Szczytniki nad Kaczawą
Szczytniki nad Kaczawą (niem. Pohlschildern, wcześniej Polnisch Schildern) – wieś sołecka[4], dawna osada służebna, położona w Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie legnickim, w gminie Kunice.
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (III 2011) |
305[2] |
| Strefa numeracyjna |
76 |
| Kod pocztowy |
59-216[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DLE |
| SIMC |
0364972 |
Położenie na mapie gminy Kunice  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu legnickiego  | |
 51°16′31″N 16°17′13″E/51,275278 16,286944[1]
| |
Geografia edytuj
Wieś położona jest na krawędzi Wysoczyzny Lubińskiej na Nizinie Śląsko-Łużyckiej[5].
Gospodarka edytuj
W 2009 roku spośród 321 mieszkańców, 62,6% mieszkańców miejscowości stanowiła ludność w wieku produkcyjnym, a 13,4% – w wieku poprodukcyjnym[6].
Według danych GUS z 2017 roku, w miejscowości istniało 29 przedsiębiorstw wpisanych do rejestru REGON, w tym:
- 3 podmioty zajmujące się: rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem, rybactwem,
- 6 podmiotów zajmujących się przemysłem i budownictwem,
- 20 podmiotów prowadzących pozostałą działalność[6].
Wszystkie podmioty należą do sektora prywatnego[6].
W Szczytnikach nad Kaczawą funkcjonują (wg stanu na rok 2019) między innymi:
Historia edytuj
Po raz pierwszy miejscowość była wzmiankowana w 1285 r. w dokumencie dotyczącym opłacania czynszu dla biskupa wrocławskiego[8].
Około 1305 roku wieś była wzmiankowana jako Syldar[5]. Nazwę wsi odnotowano w dokumencie z 1359 r. jako uff den vier dorffern Schildern[9]. Następnie wieś nazywano: Grossen Schildern (1413), Polnischen Schildern (1500), Pollnischschüldern (1588), Pohl-Schildern (1789)[9][5]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod niemiecką nazwą Polnisch Schildern we fragmencie „Schildern, Polnisch, darste die richtige u. ursprunglische Benennung Pohlschildern. Kr. Liegnitz.”[10].
Nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiego słowa oznaczającego tarczę – szczyt[11]. Od tego słowa „von szczyt – der Schild (Wehr), szczytnik – Schildermacher” wywodził ją śląski pisarz Konstanty Damrot w książce o nazewnictwie miejscowym na Śląsku wydanej w 1896 roku w Bytomiu[12]. Nazwa wskazuje, że w średniowieczu Szczytniki były osadą służebną, której mieszkańcy zajmowali się szczytnictwem – wytwarzaniem tarcz o charakterystycznych „szczytach” dla drużyny książęcej[11].
W czasach nowożytnych miejscowość stanowiła własność śląskich arystokratów. W 1660 r. właścicielem wsi został radca księstwa legnickiego Hans Sigismund von Hochberg (1632-1674), założyciel linii szczytnickiej rodu (Pohlschildern Linie)[9]. Przejął on miejscowość od Jacoba Ludwiga von Niebelschütz[9].
Następnie, Szczytniki zostały zakupione przez baronów von Czettritz-Neuhaus[9][5].
W 1713 roku w północnej części wsi hrabia von Hochberg wzniósł pałac[9]. Do 1801 r. pałac otoczony był zabudowaniami przydworskimi, które usunięto, tworząc w ich miejscu rozległy park romantyczny[5][8].
We wsi była szkoła, tartak, fabryka, browar, gorzelnia, 4 karczmy i zajazd „Pod Białym Koniem”[5]. Podobnie jak w pobliskich miejscowościach, w Szczytnikach nad Kaczawą hodowano z powodzeniem owce merynosowe[5].
1 stycznia 1820 r. Szczytniki nad Kaczawą wyłączono z powiatu lubińskiego i przyłączono do terenu powiatu legnickiego[9]. Przed 1945 r. wieś należała do gminy Lisowice[9].
Od 1830 r. majątek ziemski i pałac znajdował się w posiadaniu Elisabeth von Hardenberg[5][9]. W 1864 r. pałac przejął hr. Wilhelm Adalbert Hermann vom Hagen, który odziedziczył go po swych kolejnych żonach: Eveline, następnie Aline von Hardenberg (rodzonych siostrach)[9].
Kolejnymi właścicielami wsi była rodzina von Oheimb: Aline Hedwig Lucie vom Oheimb z domu von Hagen, wraz z mężem Waldemarem von Oheimbem (zm. 1914), który spoczął w grobowcu w przypałacowym parku, następnie Bolko von Oheimb (w okresie międzywojennym), a ostatecznie jego córka, Ruth von Arnim z domu von Oheimb[9]. W parku zachował się krzyż z grobowca von Oheimba oraz kamienna kładka[9].
W 1896 roku na wzgórzu na granicy Szczytnik nad Kaczawą i Lisowic wzniesiono pomnik Ottona von Bismarcka w formie kamiennej piramidy[13]. Po I wojnie światowej wzniesiono we wsi pomnik mieszkańców, którzy zginęli na wojnie[14]. Po II wojnie światowej pomnik został zlikwidowany, a piramida Bismarcka uległa dewastacji[13][14].
Przez miejscowość przeprowadzono w latach 1897–1898 prywatną pruską linię kolejową relacji Kobylin – Legnica Północna[15]. W południowej części wsi funkcjonowała stacja kolejowa.
W 1923 roku w Szczytnikach powstała filia fabryki fortepianów Arthura Franke z Legnicy[8]. Fabryka rozwiązała problem bezrobocia we wsi, koleją dojeżdżali do niej również pracownicy z Prochowic i Legnicy[8]. W 1934 roku obiekty przejął Hans Pfitzner i przeniósł do nich produkcję mebli ze spalonej fabryki w Chojnowie[8].
Przed 1945 rokiem Szczytniki nad Kaczawą były popularnym miejscem wypoczynku świątecznego legniczan, celem wycieczek rowerowych i spacerowych (które umożliwiało połączenie kolejowe)[8].
Po roku 1945 edytuj
W nocy z 8 na 9 lutego 1945 roku w pobliżu miejscowości przeszedł front wschodni II wojny światowej (operacja dolnośląska)[16].
Bezpośrednio po II wojnie światowej miejscowości nadano nazwę Polany, którą zmieniono na Szczytniki nad Kaczawą[9][5]. Potocznie, funkcjonuje również nazwa Szczytniki Duże[5].
Szczytniki nad Kaczawą po roku 1945 zasiedlili ekspatrianci z Kresów Wschodnich, z Gańczar koło Lwowa[17]. Według wspomnień pierwszych mieszkańców wieś była zniszczona, pozbawiona inwentarza i wyposażenia[17]. Ostatni Niemcy wyjechali ze Szczytnik 5 stycznia 1947 roku[8].
W 1945 roku spłonął pałac, wspominany jako „największa ozdoba Szczytnik”, a w 1948 roku pobliski, nieczynny młyn[17].
Powojenni mieszkańcy Szczytnik nad Kaczawą zajmowali się rolnictwem i hodowlą[17].
Po II wojnie światowej i objęciu tzw. Ziem Odzyskanych przez państwo polskie, Szczytniki nad Kaczawą stanowiły jedną z gromad (wówczas: jednostek pomocniczych gmin) gminy Kunice. W latach 1954–1960 miejscowość należała do gromady Bieniowice[18]. Następnie, po zniesieniu gromady Bieniowice, w latach 1960–1975 miejscowość włączono do gromady Prochowice[19]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa legnickiego, gminy Kunice. Od 1998 roku wieś leży w powiecie legnickim, gminie Kunice.
W czasach transformacji systemowej w Polsce zdekapitalizowana linia kolejowa została zamknięta[15]. Ostatni pociąg pasażerski relacji Rawicz-Legnica przejechał 4 listopada 1991 roku[15]. Linia kolejowa w 2017 roku została rozebrana[15].
W 2017 roku spłonął jeden z najstarszych domów w Szczytnikach. Na parterze znajdowała się kaplica rzymskokatolicka, wykorzystywana przez parafię w Bieniowicach. W pożarze zginęła jedna osoba.
Infrastruktura edytuj
Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku na 69 budynków w miejscowości, 68 posiadało dostęp do sieci wodociągowej oraz kanalizacji, a 21 – do gazu sieciowego[6].
Według danych z 2002 roku, 22 mieszkania w miejscowości mieściły się w budynkach sprzed roku 1918, a 50 mieszkań – w budynkach z lat 1918–1945[6]. W obiektach wzniesionych w latach 1945–1989 znajdowało się 9 mieszkań[6].
W latach 2011–2017 wzniesiono w miejscowości 11 nowych mieszkań[6].
Kultura edytuj
W Szczytnikach nad Kaczawą funkcjonuje Wiejski Ośrodek Kultury, podległy Gminnemu Ośrodkowi Kultury i Sportu w Kunicach[20][21]. Od 1994 roku w miejscowości działa Koło Gospodyń Wiejskich „Szczytniczanki”, które w 2019 roku sformalizowało swoją działalność[22].
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest park, z pierwszej ćwierci XIX w.[23]
Przyroda edytuj
Park edytuj
Park w Szczytnikach nad Kaczawą był oprawą barokowego pałacu, wzniesionego przez Hohbergów w 1713 roku[5]. Został założony w pierwszej ćwierci XIX wieku przez Bernharda von Hardenberga w stylu parku romantycznego[5]. Zniszczony w 1945 r., następnie rozebrany pałac, poprzedzony był podjazdem okalającym gazon[5]. Od wschodu i południa biegły drogi dojazdowe, prowadzące do rezydencji oraz na folwark, otaczały one z dwóch stron duży staw[5]. Centralną część parku stanowiła, ukształtowana po północnej stronie pałacu wydłużona polana[5]. Była ona opleciona siecią meandrujących rowów wodnych, powiązanych z dwoma strumykami, zbiegającymi się w jeden większy strumień[5]. Mniejsza polana położona była w tyle i okolona z trzech stron wijącym się strumieniem, nad którym zachowały się pomnikowe dziś drzewa[5]. Rozbudowany system ścieżek spacerowych, łączył się poprzez drogi biegnące wzdłuż koryta strumienia z duktami leśnymi[5]. Drogi te prowadziły do miejsc atrakcyjnych widokowo[5]. We wschodniej części posiadłości, w pobliżu rozwidlenia lokalnych traktów i drogi dojazdowej, znajduje się zachowana stara lodownia[5]. Pokryta ziemią, tworzy niewielki pagórek[5].
W starodrzewiu parkowym dominują dęby szypułkowe, lipy drobnolistne i olsze czarne z przełomu XIX i XX wieku[5]. Znajdujące się w parku dęby szypułkowe w liczbie 5 sztuk, zakwalifikowano jako pomniki przyrody, ich wiek może dochodzić do 200–250 lat[5]. Na znacznej powierzchni dawnej polany parkowej około roku 2000 wprowadzono zalesienie dębowo-topolowe[5]. W podszycie liczne są krzewy bzu czarnego, trzmieliny pospolitej, jaśminowca wonnego, derenia jadalnego i śnieguliczki białej[5].
Rzeki edytuj
Miejscowość leży nad Kaczawą. Rzeka wyznacza stanowi południową granicę miejscowości[7]. Przez Szczytniki przepływają dwa lewobrzeżne dopływy Kaczawy: potok Mokita (zachodnia część miejscowości) i Kaczorek (wschodnia część miejscowości)[7].
Użytek ekologiczny „Torfowisko Szczytniki” edytuj
W północnej części miejscowości, około 1300 m na północny wschód od krańcowych zabudowań wsi, na skraju kompleksu leśnego Puszcza Legnicka, rozporządzeniem Wojewody Legnickiego z dnia 31 maja 1996 r. wyznaczono użytek ekologiczny pod nazwą „Torfowisko Szczytniki”[24][5]. Jego obszar obejmuje 6,73 ha i stanowi torfowisko zarośnięte trzciną, bogate w zbiorowiska roślinności bagiennej z rzadkimi w kraju gatunkami roślin, m.in. turzyc[24]. Jest on także ważnym miejscem rozrodu niektórych gatunków gadów i płazów, a także środowiskiem bytowania bogatej awifauny – lęgowiskiem perkozów dwuczubych i miejscem żerowania bociana czarnego[24][5].
Zbiornik wodny edytuj
W południowej części miejscowości znajduje się zbiornik Szczytniki Duże o powierzchni 5,94 ha, powstały w wyniku eksploatacji kopalni żwiru[25]. Głębokość zbiornika wynosi od 6 do 20 metrów[25]. Żwirownia jest wykorzystywana jako łowisko przez Polski Związek Wędkarski (okoń, sandacz)[25].
W sezonie urlopowym brzegi żwirowni są wykorzystywane jako nieoficjalne kąpielisko[25].
Transport edytuj
Szczytniki nad Kaczawą są położone wzdłuż drogi powiatowej nr 2180D[26].
Od 1 lutego 2019 r. do miejscowości docierają autobusy Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Legnicy – przedłużone kursy linii 1 w relacji (w większości) Legnica (Chojnowska-Szewczenki) – Szczytniki nad Kaczawą (Nr 36 – Pętla)[26].
W miejscowości znajdują się cztery przystanki autobusowe:
- Szczytniki nad Kaczawą – Nr 2B,
- Szczytniki nad Kaczawą – Nr 4,
- Szczytniki nad Kaczawą – Świetlica,
- Szczytniki nad Kaczawą – Nr 36 (pętla)[26].
Turystyka edytuj
Przez miejscowość wytyczono żółty szlak pieszy PTTK – „Szlak Dookoła Legnicy”:
Szlak Dookoła Legnicy – odcinek I Jaśkowice Legnickie – Jezioro Kunickie (3,5 km) – Spalona (7 km) – Bieniowice (9,5 km) – Szczytniki nad Kaczawą (11 km) – Buczynka (15 km) – Raszówka (22,5 km)[27].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 135068
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1272 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ PKW: Wybory samorządowe 2018. Gmina Kunice.. [w:] wybory2018.pkw.gov.pl [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa Uchwała Rady Gminy Kunice Nr XIX/111/08 z dnia 26 sierpnia 2008 r. w sprawie przyjęcia „Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Kunice na lata 2008–2012”. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego Nr 250, Poz. 2728 [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ a b c d e f g Główny Urząd Statystyczny: Bank Danych Lokalnych. Dane dla jednostki statystycznej Szczytniki nad Kaczawą za okres 1988-2018.. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ a b c Google Maps: Szczytniki nad Kaczawą. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ a b c d e f g Clarissa Höschel: [Kronika miejscowości Pohlschildern /Szczytniki nad Kaczawą/ do 1947 r.]. [dostęp 2019-02-03]. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Szczytniki nad Kaczawą – Pohlschildern. [w:] Liegnitz.pl [on-line]. Fundacja Historyczna Liegnitz.pl. [dostęp 2017-10-05].
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 675.
- ↑ a b Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym. Warszawa: MON, 1981, s. 243. ISBN 83-11-07666-9.
- ↑ Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 116.
- ↑ a b Pomnik Bismarcka. [w:] polska-org.pl [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ a b Pomnik poległych w I wojnie światowej (Szczytniki nad Kaczawą). [w:] polska-org.pl [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ a b c d Rafał Wiernicki: Linia kolejowa nr 362 Kobylin – Legnica Północna. [w:] polska-org.pl [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ Jurij Asaułow: Jak to było. Zajęcie Liegnitz przez Armię Czerwoną w 1945 r.. W: Szkice Legnickie t. XXXVI. Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Legnicy, 2015. ISSN 0137-5326.
- ↑ a b c d [wspomnienia rodziny pp.Barowiczów z m.Szczytniki n.Kaczawą]. [w:] Konkurs literacki „Nasza ziemia – nasz dom. Pamiętniki Pokoleń – c.d.” [on-line]. Starostwo Powiatowe w Legnicy. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ Uchwała Nr 18/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 2 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu legnickiego; w ramach Zarządzenia nr 13 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 20 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 2 października 1954 r. dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 3 grudnia 1954 r., Nr. 9, Poz. 71).
- ↑ Uchwała Nr 25 Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 20 sierpnia 1959 r. w sprawie zniesienia, utworzenia, zmiany granic oraz przeniesienia siedzib niektórych gromad w województwie wrocławskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 30 grudnia 1959 r., Nr. 8, Poz. 34), zatwierdzona uchwałą Rady Ministrów Nr 458/59 z dnia 27 listopada 1959 r. w sprawie zatwierdzenia uchwał Wojewódzkich Rad Narodowych w Białymstoku, Koszalinie, Poznaniu i Wrocławiu w przedmiocie połączenia, zniesienia i utworzenia niektórych gromad.
- ↑ użytkownik Babinicz: Budynek świetlicy w Szczytnikach nad Kaczawą. Uroczyste otwarcie odbyło się 20 grudnia 2008 r.. [w:] polska-org.pl [on-line]. 2010-06-27. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ WOK w Szczytnikach nad Kaczawą. [w:] GOKiS Kunice [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ Lidia Sadowska: „Szczytniczanki” kolędowały z Pastuszkami. [w:] Lca.pl [on-line]. 2019-01-27. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 94. [dostęp 2012-08-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ a b c RDLP Wrocław – Nadleśnictwo Legnica: Torfowisko Szczytniki. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ a b c d Lucjan Kolanowski: Żwirownia Szczytniki Duże. [w:] wedkuje.pl [on-line]. 2011-08-02. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ a b c MPK sp. z o.o. w Legnicy: Od dnia 1 lutego 2019 r. ulegnie zmianie rozkład jazdy linii nr „1” i „28”. [w:] mpk.legnica.pl [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
- ↑ Szlak dookoła Legnicy. [w:] Lca.pl [on-line]. [dostęp 2018-11-27].
Bibliografia edytuj
- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).