Człowiek (rodzaj)

rodzaj ssaków

Człowiek[4] (Homo) – rodzaj ssaka naczelnego z podrodziny Homininae, będącego w obrębie rodziny człowiekowatych (Hominidae). Dzieli się on na współcześnie żyjącego człowieka rozumnego (Homo sapiens) oraz już wymarłe w gatunki człowieka zręcznego (Homo habilis), wyprostowanego (Homo erectus) i neandertalskiego (Homo neanderthalensis).

Człowiek
Homo[1]
Linnaeus, 1758[2]
Okres istnienia: 2,8–0 mln lat temu
2.8/0
2.8/0
[3]
Ilustracja
Ilustracja mężczyzny i kobiety Homo sapiens sapiens z zasobów misji Pioneer 10 oraz Pioneer 11
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Podkrólestwo

tkankowce właściwe

Infrakrólestwo

zwierzęta dwubocznie symetryczne

Nadtyp

wtórouste

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Infratyp

żuchwowce

Nadgromada

czworonogi

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Nadrząd

Euarchonty

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Infrarząd

małpokształtne

Parvordo

małpy wąskonose

Nadrodzina

człekokształtne

Rodzina

człowiekowate

Podrodzina

Homininae

Plemię

Hominini

Podplemię

Hominina

Rodzaj

człowiek

Typ nomenklatoryczny

Homo sapiens Linnaeus, 1758

Synonimy
  • Pithecanthropus Dubois, 1894
Gatunki

zobacz opis w tekście

Przedstawiciele rodzaju Homo charakteryzują się względnie dużą pojemnością puszki mózgowej, stałym przystosowaniem do pionowego utrzymywania wyprostowanego ciała oraz dłońmi z całkowicie przeciwstawnymi kciukami, dzięki którym ludzie posiadają zdolność precyzyjnego chwytu, umożliwiającego wytwarzanie i skuteczne używanie narzędzi.

Cechy ludzkie są rozwinięciem cech pozostałych ssaków człowiekowatych i człekokształtnych. U nich manifestują się one zdolnością do używania narzędzi (co zresztą zaobserwowano również wcześniej u innych gatunków, m.in. u słoni, ośmiornic, delfinów, niektórych gatunków ptaków i ryb[5][6][7]) czy skłonnością do pionizowania dwunożnej postawy (choć np. goryle podczas ruchu stale podpierają się pięściami, a człekokształtne gibbony większość czasu spędzają na dwóch łapach).

Osobny artykuł: Dwunożność.

Klasyfikacja i systematyka

edytuj

Klasyfikacja biologiczna umieszcza człowieka wśród ssaków naczelnych (Primates).

Historia

edytuj

Nazwa Homo została po raz pierwszy opublikowana przez Karola Linneusza w 1735 roku w pierwszej edycji Systema Naturae. Linneusz zaklasyfikował człowieka wraz z małpami człekokształtnymi w rzędzie Anthropomorpha. W X edycji Systema Naturae (1758), która dała początek współczesnej nomenklaturze binominalnej, Homo opisany został jako rodzaj ssaków naczelnych – Linneusz zastąpił nazwę Anthropomorpha nazwą Primates[2].

Linneusz zaliczył do tego rodzaju dwa „gatunki”:

  • Homo sapiens – człowieka współczesnego, którego nazwał również Homo diurnus (aktywny w dziennym świetle) – w tym wszystkie żyjące populacje z Europy (Europeus), Afryki (Afer), Ameryki (Americanus) i Azji (Asiaticus),
  • Homo nocturnus (aktywny w nocy) – małpy podobne do człowieka.

Definicja rodzaju Homo zmieniała się z upływem czasu. Obecnie przyjmuje się, że gatunki z tego rodzaju charakteryzują się prowadzeniem naziemnego, zamiast nadrzewnego trybu życia i poruszaniem się w postawie spionizowanej[8], mają większą od pozostałych człekokształtnych pojemność puszki mózgowej, ich kończyny mają budowę przystosowaną do utrzymywania wyprostowanej postawy ciała i dwunożnego chodu, kciuk jest dobrze ukształtowany i całkowicie przeciwstawny, a dłonie są zdolne zarówno do chwytu siłowego, jak i precyzyjnego[9].

Proces filogenetyczny prowadzący do powstania człowieka dokonywał się przez miliony lat od rozdzielenia linii ewolucyjnych Homo od pozostałych hominidów. Świadczy o tym szczególnie linia rozwoju australopiteków, które około 4,2 mln lat temu stanowiły, już wtedy długo istniejące, gałęzie odrębne od pozostałych Simiiformes.

Osobny artykuł: Antropogeneza.

Wśród pozostałych cech anatomicznych ludzi, oprócz wyprostowanej i dwunożnej postawy ciała, wymienia się także ograniczone owłosienie ciała, czerwień wargową, czy stałocieplność. Te ostatnie występują także u niektórych innych zwierząt.

Etymologia

edytuj
  • Homo: łac. homo, hominis „człowiek”[10].

Warto wspomnieć, że języku polskim nazwie Homo przypisywana jest nazwa zwyczajowa człowiek, choć pod tą nazwą potocznie rozumiany jest współczesny Homo sapiens.

Podział systematyczny

edytuj

Systematyka rodzaju Homo jest dotąd nieustalona, wiadomo jedynie, że w przeszłości występowało kilka gatunków, jednak co do ich liczby i stopnia ich pokrewieństwa nadal trwają spory. Homo sapiens to jedyny występujący dziś gatunek rodzaju Homo.
Przedstawiciele:

Nazwa Szacowany okres występowania Obszar występowania Uwagi
Homo habilis 2,5–1,5 (lub do 1) mln lat temu jez. Turkana, Kenia, Etiopia uznano go za twórcę narzędzi kamiennych
Homo rudolfensis 2,4-1,8 mln lat temu jez. Turkana, Kenia klasyfikowany pierwotnie jako Homo habilis lub Australopithecus sp.
Homo gautengensis ponad 2-0,6 mln lat temu Afryka Południowa opisany w maju 2010
Homo erectus 2 (lub 1,25)–0,05 mln lat temu Afryka, Azja, Europa potrafił niecić ogień; żył w społecznościach
Homo ergaster 1,9–1,7 (lub do 1,25) mln lat temu Afryka wschodnia i południowa klasyfikowany niekiedy jako Homo erectus (populacja afrykańska)
Homo georgicus 1,8–1,6 mln lat temu Gruzja możliwa klasyfikacja jako Homo ergaster
Człowiek z Denisowej Jaskini 1 mln (szacunkowo) – 38 tys. lat temu Syberia wyodrębniony na podstawie analizy DNA szczątków sprzed 41 tys. lat w marcu 2010
Homo cepranensis 900-800 tys. lat temu Włochy znany z jednego znaleziska datowanego na 900-800 tys. lat
Homo antecessor 800–350 tys. lat temu Hiszpania klasyfikowany niekiedy jako Homo heidelbergensis lub Homo erectus
Homo heidelbergensis 600–250 tys. lat temu Europa, Afryka, Chiny klasyfikowany niekiedy jako Homo erectus (populacja europejska) lub archaiczny Homo sapiens
Homo rhodesiensis 300–120 tys. lat temu Zambia
Homo sapiens od 200 tys. – nadal cały świat
Homo neanderthalensis 230–30 tys. lat temu Europa, zachodnia Azja
Homo floresiensis 100 tys. (lub do 1 mln) – 50 tys. lat temu Indonezja[11]

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Homo, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 20. (łac.).
  3. Brian Villmoare, William H. Kimbel, Chalachew Seyoum, Christopher J. Campisano, Erin DiMaggio, John Rowan, David R. Braun, J. Ramon Arrowsmith i Kaye E. Reed. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia. „Science”. 347 (6228), s. 1352–1355, 2015. DOI: 10.1126/science.aaa1343. (ang.). 
  4. W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 54. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  5. Wiedza i Życie, listopad 2011, str. 15
  6. 10 Animals That Use Tools [online], www.livescience.com [dostęp 2017-11-23].
  7. Animal Tool Use
  8. Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1971.
  9. Wojciech Bresiński: Encyklopedia audiowizualna Britannica : zoologia. Cz. 1. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2006. ISBN 83-6056-305-5.
  10. Palmer 1904 ↓, s. 330.
  11. Anthropologist Confirms 'Hobbit' Indeed A Separate Species. 29 stycznia 2007. [dostęp 2009-12-08]. (ang.).

Bibliografia

edytuj
  • T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
  • Civilizations of the Ancient Near East. J. M. Sasson (red.), J. Baines, G. Beckman, K. S. Rubinson (z-a. red.). T. 1. Nowy Jork: Simon & Schuster Macmillan, 1995. ISBN 0-684-19720-0.
  • African systems of kinship and marriage. A.R. Radcliffe-Brown, Daryll Forde (red.). Londyn-Nowy Jork: KPI – International African Institute, 1987. ISBN 0-7103-0234-7.
  • Man, evolution of. W: Encyclopaedia Britannica. T. 14. W. Benton, 1964, s. 758-769.
  • Human Nature. W: Encyclopaedia Britannica. T. 11. W. Benton, 1964, s. 827-828.

Linki zewnętrzne

edytuj