Wikipedia

6 Pułk Artylerii Ciężkiej (II RP)

6 pułk artylerii ciężkiej Obrońców Lwowa (6 pac) – oddział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

6 pułk artylerii ciężkiej
Obrońców Lwowa
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1921

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

Obrońców Lwowa

Tradycje
Święto

21 kwietnia

Dowódcy
Ostatni

ppłk Tadeusz Frączek

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja

garnizon Lwów

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

artyleria

Podległość

6 Grupa Artylerii, Armia „Karpaty”, Armia „Małopolska”, Dowództwo Grupy Obrony Lwowa

Multimedia w Wikimedia Commons

6 pułk artylerii ciężkiej został sformowany w 1921 we Lwowie z połączenia 5 i 12 dywizjonów artylerii ciężkiej. Do 1939 jednostka stacjonowała w garnizonie Lwów (Okręg Korpusu nr VI) i pod względem szkoleniowym podlegała dowódcy 6 Grupy Artylerii. W kampanii wrześniowej jego zmobilizowane dywizjony walczyły na różnych odcinkach frontu.

Geneza i walki przyszłych pododdziałów pułku edytuj

5 dywizjon artylerii ciężkiej edytuj

Baterie późniejszego 5 dac formowały się samorzutnie we Lwowie w końcu listopada 1918. Przyjęły nazwy: „Basia”, „Iwan” i „Longinus”. W styczniu 1919 baterie utworzyły 4 pułk artylerii ciężkiej. Wkrótce pułk zmienił numer na 5 pac. Ostateczna jego nazwa to 5 dywizjon artylerii ciężkiej. W listopadzie 1921 stał się jednym z dywizjonów „pokojowego” 6 pac[1][2].

Baterie późniejszego 5 dac walczyły we Lwowie, a następnie wzięły udział w walkach na froncie ukraińskim do rzeki Seret. W Zbarażu pozostawały do 13 sierpnia 1919. W sierpniu przesunięto dywizjon na linię Zbrucza. Tu dywizjon wspierał działania 19 pułku piechoty. Po walkach odszedł do Tarnopola. Tam przezbrojono dywizjon.

Od maja 1920 dywizjon działał na kierunku Latyczów – Lityń – Winnica – Niemirów. 27 maja przerzucono go na front północny w rejon Głębokiego. Tam walczył do 3 lipca. Od 4 lipca prowadził działania opóźniające na kierunku Głębokie – Lida – Szczuczyn – Grodno – Białystok i dalej na Warszawę.

Pod Warszawą 5 dac (bez 1 ba) podporządkowano 5 DP i skierowano na front lwowski. Tu uczestniczył w pościgu na kierunku Złoczów – Brody – Radziwiłłów – Krasiłów. 1 bateria wspierała walki 14 DP pod Warszawą, a następnie dołączyła do macierzystego dywizjonu. W październiku 1920 dywizjon skierowano do Jarosławia, a następnie do Lwowa[1].

12 dywizjon artylerii ciężkiej edytuj

12 dac wywodzi swój rodowód z 3 pułku artylerii ciężkiej Błękitnej Armii. Po przybyciu do Polski wydzielono z pułku jeden dywizjon i przemianowano go na 12 dac. W 1921 wcielono go do nowo powstałego 6 pac[3][2].

12 dac do końca sierpnia 1919 pozostawał w okolicach Warszawy. We wrześniu przegrupowany został do Wilna. Tam do połowy marca 1920 prowadził działania organizacyjne i szkoleniowe. Od 15 marca dywizjon podporządkowano dowódcy 14 Dywizji Piechoty. W jej składzie wziął udział w walkach na froncie północnym. Potem prowadził działania odwrotowe wycofując się przez Słuck – Baranowicze – Kobryń aż pod Dęblin. Tam 12 sierpnia zajął stanowiska ogniowe i wspierał 14 DP w czasie bitwy warszawskiej. W jej składzie przeszedł też do pościgu. Walki zakończył w rejonie Mińska[3].

Obydwa dywizjony w bojach straciły: 2 oficerów i 18 szeregowych poległych, 2 oficerów i 18 szeregowych rannych oraz 3 oficerów i 44 szeregowych zmarłych z chorób[4].

Kawalerowie Virtuti Militari edytuj

Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari zostało odznaczonych czterech żołnierzy pułku[5]:

 
Order Virtuti Militari
kan. Ludwik Kornella,
mjr Tadeusz Łodziński,
por. Kazimierz Schirmer,
pchor. Tadeusz Zdzisław Sklepiński.

Ponadto 12 oficerów i 48 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych[4][6].

Formowanie pułku edytuj

Po zawieszeniu broni 5 dywizjon artylerii ciężkiej skierowany został do Jarosławia, gdzie stopniowo przeprowadzono demobilizację. W sierpniu 1921 skierowany został do Lwowa. 12 dywizjon artylerii ciężkiej, po krótkim postoju w Baranowiczach, skierowany został 15 listopada do Tarnopola i zajął kwatery w Chodaczkowie, Dragonowcach i Zabojkach. Tam przeprowadzono demobilizację, a 9 września 1921 dywizjon przetransportowano koleją do Lwowa. W tym czasie MSWojsk. rozwiązało 5 Lwowską Brygadę Artylerii, a na jej miejsce utworzyło 6 pułk artylerii ciężkiej, z dowódcą ppłk. Tadeuszem Łodzińskim. Trzonem nowo powstałej jednostki stały się wojenne 5 Lwowski i 12 Kresowy dywizjon artylerii ciężkiej[7].

Osobne artykuły: „wojenne” – 5 pułk artylerii ciężkiej i 12 pułk artylerii ciężkiej.

6 pac we Lwowie edytuj

 
Delegacja 6 pac na audiencji u prezydenta RP Ignacego Mościckiego; 10 kwietnia 1934
 
Zawody konne w 6 pac we Lwowie – przeszkodę pokonuje mjr Józef Trenkwald z 14 puł.; kwiecień 1936

Zakwaterowanie edytuj

Początkowo dowództwo pułku mieściło się w koszarach gen. Bema przy ul. Grodzkiej, jednak już 27 października przeniesione zostało do koszar Czerwony Klasztor przy ul. Teatyńskiej 6. Od 24 listopada stacjonował tu także I dywizjon (wcześniej przez 2 miesiące kwaterował w Jaworowie). II dywizjon zakwaterowany został na Filipówce przy ul. Terasiewicza. W 1923 pułk otrzymał do dyspozycji magazyny w koszarach przy ul. Teatyńskiej 16 i przy ul. Kopcowej 7. Przy Kopcowej stacjonowała także kadra baterii zapasowej[8]. Od 8 stycznia 1922 pułk posiadał własną kuźnię, a w marcu 1924 uruchomione zostały dodatkowo warsztaty „stelmacharskie”. W 1929 warsztaty pułkowe urządzono w wozowni na Wulce. Były tam warsztaty puszkarskie, rusznikarskie, kołodziejskie, kuźnia oraz pralnia[9]. W 1929 pododdziały 6 pułku artylerii ciężkiej przeniosły się do koszar Sowińskiego zwalnianych przez 13 dywizjon artylerii konnej. W Czerwonym Klasztorze pozostał jedynie 6 samodzielny daplot[10].

Oświata i szkolenie edytuj

Od grudnia 1921 pododdziały pułku przystąpiły do intensywnego szkolenia. Rozpoczęto prowadzenie kursów dokształcających dla oficerów z zakresu szkoły średniej oraz przymusową naukę analfabetów. Podczas szkoły ognia na OC „Leśna” w 1931 pułk uzyskał najlepsze wyniki strzelania spośród wszystkich jednostek artylerii. Na wysokim poziomie w pułku stało też wyszkolenie jeździeckie. Zauważył to między innymi inspektor armii, gen. Juliusz Rómmel, który to podczas inspekcji w 1932 osobiście wydał ćwiczącym oficerom–artylerzystom typowo kawaleryjskie komendy „szable w dłoń” i „do boju”. Pierwsze oficjalne zawody hippiczne odbyły się w 6 pac w dniach 20 i 23 lipca 1922 i składały się z siedmiu dyscyplin[9]. Rozkazem dowódcy pułku nr 72 z 14 marca 1922 utworzono bibliotekę. Książki, przede wszystkim fachowe, kupowano ze składek kadry, natomiast część książek beletrystycznych pochodziła z darów samych żołnierzy, kadry, osób cywilnych, a także różnych instytucji[11].

Święta w 6 pac edytuj

Rozkazem dowódcy pułku nr 278 z 3 grudnia 1925 święto pułkowe wyznaczone zostało na pierwszy dzień Świąt Wielkanocnych. W tym dniu, w 1919, I (5) dywizjon zapoczątkował swoim ogniem ostateczne oswobodzenie Lwowa. Także w tym dniu we Francji został utworzony został II (12) dywizjon[12]. 19 maja 1927 minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 21 kwietnia jako datę święta pułkowego[13]. Z nieznanych przyczyn przez kilka lat nie obchodzono święta pułkowego. Po raz pierwszy dzień ten został zaakcentowany dopiero w roku 1931, a od 1932 dzień 21 kwietnia obchodzono już uroczyście. Organizowano pogadanki o historii pułku, zawody sportowe, zabawy, defilady, wspólne uroczyste obiady z udziałem zaproszonych gości[14].

Zmiany etatowe w pułku edytuj

W pierwszym okresie swego istnienia 6 pac składał się z dowództwa pułku, I i II dyonu, kadry baterii zapasowej i kompanii gospodarczej. Wkrótce udało się utworzyć dowództwo III dyonu z 7. i 8. baterią. Jednocześnie rozwiązano 6 baterię. W ten sposób tylko „manewrowy” I dywizjon posiadał trzy baterie, a pozostałe po dwie. W 1927 ujednolicono strukturę dywizjonów likwidując 3 baterię. Ponadto dowódcy 6 pac od 1922 była podporządkowana 6 samodzielna bateria OPL, która to z dniem 17 maja 1926 została przeorganizowana na 7 samodzielny dywizjon artylerii przeciwlotniczej, przemianowany następnie na 6 sdaplot. W 1931 dywizjon przeciwlotniczy usamodzielnił się i wyszedł ze struktur pułku[15][16].

30 listopada 1938 minister spraw wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki nadał 6 pułkowi artylerii ciężkiej nazwę „6 pułk artylerii ciężkiej Obrońców Lwowa”[17].

Struktura organizacyjna i obsada personalna w marcu 1939
Obsada personalna pułku w 1928
dowódca pułku płk SG dr Wojciech Pietras
zastępca dowódcy ppłk Antoni Glanz
kwatermistrz mjr inż. Tadeusz Marian Kruszyński
płatnik por. Karol Adolf Laturski
dowódca I dywizjonu tyt. ppłk Borys Kędzirałow
dowódca II dywizjonu mjr Gwido Arnold Reichenberg
dowódca III dywizjonu mjr Bohdan Stanisław Jakubowski
dowódca dywizjonu artylerii przeciwlotniczej nr 6 mjr Franciszek Ksawery Mołodyński
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[18][a]
dowódca pułku płk mgr Jan Antoni Filipowicz
I zastępca dowódcy ppłk Tadeusz Feliks Frączek
adiutant kpt. Zenon Sylwiusz Samek
lekarz medycyny mjr dr Władysław II Woliński
lekarz weterynarii mjr Rudolf Franciszek Henśl
oficer zwiadowczy kpt. Tadeusz Marian Janicki
w dyspozycji dowódcy kpt. Arseni Mielniczuk
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) mjr Stanisław Domiczek
oficer mobilizacyjny kpt. adm. (art.) Adam Raniecki
zastępca oficera mobilizacyjnego por. Wacław Zawadzki
oficer administracyjno-materiałowy por. Józef Brzeziński
oficer gospodarczy kpt. int. Władysław Szyba
oficer żywnościowy chor. Grzegorz Kaczorowski
dowódca plutonu łączności por. Józef Kordylewski
oficer plutonu ppor. Henryk Czesław Czerniewski
oficer plutonu ppor. Jerzy Bojarski
dowódca I dywizjonu mjr Edward Reguła
dowódca 1 baterii kpt. Jerzy Paulin Stępkowski
dowódca plutonu ppor. Raul Sergiusz Madeła
dowódca 2 baterii por. Bogumił Michał Walcuch
dowódca plutonu ppor. Alfred Wasilewski
dowódca II dywizjonu mjr Zygmunt IV Dobrowolski
dowódca 4 baterii por. Józef Kornat
dowódca plutonu ppor. Alojzy Klimek
dowódca 5 baterii kpt. Józef Broda
dowódca plutonu por. Franciszek Zyśko
dowódca III dywizjonu mjr dypl. Kazimierz Szpądrowski
dowódca 7 baterii por. Antoni Lucjan Bonarski
dowódca plutonu ppor. Zbigniew Marian Latour
dowódca 8 baterii kpt. Bronisław Grzybowski
dowódca plutonu ppor. Jerzy Chmielewski
na kursie por. Stanisław Maź
ppor. Stanisław Rozwadowski

6 pac w kampanii wrześniowej edytuj

 
Artyleria ciężka w 1939 przed wybuchem II wojny światowej

Mobilizacja edytuj

Pułk był jednostką mobilizującą. W 1939 zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” sformował:
w dniach 24–26 sierpnia, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem "czerwonym"[20]:

od dnia 31 sierpnia 1939, w I rzucie mobilizacji powszechnej:

  • 5 dywizjon artylerii ciężkiej typ II dla 5 DP w 5 dniu mobilizacji
  • pluton taborowy nr 5 dla 5 DP
  • 11 dywizjon artylerii ciężkiej typ II dla 11 DP w 4 dniu mobilizacji
  • pluton taborowy nr 11 dla 11 DP
  • dowództwo 6 pułku artylerii ciężkiej dla Armii „Łódź” w 7 dniu mobilizacji
  • I dywizjon 6 pułku artylerii ciężkiej typ I dla Armii „Łódź" w 6 dniu mobilizacji
  • II dywizjon 6 pułku artylerii ciężkiej typ I dla Armii „Łódź" w 6 i 7 dniu mobilizacji
  • polowy szpital weterynaryjny nr 61 w 6 dniu mobilizacji
  • polowy szpital weterynaryjny nr 62 w 7 dniu mobilizacji.

Działania bojowe edytuj

W momencie rozpoczęcia mobilizacji dokonano rozśrodkowania mobilizowanych pododdziałów z 6 pac w Sokolnikach i Zubrzy poza Lwowem, prowadzono pobór koni i wozów w rejonie Sokala.

I dywizjon armat 105 mm edytuj

31 sierpnia 1939 rozpoczął mobilizację I dywizjon armat kal. 105 mm, zakończył ją 5 września wieczorem. Rano 6 września I dywizjon przybył na stację kolejową Podzamcze, gdzie został załadowany i wieczorem odjechał ze Lwowa w kierunku Przemyśla. Jazda w kierunku frontu odbywała z częstymi przerwami z uwagi na uszkodzenia linii kolejowej i ataki lotnicze. 7 września w Sądowej Wiszni transport dywizjonu został zbombardowany, a następnie ostrzelany z broni pokładowej niemieckich samolotów. Poległo kilku kanonierów, a kilkunastu odniosło rany. Zabito ponad 30 koni, zniszczeniu uległy prawdopodobnie 2 armaty kal. 105 mm. 8 września I dywizjon w rejonie Medyki został ponownie zbombardowany, lecz tym razem bez strat. Z uwagi na zniszczenie linii kolejowej I dywizjon 9 września rozładował się, 3 bateria z uwagi na utratę dużej ilości koni i dwóch armat powróciła do Lwowa. 10 września I dywizjon pomaszerował w kierunku Przemyśla, a następnie Niżankowic i Dobromila, zajął stanowiska ogniowe w rejonie Dobromila i ostrzelał drogę Sanok-Sambor. Po wystrzeleniu łącznie 40 pocisków stanowiska I dywizjonu zostały zbombardowane przez lotnictwo niemieckie. Po nocnym marszu 10/11 września dywizjon I/6 pac osiągnął Medykę i został podporządkowany 38 Dywizji Piechoty rez.; po rozwinięciu stanowisk dwukrotnie ostrzeliwał oddziały niemieckie, sam był również pod ostrzałem wrogiej artylerii. Tego dnia działał na korzyść dowództwa obrony Przemyśla. Kolejne dwie noce maszerował osiągając 12 września folwark Kopań, 13 września Mościska. Podczas następnej nocy maszerował w kierunku Sądowej Wiszni, o godz. 3:00 14 września dywizjon zajął stanowiska ogniowe i otworzył ogień na zajętą przez wojska niemieckie Sądową Wisznię; po godzinnym ostrzale miejscowość została zdobyta przez piechotę 38 DP rez., w trakcie ostrzału doszło do pojedynku z artylerią niemiecką. Po odpoczynku kolejnej nocy 14/15 września dywizjon ruszył w kierunku Lwowa, lecz w rejonie wsi Rodatycze napotkano niemieckie pozycje obronne. Dywizjon zawrócił do Sądowej Wiszni, o godz. 10 zajęto stanowiska ogniowe z których ostrzeliwano pozycje niemieckie w Rodatyczach i Didiatyczach; stanowiska 1 i 2 baterii dywizjonu zostały ostrzelane ogniem artylerii niemieckiej i zaatakowane przez lotnictwo niemieckie. Po zmianie stanowisk ok. 500 m w przód ponowiono ostrzał; na stanowiska 2 baterii wyjechał od strony Didiatycz czołg niemiecki, który został zniszczony strzałem "na wprost". Wieczorem 15 września stanowiska 2 baterii zostały nakryte ogniem niemieckiej artylerii, w efekcie czego poległo 2 kanonierów, 2 kolejnych odniosło rany[21].

Z uwagi na zamiar dołączenia do 24 Dywizji Piechoty wysłano w kierunku Janowa, Kozic, Bartników Dominikańskich i Brzuchowic pluton łączności i tabory dywizjonu pod dowództwem ppor. Ignacego Moczarskiego; pododdział ten po dotarciu w rejon Brzuchowic 20 września został otoczony i rozproszony, większość żołnierzy dostała się do niewoli. Rano 16 września 2 bateria zajęła stanowiska w Księżym Moście; podczas zmiany stanowisk była atakowana przez niemieckie lotnictwo, w sumie trzy razy, w atakach tych poległo 3 żołnierzy, 1 został ranny, stracono 9 koni. Dywizjon był ostrzeliwany przez artylerię wroga. 16 września wieczorem I/6 pac ostrzeliwał zajęte przez oddziały niemieckie wsie Ożomle, Bruchnal, Czarnokońce, Nowosiółki i Mużyłowice. Następnie niemiecką kolumnę w Czarnokońcach wiozącą paliwo i amunicję, niszcząc ją zupełnie. Po zdobyciu przez piechotę Czarnokońców i Mużyłowic ostrzeliwał w nocy Ożomle. 17 września 2 bateria maszerując kryła się w lasach, wraz z innymi oddziałami polskimi Frontu Południowego, była ostrzeliwana przez artylerię niemiecką; poległo 4 kanonierów, zniszczone zostały dwie armaty. 18 września 2 bateria, będąc okrążona wraz z innymi oddziałami, w godzinach nocnych uległa panice, w jej wyniku rozbiegło się większość żołnierzy baterii, zabierając wszystkie konie. W baterii pozostało kilkunastu kanonierów; kpt. Antoni Bonarski wydał rozkaz zniszczenia pozostałych armat i sprzętu oraz rozwiązał baterię. W nocy 16/17 września pozostała część dywizjonu maszerowała poprzez Nowosiółki, Mogiłę i Mużyłowice, potem Berdychów, Mołoszkowice do Kolonii Kopanka, gdzie zajęła stanowiska ogniowe 1 bateria. 17 września popołudniem wspierała ogniem obronę 11. Karpackiej Dywizji Piechoty, kilkakrotnie powstrzymując natarcie wojsk niemieckich. 17/18 września maszerowała duktami leśnymi w kierunku szosy Jaworów – Janów. 18 i 19 września 1 bateria wraz z dowództwem dywizjonu przebijała się w kierunku Lwowa wspierając ostrzałem artyleryjskim polską piechotę; dotarła do Hołoska. Próby przebicia się do Lwowa okazały się nieskuteczne. 20 września, po wystrzeleniu resztek amunicji, 1 bateria z rozkazu gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego została rozwiązana, armaty zniszczono. Dowódca I dywizjonu i dowódca 1 baterii kapitanowie Jerzy Stępkowski i Józef Broda, wraz z częścią żołnierzy, dostali się do niewoli sowieckiej[22].

II dywizjon haubic 155 mm edytuj

Wieczorem 6 września zakończył mobilizację II dywizjon haubic. 7 września rano, na Dworcu Towarowym we Lwowie, wyjechały transporty kolejowe z bateriami II dywizjonu, wieczorem dowództwo II dywizjonu i dowództwo 6 pac. Transporty jechały przez Kamionkę Wołoską, 8 września przez Rawę Ruską, 9 września dotarły do mostu na Sanie w rejonie Muniny koło Jarosławia. Transporty były atakowane przez lotnictwo niemieckie; z uwagi na zniszczenia torów wycofano je na rozkaz dowódcy pułku ppłk. Tadeusza Frączka do Rawy Ruskiej. W Oleszycach, na zachód od Lubaczowa, transporty II/6 pac zostały wyładowane. Na rozkaz dowódcy OK VI podjęto marsz dywizjonu i dowództwa pułku do Gródka Jagiellońskiego. Następnie przez Niemirów do Janowa, który 6 pac (bez I dywizjonu) osiągnął 12 września. 12 września II/6 pac rozwinął stanowiska ogniowe w gotowości do wsparcia w walce batalionu marszowego 19 pułku piechoty mjr. Blutreicha nad Wereszycą. Wieczorem tego dnia dowództwo 6 pac i II dywizjon otrzymały rozkaz do odmarszu do Lwowa. Z uwagi na przydzielenie bm/19 pp do obrony Składnicy Uzbrojenia nr VI, dowódca 6 pac wydzielił 6 baterię do wsparcia batalionu. 13 września 6 bateria w godzinach porannych osiągnęła razem batalionem marszowym 19 pp rejon Brzuchowice – Rzęsna Ruska. Zajęła stanowiska obok stacji kolejowej w Brzuchowicach, skąd ostrzeliwała niemiecki batalion III/99 pułku strzelców górskich, który zajął Rzęsnę Ruską i Polską. 14 września 6 bateria wraz z bm/19 pp dotarła do Hołoska do składnicy. 15 września 6 bateria prowadziła ostrzał okolic sanatorium przeciwgruźliczego w Hołosku, celem otwarcia drogi do Lwowa. Podobnie 16 września bateria wystrzeliła dużą ilość amunicji, którą pozyskiwała ze składów w Hołosku, jednak piechota drogi do Lwowa nie otworzyła. Bateria wspierała intensywnym ostrzałem obronę składnicy, niszcząc w dniach 17-19 września 2-3 czołgi, kilka pojazdów samochodowych; pluton piechoty sformowany z jezdnych, zwiadu i drużyny km baterii wziął do niewoli załogę 7 motocykli niemieckich. 20 września 6 bateria prowadziła intensywne walki w obronie składnicy, pomimo ostrzału artylerii niemieckiej. Poległ w walce 1 oficer, rannych zostało kilku kanonierów i 1 oficer, utracono ok. 10 koni. 20 września wieczorem dowódca OK VI wydał rozkaz kapitulacji załogi składnicy. Załoga skapitulowała 21 września w godzinach porannych, większość baterii dostała się do niemieckiej niewoli, haubice uszkodzono, do Lwowa przedarła się niewielka grupa, w której był dowódca baterii por. Julian Pauluk z oficerem ogniowym[23].

13 września dowództwo 6 pac i II dywizjon haubic, bez 6 baterii, dotarli do Lwowa[24]. Do 6 pac dołączyła 3 bateria z dwoma armatami kal. 105 mm. 4 bateria haubic zajęła stanowiska ogniowe na wschód od Cmentarza Łyczakowskiego, 5 bateria haubic na Cytadeli, a 3 bateria armat w rejonie ul. Piekarskiej. 6 pac stanowił artylerię ogólnego działania obrony Lwowa. Baterie intensywnie wspierały obronę Lwowa; 15 września ostrzeliwały skutecznie Kortumową Górę podczas ataku jednostek 35 Dywizji Piechoty rez. oraz ogniem nękającym rozpoznane niemieckie stanowiska, skrzyżowanie drogi i przejazdu kolejowego w Rzęśnie Polskiej skład benzyny, stanowisko artyleryjskie. Baterie wystrzeliły odpowiednio: 3 bateria ok. 10 pocisków, 4 bateria 12 pocisków, a 5 bateria ok. 20 pocisków[25]. 16 września baterie 6 pac wspierały batalion III/206 pułku piechoty w natarciu na południowe stoki wzg. 324. 17 września 4 bateria wystrzeliła 27 pocisków na żądanie własnej piechoty w rejon Brzuchowic i Hołoska. 3 bateria oddała 8 strzałów na lotnisko w Skniłowie i na żądanie własnej piechoty w rejonie Rzęsny Ruskiej. 5 bateria oddała 5 strzałów, na stanowiska niemieckiej artylerii i nieustaloną ilość pocisków na cele w rejonie Sygniówki i lasu Białohoryszcze, trafiając składy amunicji[26]. 18 września 5 bateria na cele na przedpolach Lwowa w rejonie Zboisk, Skniłowa, Zimnej Wody Kulparkowa wystrzeliła 38 pocisków, a 4 bateria w rejon Pirogówki 8 pocisków, poniosła straty 4 poległych, 8 rannych i 10 koni utraconych. 3 bateria 16 pocisków na cele w lesie Biłohoroszcze [27]. 19 września baterie ostrzeliwały rejon Brzuchowic na korzyść natarcia wojsk Frontu Południowego przebijającego się do Lwowa. 3 bateria wystrzeliła na lądowisko niemieckich samolotów w Zimnej Wodzie, piechotę, składy amunicji i inne cele 78 pocisków. 4 bateria 57 pocisków na kolumnę pancerno-motorową, skład amunicji i piechotę niemiecką. 5 bateria wystrzeliła 20 pocisków na stanowiska niemieckiej piechoty i broni pancernej[28]. 20 września w walkach od godz. 14.00 uczestniczyła głównie 4 bateria wystrzeliwując 27 pocisków na niemiecką piechotę w rejonie Pasiek Miejskich, Hołoska Wielkiego i Sanatorium w Hołosku[29]. Podczas walk o Lwów 6 pac prowadził pojedynek artyleryjski z niemieckimi bateriami, z nieznanym skutkiem; nieprzyjacielska artyleria uzyskała jedno nakrycie 4 baterii, poległo wówczas 3 artylerzystów. Pułk skapitulował przed wojskami sowieckimi wraz z całym garnizonem Lwowa[30]. 22 września zniszczono sprzęt optyczny i broń strzelecką, uszkodzono działa. Żołnierzom pochodzącym ze wsi dowódca pułku polecił zabrać konie z uprzężą i udać się do domów, oficerom zaś nie zgłaszać się na miejsce zbiórki, lecz ukryć się i uciekać. Ci którzy zignorowali rozkaz ppłk Frączka, zostali zamordowani w "zbrodni katyńskiej".

Oddział Zbierania Nadwyżek 6 pac edytuj

Z nadwyżek pozostałych po sformowaniu dywizjonów artylerii ciężkiej i 6 pac, 9 lub 10 września sformowano improwizowaną baterię artylerii ciężkiej, którą wysłano do Grupy "Żółkiew" płk. dypl. Stefana Iwanowskiego formowanej w rejonie Żółkwi. Od 12 do 15 września walczyła w rejonie Żółkwi, dalsze jej losy są nieznane.

Z pozostałych w koszarach żołnierzy 6 pac, 12 września sformowano spieszoną baterię pod dowództwem kpt. Tadeusza Sklepińskiego, uzbrojoną jedynie w broń ręczną, liczącą w trzech plutonach ok. 160 artylerzystów[31]. 12 września obsadziła stację kolejową Persenkówka wraz z batalionem piechoty OZ 19 pułku piechoty mjr Romualda Majewskiego. Następnie podlegała dowódcy sektora południowego – 3 pułk piechoty OW Grodno ppłk. Stefanowi Mrozkowi[32]. 18 września bateria wymaszerowała celem zmiany na Wzgórzach Wuleckich kompanii piechoty w okopach, w trakcie marszu ostrzelana została ogniem artylerii niemieckiej, gdzie poniosła znaczne straty osobowe i do zluzowania piechoty nie doszło[33]. Jeden z plutonów 22 września miał za zadanie odbicie folwarku za rogatką Zieloną z rąk sowieckich[34].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[35][36]
Dowództwo
dowódca pułku ppłk Tadeusz Frączek
adiutant pułku kpt. Zenon Samek
oficer łączności por. Józef Kordylewski
I dywizjon
dowódca I dywizjonu kpt. Jerzy Stępkowski[37]
oficer zwiadowczy ppor. rez. Stanisław Skrzypek
oficer obserwacyjny ppor. rez. Jan Damm
dowódca plutonu łączności ppor. Ignacy Moczarski[38]
dowódca 1 baterii kpt. Józef Broda
dowódca 2 baterii kpt. Antoni Bonarski
oficer ogniowy ppor. Jerzy Chmielewski
dowódca 3 baterii por. Stanisław Maź
II dywizjon
dowódca II dywizjonu mjr Edward Reguła[39][40]
dowódca 4 baterii ppor. Jerzy Dębski
dowódca 5 baterii por. Franciszek Zyśko
dowódca 6 baterii por. rez. Julian Pauluk
oficer ogniowy ppor. Stanisław Rozwadowski[41][42]

Symbole pułkowe edytuj

Sztandar edytuj

Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

16 grudnia 1937 Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru 6 pac[43]. 22 listopada 1938 w czasie wręczania sztandarów oddziałom artylerii ze Lwowa i Małopolski wschodniej gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki wręczył pułkowi sztandar ufundowany przez zarząd miasta Lwowa[44].

Prawa strona sztandaru była wykonana według wzoru regulaminowego. W centrum znajdowało się godło państwowe – orzeł w koronie w wieńcu z liści laurowych, w czterech rogach numer pułku w mniejszych wieńcach.
Na lewej stronie płatu sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach umieszczone były na tarczach[43][45]:

  • w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Ostrobramskiej,
  • w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
  • w prawym dolnym rogu – godło ziemi lwowskiej,
  • w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 6 pac.

Na ramionach krzyża kawalerskiego znajdowały się wyhaftowane nazwy i daty ważniejszych bitew pułku:

  • na górnym – „Sokółka 24.VII.1920”,
  • na dolnym – „Kojdanów 4.IX.1920”,
  • na lewym – „Lure 1919”,
  • na prawym – „Lwów 21.IV.1919”.

We wrześniu 1939 sztandar ukryto w budynku Ossolineum we Lwowie. Po 1945 został przewieziony do Wrocławia, gdzie przez 40 lat znajdował się w rękach prywatnych. Obecnie znajduje się na ekspozycji głównej Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku[46].

Odznaka pamiątkowa edytuj

Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

26 marca 1934 Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 6 pułku artylerii ciężkiej[47]. Odznakę o wymiarach 34x34 mm stanowi wizerunek moździerza z kołem, na którym w górnej części umieszczony jest herb Lwowa. Na oporze moździerza wpisano numer „6” zaś na trzech ustawionych pionowo pociskach inicjały „PAC”. Odznaka jednoczęściowa, wykonana w srebrze, bez emalii. Na rewersie próba srebra i inicjały grawera „WG” – Wiktora Gontarczyka z Warszawy[48].

Po raz pierwszy odznaki zostały wręczone 20 kwietnia 1934. Rozkazem dowódcy pułku nr 90/34 odznaki przyznano także miastu Lwów, 5 DP, 14 DP, 5 pal, 12 pal, 1 pam, 6 plot., 6 daplot. Poza odznakami srebrnymi i metalowymi wykonano dwie odznaki złote. Delegacja pułku wręczyła je prezydentowi RP Ignacemu Mościckiemu oraz marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu[49].

Artylerzyści – Obrońcy Lwowa edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 6 Pułku Artylerii Ciężkiej.

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku edytuj

Stopień, imię i nazwisko Okres pełnienia służby Kolejne stanowisko
Dowódcy pułku
ppłk / płk art. Tadeusz Łodziński 6 X 1921 – 25 III 1925
mjr art. Karol Baying p.o. 26 IV - 31 V 1925
płk art. inż. Jerzy Dobrowolski 31 V 1925 – 23 V 1927 szef 6 Okręgowego Szefostwa Artylerii[50]
ppłk / płk SG dr Wojciech Pietras od 23 V 1927[51]
mjr / ppłk art. Jan Woźniakowski p.o. 28 X 1930
ppłk dypl. art. Wojciech Fyda od 1 III 1931[52]
ppłk dypl. Tadeusz Roman Tomaszewski od 11 III 1936
ppłk dypl. Ludwik Jacek Ciba 28 I - † 9 XI 1938
ppłk art. Tadeusz Frączek p.o. od 9 XI 1938
płk art. mgr Jan Filipowicz od 19 XII 1938 – VIII 1939 dowódca artylerii dywizyjnej 39 DP
ppłk art. Tadeusz Frączek od 1 VIII 1939[53]
Zastępcy dowódcy pułku – od 1938 I zastępcy dowódcy
ppłk art. Karol Schrötter do 20 II 1925 dowódca 3 pac[54]
płk art. Romuald Kowalski do II 1926 dyspozycja dowódcy OK VI[55]
płk art. Adolf Małyszko II 1926[56] - 31 III 1927 praktyka poborowa w PKU Sosnowiec
ppłk art. dr Roman Odzierzyński V 1927[51] – III 1928
ppłk art. Antoni Glanz IV 1928[57] – 22 III 1929 p.o. komendanta PKU Grodzisk Maz.[58]
mjr / ppłk art. Jan Woźniakowski 27 IV 1929 – 1932 dowódca 10 dak
mjr / ppłk art. Witold Sztark 9 XII 1932 – 1935[59]
ppłk art. Tadeusz Frączek 1 I 1935[60] – 30 VII 1939 dowódca 6 pac[53]
mjr art. Stanisław Domiczek (II z-ca) od 7 VI 1934[61]

Żołnierze pułku - ofiary zbrodni katyńskiej edytuj

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, w Charkowie, w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[62] oraz Muzeum Katyńskie[63][b][c].

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Bonarski Antoni porucznik żołnierz zawodowy dowódca baterii ULK
Bromowicz Wiktor podporucznik rezerwy inżynier chemik Fabryka Związków Azotowych Mościce Katyń
Chmielik Wincenty porucznik rezerwy urzędnik ULK
Czerniewski Henryk podporucznik żołnierz zawodowy ULK
Kernberg Karol chorąży żołnierz zawodowy Katyń
Lerch Jerzy[66] kapitan żołnierz zawodowy Katyń
Moos Stanisław[67] porucznik żołnierz zawodowy Katyń
Nowicki Kazimierz podporucznik rezerwy inżynier elektryk Katyń
Chramiec Józef porucznik rezerwy inżynier rolnik Zoot. Stacja Dośw. w Boguchwale Charków
Gadomski Tadeusz[68] kapitan żołnierz zawodowy (e) Charków
Kornat Józef porucznik żołnierz zawodowy ULK
Okęcki Kazimierz podporucznik rezerwy Charków
Reguła Edward major żołnierz zawodowy ULK
Samek Zenon kapitan żołnierz zawodowy ULK
Stępkowski Jerzy kapitan żołnierz zawodowy ULK
Szyba Władysław[69] kapitan żołnierz zawodowy (e) Charków
Wasilewski Alfred podporucznik żołnierz zawodowy ULK
Wierzejski Alfred kapitan rezerwy urzędnik ULK
Zyśko Franciszek[70] porucznik żołnierz zawodowy Charków

Uwagi edytuj

  1. ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[19].
  2. ↑ Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[64].
  3. ↑ Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[65].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Zarzycki 1997 ↓, s. 3–6.
  2. ↑ a b Spis byłych oddziałów WP 1935 ↓, s. 69.
  3. ↑ a b Zarzycki 1997 ↓, s. 6–7.
  4. ↑ a b Romanowski 1929 ↓, s. 16.
  5. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 7.
  6. ↑ Galster 1975 ↓, s. 106.
  7. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 8.
  8. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 9.
  9. ↑ a b Zarzycki 1997 ↓, s. 12.
  10. ↑ Ostanek 2014 ↓, s. 134.
  11. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 13.
  12. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 14–15.
  13. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 V 1927, poz. 174.
  14. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 15.
  15. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 11.
  16. ↑ Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 59.
  17. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 14 z 30 XI 1938, poz. 163.
  18. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 752 – 753.
  19. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  20. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 330-331.
  21. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 16-18.
  22. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 19-20.
  23. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 20-22.
  24. ↑ Wesołowski (red.) i 1/2018 ↓, s. 198.
  25. ↑ Wesołowski (red.) i 1/2018 ↓, s. 278-279, 307.
  26. ↑ Wesołowski (red.) i 2/2018 ↓, s. 60-61.
  27. ↑ Wesołowski (red.) i 2/2018 ↓, s. 141-143.
  28. ↑ Wesołowski (red.) i 2/2018 ↓, s. 253-254.
  29. ↑ Wesołowski (red.) i 2/2018 ↓, s. 191-192.
  30. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 23.
  31. ↑ Wesołowski (red.) i 1/2018 ↓, s. 65.
  32. ↑ Wesołowski (red.) i 2/2018 ↓, s. 154-155.
  33. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 23-24.
  34. ↑ Wesołowski (red.) i 2/2018 ↓, s. 271-272.
  35. ↑ Galster 1975 ↓, s. 395.
  36. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 32.
  37. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 16-20,32.
  38. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 19.
  39. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 24, 32.
  40. ↑ Wesołowski (red.) i 1/2018 ↓, s. 60, 77, 278, 314, 319.
  41. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 22, 32.
  42. ↑ Wesołowski (red.) i 1/2018 ↓, s. 60.
  43. ↑ a b Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 18 z 31 XII 1937, poz. 244.
  44. ↑ Satora 1990 ↓, s. 332.
  45. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 33.
  46. ↑ Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku - nasze eksponaty. [dostęp 2017-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-26)].
  47. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 3 z 26 III 1934, poz. 18.
  48. ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 280.
  49. ↑ Zarzycki 1997 ↓, s. 35.
  50. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 23 V 1927, s. 144.
  51. ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 23 V 1927, s. 147.
  52. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 I 1931, s. 14.
  53. ↑ a b Zenon Andrzejewski. Pułkownik Tadeusz Feliks Frączek (1893-1973). „Przemyskie Zapiski Historyczne”. Nr 12-13, s. 368, 2003. 
  54. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 26 II 1925, s. 94.
  55. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 4 II 1926, s. 51.
  56. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 4 II 1926, s. 50.
  57. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 IV 1928, s. 145.
  58. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 22 III 1929, s. 101.
  59. ↑ Zarządzenia Ministra Spraw Wojskowych. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 5, s. 31, 21 marca 1935. 
  60. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 VIII 1935, s. 95.
  61. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 VI 1934, s. 149.
  62. ↑ Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  63. ↑ Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  64. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓.
  65. ↑ Wyrwa 2015 ↓.
  66. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 2010.
  67. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 2424.
  68. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 5130.
  69. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 7629.
  70. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 14471.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=6_Pułk_Artylerii_Ciężkiej_(II_RP)&oldid=72627743”