Wikipedia:Dobre Artykuły/archiwum/2024-07

2024-07-01

Supermarine Attacker – brytyjski pokładowy samolot myśliwski oraz myśliwsko-bombowy powstały bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej. Pierwszy odrzutowy samolot wprowadzony na uzbrojenie brytyjskiego lotnictwa morskiego Fleet Air Arm (FAA), używany przez nie w latach 1951–1957. Był to jednomiejscowy metalowy dolnopłat o prostych skrzydłach, napędzany jednym silnikiem odrzutowym, z podwoziem klasycznym z kółkiem ogonowym. Używany ponadto jedynie przez Pakistan. Nosił oznaczenie fabryczne Type 392. Samolot nie był jednak szczególnie udany i szybko został zdeklasowany przez Hawker Sea Hawk, napędzany tym samym silnikiem. Łącznie powstało 181 egzemplarzy samolotu, a do dnia dzisiejszego zachował się zaledwie jeden, który przetrwał jako pomnik, a następnie eksponat Fleet Air Arm Museum w Yeovilton. Czytaj więcej…

2024-07-02

Kolej parkowa w Parku Śląskim – turystyczna, wąskotorowa kolej parkowa na terenie Parku Śląskiego w Chorzowie, utworzona w 1957 roku, od 2017 roku nieczynna. W swojej historii miała rozstaw toru kolejno: 1000 mm, 900 mm oraz 785 mm. Pociągi prowadzone trakcją spalinową kursowały na trasie długości nieco ponad 4 km wokół głównych atrakcji parku. Początkowo na kolejce o prześwicie 1000 mm używane były trzy jednokierunkowe dwuosiowe wagony motorowe z 8 miejscami siedzącymi, zbudowane w 1956 roku w warsztatach WPK Katowice w Chorzowie–Batorym z użyciem podzespołów wycofanych z ruchu tramwajów. Początkowo kolej kursowała na odcinku Przystań–ZOO, lecz wkrótce wydłużono ją do nowo zbudowanego Wesołego Miasteczka, gdzie zbudowano czwartą stację kolejki. Czytaj więcej…

2024-07-03

Anemarena asfodelowata – gatunek rośliny z monotypowego rodzaju anemarena z rodziny szparagowatych. Występuje naturalnie w Chinach kontynentalnych oraz Mongolii, a w wyniku introdukcji również w Korei i na Tajwanie. Roślina lecznicza stosowana w tradycyjnej medycynie chińskiej od ponad 2000 lat. Jej medyczne zastosowanie zostało opisane w pierwszym chińskim traktacie medycznym Shennong Ben Cao Jing wydanym w 300 roku. Współcześnie w Chinach roślina ta jest jednym z najczęściej stosowanych ziół o działaniu neuroprotekcyjnym na ośrodkowy układ nerwowy, wspomagający leczenie takich chorób jak choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, schizofrenia oraz zaburzenia depresyjne. W jej kłączach obecnych jest ponad 100 aktywnych biologicznie związków chemicznych o szerokim spektrum działania terapeutycznego. Czytaj więcej…

2024-07-04

25 centów Standing Liberty – srebrna amerykańska moneta obiegowa o nominale dwudziestu pięciu centów projektu Hermona MacNeila, wybijana w dwóch typach przez U.S. Mint w latach 1916–1930. Moneta zyskała popularność ze względu na kontrowersje, które pojawiły się wokół wizerunku typu emitowanego w latach 1916–1917, ukazującego Miss Liberty z nagą piersią. Od 1917 roku emitowano monetę, na której pierś Miss Liberty była zakryta kolczugą. Zmiana jednak nie była zatwierdzona przez Kongres. Zastąpiła ona będącą w obiegu w latach 1892–1916 ćwierćdolarówkę Barbera. Już w 1932 roku moneta zastąpiona została przez ćwierćdolarówkę Washingtona, co sprawia, że był to jeden z najkrócej wybijanych wizerunków w historii amerykańskiego mennictwa. Moneta Standing Liberty uważana jest za jedną z piękniejszych amerykańskich monet obiegowych. Czytaj więcej…

2024-07-05

Szpital Przemienienia – polski psychologiczny film wojenny z 1978 roku w reżyserii Edwarda Żebrowskiego, powstały na podstawie powieści Stanisława Lema z 1955 roku pod tym samym tytułem. Tematem filmu jest zagłada pacjentów szpitala psychiatrycznego wkrótce po wybuchu II wojny światowej. Film koncentruje się na postaci doktora Stefana, który odważa się protestować przeciwko nieetycznym eksperymentom przeprowadzanym na pacjentach przez kadrę szpitalną jeszcze przed przybyciem Niemców na teren szpitala. Film został przeważnie pozytywnie przyjęty przez krytyków i wielokrotnie nagrodzony – między innymi na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz na MFF w Locarno. Jako zalety filmu wskazywano jego stronę estetyczną oraz wnikliwą analizę przyczyn przyzwolenia na totalitaryzm, natomiast jako wadę – odbiegnięcie od realiów wojennych na rzecz odautorskiej stylizacji. Czytaj więcej…

2024-07-06

SS Bałtyk – polski statek handlowy, drobnicowiec o napędzie parowym zbudowany w 1942 roku jako jeden ze statków brytyjskiego typu wojennego Empire B na zamówienie rządu polskiego na uchodźstwie dla Polskiej Marynarki Handlowej. Jak inne polskie statki nabyte podczas wojny, „Bałtyk” wszedł do eksploatacji w czarterze brytyjskiej Administracji Transportu Wojennego. Pierwszym kapitanem został kapitan żeglugi wielkiej Jan Stankiewicz. Podczas II wojny światowej brał udział w konwojach atlantyckich i na Oceanie Indyjskim. Po wojnie od 1946 roku pływał z Polski, transportując różne ładunki, zarówno na różnych liniach regularnych, jak i w trampingu oceanicznym. Statek eksploatowany był do roku 1973. Należał kolejno do armatorów: GAL, PLO oraz PŻM. Czytaj więcej…

2024-07-07

Finał Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2002 – mecz finałowy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2002, który odbył się 30 czerwca 2002 roku na stadionie Nissan, mieszczącym się w japońskim mieście Jokohama. Miał na celu wyłonienie mistrza świata w piłce nożnej. W finale o ten tytuł rywalizowały ze sobą drużyny Niemiec oraz Brazylii. Było to pierwsze spotkanie tych dwóch zespołów rozegrane w ramach piłkarskich mistrzostw świata. Przed tym meczem ekipa niemiecka miała na swoim koncie trzy mistrzostwa, a brazylijska cztery. W finale zwyciężyła reprezentacja Brazylii, wygrywając 2:0 i zdobywając tym samym swój piąty tytuł mistrzowski – najwięcej spośród wszystkich reprezentacji. Ronaldo, który został królem strzelców turnieju z dorobkiem ośmiu bramek w siedmiu meczach, strzelił oba gole w drugiej połowie tego meczu. Oliver Kahn, bramkarz reprezentacji wicemistrzów świata, został uznany najlepszym piłkarzem mistrzostw, otrzymał też Złotą Rękawicę. Czytaj więcej…

2024-07-08

Supermarine Attacker – brytyjski pokładowy samolot myśliwski oraz myśliwsko-bombowy powstały bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej. Pierwszy odrzutowy samolot wprowadzony na uzbrojenie brytyjskiego lotnictwa morskiego Fleet Air Arm (FAA), używany przez nie w latach 1951–1957. Był to jednomiejscowy metalowy dolnopłat o prostych skrzydłach, napędzany jednym silnikiem odrzutowym, z podwoziem klasycznym z kółkiem ogonowym. Używany ponadto jedynie przez Pakistan. Nosił oznaczenie fabryczne Type 392. Samolot nie był jednak szczególnie udany i szybko został zdeklasowany przez Hawker Sea Hawk, napędzany tym samym silnikiem. Łącznie powstało 181 egzemplarzy samolotu, a do dnia dzisiejszego zachował się zaledwie jeden, który przetrwał jako pomnik, a następnie eksponat Fleet Air Arm Museum w Yeovilton. Czytaj więcej…

2024-07-09

Kolej parkowa w Parku Śląskim – turystyczna, wąskotorowa kolej parkowa na terenie Parku Śląskiego w Chorzowie, utworzona w 1957 roku, od 2017 roku nieczynna. W swojej historii miała rozstaw toru kolejno: 1000 mm, 900 mm oraz 785 mm. Pociągi prowadzone trakcją spalinową kursowały na trasie długości nieco ponad 4 km wokół głównych atrakcji parku. Początkowo na kolejce o prześwicie 1000 mm używane były trzy jednokierunkowe dwuosiowe wagony motorowe z 8 miejscami siedzącymi, zbudowane w 1956 roku w warsztatach WPK Katowice w Chorzowie–Batorym z użyciem podzespołów wycofanych z ruchu tramwajów. Początkowo kolej kursowała na odcinku Przystań–ZOO, lecz wkrótce wydłużono ją do nowo zbudowanego Wesołego Miasteczka, gdzie zbudowano czwartą stację kolejki. Czytaj więcej…

2024-07-10

Anemarena asfodelowata – gatunek rośliny z monotypowego rodzaju anemarena z rodziny szparagowatych. Występuje naturalnie w Chinach kontynentalnych oraz Mongolii, a w wyniku introdukcji również w Korei i na Tajwanie. Roślina lecznicza stosowana w tradycyjnej medycynie chińskiej od ponad 2000 lat. Jej medyczne zastosowanie zostało opisane w pierwszym chińskim traktacie medycznym Shennong Ben Cao Jing wydanym w 300 roku. Współcześnie w Chinach roślina ta jest jednym z najczęściej stosowanych ziół o działaniu neuroprotekcyjnym na ośrodkowy układ nerwowy, wspomagający leczenie takich chorób jak choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, schizofrenia oraz zaburzenia depresyjne. W jej kłączach obecnych jest ponad 100 aktywnych biologicznie związków chemicznych o szerokim spektrum działania terapeutycznego. Czytaj więcej…

2024-07-11

25 centów Standing Liberty – srebrna amerykańska moneta obiegowa o nominale dwudziestu pięciu centów projektu Hermona MacNeila, wybijana w dwóch typach przez U.S. Mint w latach 1916–1930. Moneta zyskała popularność ze względu na kontrowersje, które pojawiły się wokół wizerunku typu emitowanego w latach 1916–1917, ukazującego Miss Liberty z nagą piersią. Od 1917 roku emitowano monetę, na której pierś Miss Liberty była zakryta kolczugą. Zmiana jednak nie była zatwierdzona przez Kongres. Zastąpiła ona będącą w obiegu w latach 1892–1916 ćwierćdolarówkę Barbera. Już w 1932 roku moneta zastąpiona została przez ćwierćdolarówkę Washingtona, co sprawia, że był to jeden z najkrócej wybijanych wizerunków w historii amerykańskiego mennictwa. Moneta Standing Liberty uważana jest za jedną z piękniejszych amerykańskich monet obiegowych. Czytaj więcej…

2024-07-12

Szpital Przemienienia – polski psychologiczny film wojenny z 1978 roku w reżyserii Edwarda Żebrowskiego, powstały na podstawie powieści Stanisława Lema z 1955 roku pod tym samym tytułem. Tematem filmu jest zagłada pacjentów szpitala psychiatrycznego wkrótce po wybuchu II wojny światowej. Film koncentruje się na postaci doktora Stefana, który odważa się protestować przeciwko nieetycznym eksperymentom przeprowadzanym na pacjentach przez kadrę szpitalną jeszcze przed przybyciem Niemców na teren szpitala. Film został przeważnie pozytywnie przyjęty przez krytyków i wielokrotnie nagrodzony – między innymi na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz na MFF w Locarno. Jako zalety filmu wskazywano jego stronę estetyczną oraz wnikliwą analizę przyczyn przyzwolenia na totalitaryzm, natomiast jako wadę – odbiegnięcie od realiów wojennych na rzecz odautorskiej stylizacji. Czytaj więcej…

2024-07-13

SS Bałtyk – polski statek handlowy, drobnicowiec o napędzie parowym zbudowany w 1942 roku jako jeden ze statków brytyjskiego typu wojennego Empire B na zamówienie rządu polskiego na uchodźstwie dla Polskiej Marynarki Handlowej. Jak inne polskie statki nabyte podczas wojny, „Bałtyk” wszedł do eksploatacji w czarterze brytyjskiej Administracji Transportu Wojennego. Pierwszym kapitanem został kapitan żeglugi wielkiej Jan Stankiewicz. Podczas II wojny światowej brał udział w konwojach atlantyckich i na Oceanie Indyjskim. Po wojnie od 1946 roku pływał z Polski, transportując różne ładunki, zarówno na różnych liniach regularnych, jak i w trampingu oceanicznym. Statek eksploatowany był do roku 1973. Należał kolejno do armatorów: GAL, PLO oraz PŻM. Czytaj więcej…

2024-07-14

Finał Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2002 – mecz finałowy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2002, który odbył się 30 czerwca 2002 roku na stadionie Nissan, mieszczącym się w japońskim mieście Jokohama. Miał na celu wyłonienie mistrza świata w piłce nożnej. W finale o ten tytuł rywalizowały ze sobą drużyny Niemiec oraz Brazylii. Było to pierwsze spotkanie tych dwóch zespołów rozegrane w ramach piłkarskich mistrzostw świata. Przed tym meczem ekipa niemiecka miała na swoim koncie trzy mistrzostwa, a brazylijska cztery. W finale zwyciężyła reprezentacja Brazylii, wygrywając 2:0 i zdobywając tym samym swój piąty tytuł mistrzowski – najwięcej spośród wszystkich reprezentacji. Ronaldo, który został królem strzelców turnieju z dorobkiem ośmiu bramek w siedmiu meczach, strzelił oba gole w drugiej połowie tego meczu. Oliver Kahn, bramkarz reprezentacji wicemistrzów świata, został uznany najlepszym piłkarzem mistrzostw, otrzymał też Złotą Rękawicę. Czytaj więcej…

2024-07-15

Mărășești – rumuńska fregata rakietowa zbudowana w latach 80. XX wieku w Rumunii. Do 1990 roku okręt nosił nazwę „Muntenia” i był klasyfikowany jako krążownik śmigłowcowy, a do 2001 roku jako niszczyciel. Stanowi jedyny okręt swojego typu i największy okręt zbudowany w Rumunii. Pełnił rolę okrętu flagowego Rumuńskich Sił Morskich. Nosi numer burtowy F 111. Wszystkie systemy uzbrojenia są produkcji ZSRR lub Rosji. Główne uzbrojenie przeciwokrętowe stanowią pociski kierowane systemu P-20M, obejmującego pociski P-21 z aktywną głowicą radiolokacyjną i P-22 z pasywną głowicą naprowadzającą się termicznie. Główne uzbrojenie artyleryjskie tworzą cztery automatyczne armaty uniwersalne kalibru 76,2 mm AK-726 w dwóch wieżach ZIF-67, kierowane radarem MR-105 Turiel. Czytaj więcej…

2024-07-16

Tumult toruński – rozruchy z 16 lipca 1724 roku w Toruniu, kiedy to doszło do zamieszek między miejscowymi protestantami a katolikami. Protestanci, sprowokowani przez uczniów jezuickich podczas procesji, zdemolowali kolegium jezuickie. Wobec braku reakcji ze strony miejskich służb porządkowych, sąd kanclerski, inspirowany przez króla Augusta II Mocnego, skazał burmistrza Torunia Jana Gotfryda Rösnera oraz dziewięciu uczestników tumultu na karę śmierci. Należący do protestantów kościół Marii Panny w Toruniu został oddany bernardynom, a do rady miasta Torunia wprowadzono połowę katolików. Wydarzenia w Toruniu obiegły Europę i stały się pretekstem do kampanii środowisk protestanckich przeciwko Rzeczypospolitej. Czytaj więcej…

2024-07-17

ORP Krakowiak – polski okręt podwodny z okresu zimnej wojny, a wcześniej radziecki M-279, jeden z sześciu pozyskanych przez Polskę okrętów serii XV typu M. Okręt wypierał 283 tony w położeniu nawodnym oraz 353 tony pod wodą, a jego główną bronią były cztery torpedy kalibru 533 mm wystrzeliwane z czterech wewnętrznych wyrzutni. Jednostka rozwijała na powierzchni prędkość ponad 15 węzłów, osiągając zasięg 4500 Mm przy prędkości 8 węzłów. Okręt został zwodowany w lutym 1951 roku w stoczni w Leningradzie, a do służby w Marynarce Wojennej ZSRR wcielono go w czerwcu 1951 roku, z przydziałem do Floty Bałtyckiej. W 1954 roku jednostka została wydzierżawiona przez Polskę i 18 października tego roku weszła w skład Marynarki Wojennej. Okręt, oznaczony znakami burtowymi M-102, P-102 i 303, po intensywnej eksploatacji został wycofany ze służby w marcu 1965 roku i następnie złomowany. Czytaj więcej…

2024-07-18

Anemarena asfodelowata – gatunek rośliny z monotypowego rodzaju anemarena z rodziny szparagowatych. Występuje naturalnie w Chinach kontynentalnych oraz Mongolii, a w wyniku introdukcji również w Korei i na Tajwanie. Roślina lecznicza stosowana w tradycyjnej medycynie chińskiej od ponad 2000 lat. Jej medyczne zastosowanie zostało opisane w pierwszym chińskim traktacie medycznym Shennong Ben Cao Jing wydanym w 300 roku. Współcześnie w Chinach roślina ta jest jednym z najczęściej stosowanych ziół o działaniu neuroprotekcyjnym na ośrodkowy układ nerwowy, wspomagający leczenie takich chorób jak choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, schizofrenia oraz zaburzenia depresyjne. W jej kłączach obecnych jest ponad 100 aktywnych biologicznie związków chemicznych o szerokim spektrum działania terapeutycznego. Czytaj więcej…

2024-07-19

Deadpool 2 – amerykański fantastycznonaukowy film akcji z 2018 roku na podstawie serii komiksów o antybohaterze tej samej nazwie wydawnictwa Marvel Comics. Za reżyserię filmu odpowiadał David Leitch na podstawie scenariusza Rhetta Reese’a oraz Paula Wernicka. Tytułową rolę zagrał Ryan Reynolds, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Josh Brolin, Morena Baccarin, Zazie Beetz oraz Brianna Hildebrand. Główny bohater filmu, Deadpool, tworzy X-Force, aby ochronić młodego mutanta przed podróżującym w czasie żołnierzem o imieniu Cable. Światowa premiera Deadpoola 2 miała miejsce 10 maja 2018 roku w Londynie. Film zarobił ponad 780 milionów dolarów przy budżecie 110 milionów i otrzymał przeważnie pozytywne oceny od krytyków. Deadpool 2 jest jedenastą produkcją wchodzącą w skład franczyzy uniwersum filmowego osadzonego w świecie X-Men. Czytaj więcej…

2024-07-20

Mahmudiye – turecki okręt pancerny z lat 60. XIX wieku, jedna z czterech zbudowanych jednostek typu Osmaniye. Okręt wypierał 6400 ton, a jego główne uzbrojenie stanowiło jedno działo kalibru 229 mm i 14 dział kalibru 203 mm, wsparte lżejszą artylerią. Napędzana maszyną parową i żaglami jednostka rozwijała maksymalną prędkość ponad 12 węzłów, a jej załoga liczyła od 356 do 362 osób. Okręt został zwodowany w grudniu 1864 roku w brytyjskiej stoczni Thames Ironworks and Shipbuilding Company w Londynie, a w skład marynarki Imperium Osmańskiego wcielono go w 1866 roku. Nazwę otrzymał na cześć panującego w XIX wieku sułtana Mahmuda II. „Mahmudiye” uczestniczył w stłumieniu powstania kreteńskiego oraz wziął udział w wojnie rosyjsko-tureckiej. Jednostka została rozbrojona w 1897 roku, a w lipcu 1909 roku wycofano ją ze służby. „Mahmudiye” został złomowany w 1913 roku. Czytaj więcej…

2024-07-21

Zapasy na Letnich Igrzyskach Olimpijskich 1896 – jedna z dyscyplin na Letnich Igrzyskach Olimpijskich 1896 w Atenach. Wystartowało w nich pięciu zawodników z czterech państw. Rozegrano w nich tylko jedną konkurencję, czyli zawody w stylu klasycznym bez podziału na kategorie wagowe. Z racji bardzo ogólnych zasad jakie obowiązywały w tych zawodach, niektórzy badacze mają zastrzeżenia co do nazywania tych zawodów walką w stylu klasycznym. Walki odbyły się w dniach 10–11 kwietnia 1896 roku na głównej arenie igrzysk, czyli stadionie Panathinaiko. Pierwszym nowożytnym zwycięzcą olimpijskim został Niemiec Carl Schuhmann, który w finale pokonał reprezentanta gospodarzy, Jeorjosa Tsitasa. Trzecie miejsce zajął inny Grek, Stefanos Christopulos. Zwycięzca otrzymywał srebro, wicemistrz brąz, a trzeci zawodnik nie dostawał medalu; dopiero później MKOL przyznał mocą wsteczną złote, srebrne i brązowe medale najlepszym trzem zawodnikom. Czytaj więcej…