, „Wytrwały”, „Zwinny” i „Zawzięty” wzięły udział w paradzie z okazji święta MW[32]. W grudniu „Groźny” zastąpił „Wytrwałego” na dozorze rejonu Cieśnin Duńskich[33].

W dniach 8–13 maja 1967 roku 11 Dywizjon Ścigaczy (bez uszkodzonych „Wytrwałego” i „Zawziętego”) wziął udział w ćwiczeniach 9. Flotylli Obrony Wybrzeża. Obejmowały one, prócz zwalczania okrętów podwodnych, także nocne strzelania, stawianie min, eskortę konwojów oraz działania w strefie skażeń bronią masowego rażenia[34]. Z powodu zaostrzenia sytuacji międzynarodowej w wyniku wybuchu trzeciej wojny izraelsko-arabskiej w czerwcu podniesiono stan gotowości bojowej ścigaczy, intensyfikując rejsy dozorowe (m.in. w dniach 15–30 czerwca w rejonie Ustki patrolowały „Czujny”, „Wytrwały” i „Groźny”, a od 24 lipca do 10 sierpnia „Zręczny”, „Nieugięty” i „Groźny”)[35]. W dniach 12–20 lipca sześć ścigaczy 11. Dywizjonu (prócz „Zwinnego” i „Zawziętego”) wzięło udział w ćwiczeniach całej polskiej floty pod kryptonimem Neptun-67[35]. Na przełomie sierpnia i września jednostka wraz wszystkimi pozostałymi ścigaczami proj. 122bis wzięła udział we wspólnych z Volksmarine ćwiczeniach Wrzesień-67[35].

W dniach 19–24 lutego 1968 roku okręt wziął udział w ćwiczeniach 9. Flotylli Obrony Wybrzeża, doskonaląc działania ZOP w warunkach użycia broni masowego rażenia[35]. ORP „Groźny” znajdował się już wówczas w złym stanie technicznym (podobnie jak pozostałe bliźniacze ścigacze)[26][36]. Rozkaz Dowódcy MW nr 030/DMW z 6 maja 1968 roku wprowadził ograniczenia w eksploatacji zużytych jednostek: mogły pływać do stanu morza 6 i przy maksymalnej sile wiatru 8° B, a „całą naprzód” mogły utrzymywać jedynie przez godzinę i to w wyjątkowych wypadkach[37]. W dniach 10–16 lipca wszystkie ścigacze proj. 122bis uczestniczyły w ćwiczeniach polskiej floty, a pod koniec miesiąca w manewrach sił Układu Warszawskiego pod kryptonimem Północ 68[37].

26 stycznia 1970 roku ścigacz stał się jednostką pomocniczą, z przydziałem do 43. Dywizjonu Pomocniczych Jednostek Pływających[38]. Ostatnie opuszczenie bandery odbyło się 17 marca 1970 roku, zaś rozkazem Dowódcy MW nr 020/Org. z 23 maja okręt został skreślony z listy floty 15 lipca 1970 roku[11][36][g].

Wrak został zatopiony w pobliżu portu w Jastarni na pozycji 54°40′32,30″N 18°40′53,80″E/54,675639 18,681611 w celach szkoleniowych dla płetwonurków wojskowych[37][39]. Najmniejsza głębokość wraku to 10,7 metra, a największa 18,5 metra[37][39].

Dowódcy okrętu

edytuj

Zestawienie zostało opracowane na podstawie Rochowicz 2017 ↓, s. 30 i Wierzykowski 2017 ↓, s. 133:

  • por. mar. Włodzimierz Gajdamowicz
  • ppor. mar. Czesław Gołębiowski
  • por. mar. Bronisław Szewczyk
  • por. mar. Tadeusz Skupień-Rabian
  • por. mar. Czesław Łuczak
  • por. mar. Kazimierz Wolan
  • kpt. mar. Henryk Porzycz
  • ppor. mar. Jerzy Dąbrowski

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b ORP „Groźny” jako BO-347 identyfikują Gogin 2021a ↓, Gogin 2021b ↓, Volkov i Brichevsky 2021 ↓, Pietlewannyj 2009 ↓, s. 126, Cichy 2006b ↓, s. 67, Cichy 2006c ↓, s. 53 oraz Sołkiewicz 2015 ↓, s. 344. Natomiast Koszela 2017 ↓, s. 320, Rochowicz 1998a ↓, s. 28 i Rochowicz 2017 ↓, s. 22 identyfikują okręt jako BO-296 (MPK-296) i w związku z tym podają oni inne daty położenia stępki, wodowania i wcielenia do służby
  2. ↑ Gardiner i Chumbley 1996 ↓, s. 419 podają wyporność standardową 300 ton i pełną 330 ton, Koszela 2017 ↓, s. 320 257,5/344,5 tony, zaś Gogin 2021a ↓ i Gogin 2021b ↓ 289/325 ton.
  3. ↑ Gogin 2021a ↓, Gogin 2021b ↓ i Volkov i Brichevsky 2021 ↓ podają, że okręt napędzały amerykańskie silniki General Motors 12-278A o łącznej mocy 3600 KM.
  4. ↑ Soroka 1986 ↓, s. 50 i Piwowoński 1989 ↓, s. 339 podają, że załoga liczyła 57 osób.
  5. ↑ Okręt został oficjalnie skreślony z listy radzieckiej floty 5 lutego 1958 roku[6][19].
  6. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 64 podaje, że zmiana numeru burtowego ścigacza odbyła się 1 stycznia 1960 roku.
  7. ↑ Gogin 2021b ↓ podaje, że okręt wycofano w 1972 roku.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Cichy 2006a ↓, s. 62.
  2. ↑ a b c d e f g h i Volkov i Brichevsky 2021 ↓.
  3. ↑ a b c Cichy 2006c ↓, s. 52.
  4. ↑ a b c d Rochowicz 1998a ↓, s. 27.
  5. ↑ Cichy 2006b ↓, s. 64.
  6. ↑ a b c d Cichy 2006b ↓, s. 67.
  7. ↑ a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 22.
  8. ↑ a b c d Gogin 2021b ↓.
  9. ↑ a b c Cichy 2006a ↓, s. 70.
  10. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 65.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l Koszela 2017 ↓, s. 320.
  12. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 65-68.
  13. ↑ a b c d e f Cichy 2006a ↓, s. 68.
  14. ↑ a b c Cichy 2006c ↓, s. 53.
  15. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 68-71.
  16. ↑ a b Cichy 2006a ↓, s. 71.
  17. ↑ a b c d Cichy 2006a ↓, s. 69.
  18. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 70-71.
  19. ↑ a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 21.
  20. ↑ Ciesielski, Pater i Przybylski 1992 ↓, s. 269.
  21. ↑ Sołkiewicz 2015 ↓, s. 334.
  22. ↑ Rochowicz 1998b ↓, s. 31.
  23. ↑ Cichy 2006c ↓, s. 53-54.
  24. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 23.
  25. ↑ a b c d e Rochowicz 2017 ↓, s. 24.
  26. ↑ a b c d e Cichy 2006c ↓, s. 54.
  27. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 24-25.
  28. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 67.
  29. ↑ a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 25.
  30. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 26-27.
  31. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 27.
  32. ↑ a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 28.
  33. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 29.
  34. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 30.
  35. ↑ a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 31.
  36. ↑ a b Rochowicz 2017 ↓, s. 33.
  37. ↑ a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 32.
  38. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 92.
  39. ↑ a b Nowak 2021 ↓, s. 12.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=ORP_Groźny_(1951)&oldid=74013043”