Henryk Świątkowski

polski prawnik, polityk PPS, minister sprawiedliwości

Henryk Świątkowski (ur. 2 kwietnia 1896 w Dzierzążni, zm. 22 marca 1970 w Warszawie) – polski prawnik, adwokat, specjalista w dziedzinie prawa wyznaniowego i rolnego, nauczyciel akademicki Uniwersytetu Warszawskiego, poseł na Sejm II RP II i III kadencji, do Krajowej Rady Narodowej oraz na Sejm Ustawodawczy i Sejm PRL I kadencji. Działacz PPS i PZPR, pełnomocnik Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na województwo pomorskie, minister sprawiedliwości w latach 1945–1956, przewodniczący Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w okresie 1945–1950[4].

Henryk Świątkowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

2 kwietnia 1896
Dzierzążnia, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

22 marca 1970
Warszawa, Polska

Minister sprawiedliwości
Okres

od 2 maja 1945 / 5 lipca 1945[1]
do 21 kwietnia 1956

Przynależność polityczna

Polska Partia Socjalistyczna / Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Poprzednik

Bronisław Kuśnierz[2]
Edmund Zalewski[3]

Następca

Zofia Wasilkowska

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Order Sztandaru Pracy II klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Medal za Warszawę 1939–1945 Order Lwa Białego I klasy (Czechosłowacja) Krzyż Wielki Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny)
Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (złota)
Henryk Świątkowski, ok. 1930
Grób Henryka Świątkowskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Życiorys

edytuj

Był synem Leokadii Świątkowskiej i nieznanego ojca[5]. Od 1907 uczył się w gimnazjum w Płońsku, gdzie też zdał egzamin dojrzałości. Jako uczeń gimnazjum uczestniczył w tajnym kole samokształceniowym i kierował nielegalną organizacją harcerską. Jesienią 1915 wstąpił na nowo otwarty Uniwersytet Warszawski i studiował prawo i nauki polityczne. Przez pewien czas działał w Polskiej Organizacji Wojskowej oraz w organizacji młodzieży akademickiej Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”.

Działalność w okresie międzywojennym

edytuj

W 1918 ukończył kurs dla urzędników administracyjnych Towarzystwa Kursów Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Po ukończeniu studiów był młodszym aplikantem w Sądzie Okręgowym w Warszawie (1921–1922). Po złożeniu egzaminu sędziowskiego pracował jako aplikant adwokacki, najpierw w Warszawie, a potem w Zamościu, w kancelarii adwokata Piotra Zubowicza, działacza ludowego i senatora z ramienia PSL „Wyzwolenie” (1923–1925). Następnie był adwokatem w Zamościu (1925–1934) i w Warszawie (1934–1939). Specjalizował się w zagadnieniach ochrony prawnej małorolnych chłopów, drobnych dzierżawców gruntów rolnych i robotników rolnych.

Udzielał się również w sprawach politycznych. W 1923 bronił przed Sądem Okręgowym w Zamościu 37 komunistów, oskarżonych o udział w tzw. powstaniu zamojskim w 1918. W 1926 wraz z adwokatem Teodorem Duraczem i kilku innymi obrońcami prawnymi prowadził z powodzeniem akcję protestacyjną przeciwko uchwale Rady Adwokackiej w Lublinie zakazującej adwokatom przyjmowania obrony w sprawach komunistycznych. W 1937 był obrońcą prawnym w „procesie czterdziestki” jednolitofrontowych działaczy młodzieżowych komunistów w Lublinie.

Od 1923 działał w Polskiej Partii Socjalistycznej, wchodząc m.in. w latach 1931–1934 w skład Rady Naczelnej PPS. Był również członkiem Zarządu Głównego Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. W latach 30. opowiadał się za współpracą z komunistami w walce z narastającą groźbą faszyzmu.

W 1928 i 1930 wybierany był na posła na Sejm II RP II i III kadencji z listy PPS w okręgu wyborczym obejmującym powiaty: zamojski, biłgorajski i tomaszowski. W 1934 był współorganizatorem listy komunistów i socjalistów pod nazwą „Blok Robotniczo-Chłopski” w wyborach do Rady Miejskiej w Zamościu. W lipcu 1938 z listy PPS wszedł do Rady Miejskiej miasta stołecznego Warszawy.

Świątkowski był także działaczem ruchu wolnomyślicielskiego. Należał do współzałożycieli Stowarzyszenia Obrony Wolności Sumienia w Polsce oraz miesięcznika „Wolność Sumienia”. Działalność zawodową i polityczną łączył z pracą naukową. Był autorem monografii z zakresu prawa wyznaniowego oraz artykułów publikowanych m.in. w „Gazecie Sądowej Warszawskiej”, „Głosie Sądownictwa”, „Głosie Prawa”, „Wolności Sumienia”.

Okupacja hitlerowska

edytuj

Po najeździe Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 pozostał w Warszawie. Pracował jako radca prawny w Spółdzielni Mieszkaniowej „Domy Spółdzielcze”. 12 lipca 1940 został aresztowany przez Gestapo i osadzony w więzieniu na Pawiaku, a 15 sierpnia tego roku przewieziono go do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie pozostał do 8 października 1941, kiedy to niespodziewanie go zwolniono. Powrócił wówczas do Warszawy i przez przeszło półtora roku chorował na gruźlicę. W latach 1943–1944 nauczał prawa wyznaniowego w Wyższej Szkole Biblijnej Kościoła Metodystycznego w Generalnym Gubernatorstwie.

Następnie włączył się w pracę konspiracyjną w szeregach Robotniczej Partii Polskich Socjalistów, do której przeszedł z PPS. Od maja 1944 był członkiem Prezydium Rady Naczelnej RPPS oraz posłem do Krajowej Rady Narodowej. Walczył jako oficer oświatowy o pseudonimie „Lech” w powstaniu warszawskim w szeregach Armii Ludowej w Śródmieściu. Po upadku powstania, z grupą działaczy RPPS dotarł na Podhale i w rejonie Turbacza działał w oddziale partyzanckim AL.

Organizator administracji państwowej na Pomorzu

edytuj

Po wojnie przystąpił do „lubelskiej” PPS. W końcu stycznia 1945 stanął na czele rządowej grupy operacyjnej, która miała organizować administrację państwową i samorządową na Pomorzu. Grupa ta 2 lutego 1945 przybyła do Torunia, wyznaczonego początkowo na stolicę województwa pomorskiego. 2 marca tego roku stolicę przeniesiono do Bydgoszczy. Świątkowski jako pełnomocnik Rządu RP na województwo pomorskie urzędował od kwietnia 1945 w Bydgoszczy. Za najpilniejsze zadanie stojące przed administracją pomorską uznał sprawne przeprowadzenie siewów wiosennych oraz odbudowę życia gospodarczego.

11 lutego 1945 zgłosił inicjatywę powołania uniwersytetu w Toruniu, a od 13 kwietnia tego samego roku był przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego Uniwersytetu. 14 kwietnia 1945 był współautorem rezolucji Pomorskiej Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy w sprawie założenia na terenie Pomorza dwóch wyższych uczelni, a mianowicie uniwersytetu w Toruniu i politechniki w Bydgoszczy, z tym żeby przy jednym z tych zakładów był koniecznie uruchomiony wydział rolny. W uzasadnieniu rezolucji podkreślano, iż ziemia pomorska ze względu na swą wagę ogólnopaństwową i ze względu na silną germanizację w czasie okupacji (...) wymaga obecnie szczególnej uwagi i opieki tak Rządu, jak i społeczeństwa. Likwidacja zaś uniwersytetu wileńskiego, lwowskiego, politechniki lwowskiej, zniszczonej warszawskiej i gdańskiej, stwarza możliwości otwarcia tych uczelni. Toruń i Bydgoszcz posiadają odpowiednie warunki do ulokowania i odpowiedniego uposażenia tych zakładów. 8 maja 1945 przekazał czynności urzędowe Kazimierzowi Pasenkiewiczowi, działaczowi PPS, mianowanemu wojewodą pomorskim.

Minister sprawiedliwości

edytuj

Po wojnie pełnił mandat na Sejm Ustawodawczy i Sejm PRL I kadencji. Od maja 1945 sprawował stanowisko ministra sprawiedliwości, na którym pozostał do odwołania w kwietniu 1956. Wiosną 1945 z jego polecenia podjęto śledztwo dotyczące zbrodni na polskich oficerach w Katyniu, a jego prowadzenie powierzył prokuratorowi Jerzemu Sawickiemu. Celem śledztwa było wówczas zafałszowanie i zatajenie zbrodni.

Pod jego kierownictwem dokonano unifikacji i laicyzacji prawa rodzinnego i prawa o aktach stanu cywilnego oraz zapoczątkowano prace nad kodyfikacją prawa cywilnego i karnego. Po egzekucji 11 członków załogi KL Stutthof w Gdańsku 4 lipca 1946 r. (zob. artykuł) i gauleitera „Warthegau” – Arthura Greisera zakazał publicznych egzekucji[6].

Wniósł poważny wkład w prace komisji przygotowującej projekt Konstytucji PRL z 1952. Jednocześnie jako wieloletni minister sprawiedliwości był współodpowiedzialny za wykorzystywanie sądownictwa do represjonowania opozycji politycznej i działaczy niepodległościowych.

Działalność naukowa

edytuj

30 kwietnia 1947 został mianowany profesorem zwyczajnym prawa wyznaniowego na Wydziale Prawa UW, zaangażowany w prace Komitetu Słowiańskiego w Polsce. Następnie kierował Katedrą Prawa Rolnego, a w latach 1958–1962 był dziekanem Wydziału Prawa UW. Utworzył w nim Katedrę Prawa Wyznaniowego. W latach 1957–1963 uczestniczył w pracach Zespołu Rzeczoznawców Prawa działającego w ramach Sekcji Studiów Uniwersyteckich Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. Współpracował z Wyższą Szkołą Nauk Społecznych przy KC PZPR.

Od 1966, mimo przejścia na emeryturę, kontynuował pracę naukową. Współpracował blisko z Instytutem Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk i był długoletnim członkiem jego Rady Naukowej. Był współzałożycielem Zrzeszenia Prawników Polskich i wieloletnim członkiem jego najwyższych władz oraz Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli.

Bibliografia jego prac obejmuje około 300 publikacji. Na ten dorobek naukowy składają się monografie, podręczniki akademickie, studia i artykuły, recenzje oraz głosy zamieszczane w pismach prawniczych.

Działalność polityczna w PPS i PZPR

edytuj

Prowadził aktywną działalność polityczną. 25 lutego 1945 dokooptowano go do Tymczasowej Rady Naczelnej PPS i powierzono funkcję przewodniczącego Prezydium tej Rady. Objął również stanowisko przewodniczącego Centralnego Sądu Partyjnego PPS (do września 1946). Współorganizował Polską Partię Socjalistyczną w Bydgoszczy i Toruniu.

W latach 1945–1948 zasiadał nieprzerwanie w naczelnych władzach PPS. Okresowo był wiceprzewodniczącym, a w okresie od maja do grudnia 1948 – przewodniczącym Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. Był zwolennikiem współdziałania z Polską Partią Robotniczą i opowiadał się za usunięciem z władz PPS przeciwników jednolitego frontu z komunistami.

Na Kongresie Zjednoczeniowym PPR i PPS w grudniu 1948 został wybrany do Komitetu Centralnego nowo utworzonej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W gremium tym zasiadał do marca 1954. Ponadto wchodził w skład Biura Politycznego, Sekretariatu i Biura Organizacyjnego KC PZPR (do 1950). Od 1945 do 1950 był przewodniczącym Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[7].

Zmarł 22 marca 1970 w Warszawie. Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A2-tuje-4)[8].

Rodzina

edytuj

Od 1919 był żonaty z Jadwigą z Pyszkowskich. Mieli trzy córki: Henrykę, Jadwigę i Zofię.

Ordery i odznaczenia

edytuj

Upamiętnienie

edytuj

Był patronem ulicy w Warszawie (w 2017 decyzją Rady m.st. Warszawy został pozbawiony patronatu[14]).

Publikacje

edytuj
  • Ochrona pracy robotników rolnych, Warszawa 1937 (współautor),
  • Wyznania religijne w Polsce te szczególnym uwzględnieniem ich stanu prawnego. Cz. I Wyznania i związki religijne, Warszawa 1937 – monografia,
  • Z praktyki sądów konsystorskich, Warszawa 1938 – monografia,
  • Stan prawny Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Warszawa 1939 – monografia,
  • Stosunek państwa do kościoła w różnych krajach, Warszawa 1952 – monografia,
  • Wyznaniowe prawo państwowe. Problematyka prawa wolności sumienia w PRL, Warszawa 1962 – monografia,
  • Prawo rolne, Warszawa 1962 i 1966 – podręcznik.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. 5 lipca 1945 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zyskał uznanie międzynarodowe.
  2. Bronisław Kuśnierz obejmował urząd ministra skarbu w rządzie Tomasza Arciszewskiego.
  3. Edmund Zalewski i Henryk Świątkowski obejmowali urząd ministra sprawiedliwości w nieuznawanym międzynarodowo Rządzie Tymczasowym RP.
  4. Dominik Zamiatała, Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, [w:] Encyklopedia białych plam, t. XVII, Radom 2006, s. 179.
  5. Czy wujek Kaczyńskiego wydał wyrok śmierci na Pileckiego [online], minakowski.pl, 16 marca 2021 [dostęp 2021-03-30].
  6. Potępienie publicznych egzekucji przez ministra sprawiedliwości, „Ilustrowany Kurier Polski”, 10 IX 1946, nr 245, s. 2.
  7. „Życie Warszawy”, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.
  8. Juliusz Jerzy Malczewski: Cmentarz komunalny (dawny wojskowy) na Powązkach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1975, s. 18.
  9. M.P. z 1947 r. nr 74, poz. 490 („w II rocznicę P.K.W.N. w wyróżnieniu zasług na polu pracy nad odrodzeniem państwowości polskiej, nad utrwaleniem jej podstaw demokratycznych i w odbudowie kraju”).
  10. M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43 („w pierwszą rocznicę wyzwolenia Warszawy zasłużonym w walce o wyzwolenie i odbudowę Stolicy (...)”).
  11. Uchwała nr 95/880 Prezydium Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia 23 maja 1967 r. w sprawie nadania odznak honorowych m. st. Warszawy „Za Zasługi dla Warszawy”. „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m. st. Warszawy”. Nr 13, poz. 63, s. 1–2, 15 sierpnia 1967 r. Warszawa. [dostęp 2023-05-03]. 
  12. Wysokie odznaczenie czechosłowackie dla min. Świątkowskiego, „Dziennik Zachodni”, nr 22, 23 stycznia 1949, s. 1.
  13. Układ polsko-węgierski wkładem w pokój i bezpieczeństwo, „Gazeta Robotnicza”, 21 czerwca 1948, s. 1.
  14. Uchwała nr LIV/1346/2017 z 31-08-2017 [online], bip.warszawa.pl [dostęp 2022-11-30].

Bibliografia

edytuj
  • Encyklopedia Powszechna PWN Tom 4, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, wyd. 1, Warszawa 1976.
  • Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom III. Bydgoszcz 1996. ISBN 83-85327-32-0, s. 142–145.
  • J. Borowiak, Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w Polsce, Warszawa 1999, s. 67.
  • M. Pietrzak, Henryk Świątkowski [w:] Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808–2008, red. G. Bałtruszajtys, Warszawa 2008.

Linki zewnętrzne

edytuj