Wikipedia

Kler (film)

polski film (reż. Wojciech Smarzowski; 2018)

Kler – polski fabularny film obyczajowy z 2018 w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego na podstawie scenariusza napisanego przez reżysera oraz Wojciecha Rzehaka.

Kler
Gatunek film obyczajowy
Rok produkcji 2018
Data premiery 18 września 2018 (FPFF)
28 września 2018
Kraj produkcji  Polska
Język polski, łacina, ukraiński, słowacki, niemiecki, włoski
Czas trwania 133 minuty
Reżyseria Wojciech Smarzowski
Scenariusz Wojciech Smarzowski, Wojciech Rzehak
Główne role Arkadiusz Jakubik,
Jacek Braciak,
Janusz Gajos,
Robert Więckiewicz,
Joanna Kulig
Muzyka Mikołaj Trzaska
Zdjęcia Tomasz Madejski
Scenografia Jagna Janicka
Kostiumy Magdalena Jadwiga Rutkiewicz-Luterek
Montaż Paweł Laskowski
Produkcja Jacek Rzehak
Wytwórnia Profil Film
Dystrybucja Kino Świat
Budżet ok. 10 mln zł
Przychody brutto 29 913 342 $
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach

Muzykę do filmu skomponował Mikołaj Trzaska, zmontował go Paweł Laskowski, autorem zdjęć był Tomasz Madejski, scenografii Jagna Janicka, a kostiumów Magdalena Jadwiga Rutkiewicz-Luterek. Jego producentem był Jacek Rzehak (Profil Film), a dystrybutorem Kino Świat[1].

Premiera filmu odbyła się 18 września 2018 podczas 43. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni[2], na ekrany kin film wszedł 28 września 2018[3]. W weekend otwarcia (28–30 września 2018) obejrzało go 935 357 widzów[4], co jest najlepszym wynikiem w historii polskiego kina od 1989[5]. W serwisie Mediakrytyk film uzyskał ocenę 7,4/10 i 93% pozytywnych recenzji polskojęzycznych krytyków[6].

FabułaEdytuj

W filmie pokazano wydarzenia w kurii, w skromnej wiejskiej parafii oraz w parafii znajdującej się w średniej wielkości mieście[7].

Fabułę stanowią losy trzech księży katolickich. Ksiądz Lisowski (Jacek Braciak) jest pracownikiem kurii w dużym mieście. Marzy on o przeniesieniu do Watykanu, jednak staje mu na drodze arcybiskup Mordowicz (Janusz Gajos), który używając swoich politycznych wpływów buduje największe w Polsce sanktuarium. Ksiądz Trybus (Robert Więckiewicz) jest wiejskim proboszczem, który zmaga się z ludzkimi słabościami (alkohol, kochanka). Ksiądz Kukuła (Arkadiusz Jakubik) żarliwie wierzy, jednak pod wpływem wydarzeń w swojej parafii traci zaufanie wiernych[8].

ProdukcjaEdytuj

Budżet filmu, którego roboczy tytuł brzmiał „Głęboka taca”[7], wyniósł ok. 10 mln złotych[9]. Zdjęcia kręcono w Małopolsce (m.in. w bibliotece i kaplicy brzeskiego pałacu Goetzów)[10] oraz na Zaolziu w Czechach[2][11] (m.in. w parafii pw. Narodzenia Maryi Panny w Orłowej)[12]. W Polsce nie udało się znaleźć kościołów, w których można byłoby nakręcić zdjęcia do filmu[13].

Na wszystkich etapach produkcji – od rozpoczęcia prac nad scenariuszem, do powstania ostatecznej wersji – film był konsultowany z przedstawicielami Kościoła katolickiego: zarówno obecnymi, jak i byłymi księżmi[2][14][7]. Podczas pracy nad filmem do reżysera zgłaszały się osoby skrzywdzone przez duchownych[14]. Fragmenty zeznań ofiar księży pedofilów, które pojawiają się w filmie, zostały zaczerpnięte z książki Ekke Overbeeka pt. „Lękajcie się. Ofiary pedofilii w polskim Kościele mówią”[14].

„Kler” miał być filmem o wszystkich grzechach Kościoła[7]. Reżyser jako przyczyny jego nakręcenia wskazał wszechobecność religii i Kościoła w życiu codziennym w Polsce[7], szczególną rolę księdza w społeczeństwie, a także afery pedofilskie na Zachodzie.

Ksiądz to zawód społecznego zaufania. Duszpasterze udzielają spowiedzi. Są wzorcem moralnym dla katolików. Kto, jak nie oni, powinien być kryształowy? Myślę, że gdyby nie wybuchły afery pedofilskie na Zachodzie, nie zrobiłbym „Kleru”[15].

Zmontowany film został pokazany grupie księży, którzy przyznali, że nie obraża on uczuć religijnych i pokazuje Kościół takim, jakim naprawdę jest[16].

ObsadaEdytuj

Źródło: FilmPolski.pl[1]

W rolach głównych
W pozostałych rolach

OglądalnośćEdytuj

Jeden z filmów z największą liczbą widzów w Polsce. W weekend otwarcia film obejrzało 0,935 mln widzów[17], a w ciągu całego pierwszego tygodnia (do 4 października 2018 r.) 1,732 mln[18]. Do 7 października liczba ta wzrosła do 2,504 mln[19], do 11 października wyniosła 3,089 mln, do 18 października 3,849 mln[18], do 21 października wzrosła do 4,144 mln[17], a do 25 października 4,339 mln, co przyniosło mu trzecie miejsce wśród filmów z największą widownią po 1989 roku[18]. Do 4 listopada film obejrzało 4,799 mln osób[20], do 11 listopada 4,954 mln[21], do 18 listopada 5,015 mln[22], a do 3 stycznia 2019 r. 5,183 mln[23].

 

OdbiórEdytuj

W PolsceEdytuj

Recenzje
Publikacja Ocena
Movies Film  [24]
wPolityce.pl  [25]
Na Ekranie  [26]
Soundrive  [27]
Telemagazyn  [28]
WP  [29]
Film.org.pl  [30]
Interia  [31]
Spider’s Web  [32]
Trojmiasto.pl  [33]
Spór w kinie  [33]
FDB  [34]
Filmweb  [35]
Okiem Krytyka  [36]
Filmożercy  [37]
Multikino  [38]
PPE  [39]
Sfilmowani  [40]
Antyradio  [41]
Co Jest Grane 24  [42]
Esensja  [43]
Film  [44]
MovieAway  [45]
Radio RAM  [46]
Pociąg do kina  [47]
Popkultura Elitarna  [48]
Dobry Tygodnik Sądecki  [49]
Gamerweb  [50]
Myśliwiec Ogląda  [51]
Pełna Sala  [52]
Quentin  [53]
Dziennik Łódzki  [54]
Filmawka  [55]
Nie Tylko Gry  [56]
arytmia.eu  [57]
Box Office'owy Zawrót Głowy  [58]
Altao.pl  [59]
Bartłomiej Paszylk  [60]
Biegiem na film  [61]
Bliżej Ekranu  [62]
Czasopismo Lege Artis  [63]
dlaStudenta.pl  [64]
Esensja  [65]
Gameplay.pl  [66]
Film.org.pl (Skowroński, Barzowski)  [67]
Film.org.pl (Korczyński, Piwoński)  [67]
Kalejdoskop Wrocław  [68]
Klaps!  [69]
Mechaniczna Kulturacja  [70]
Para na film  [71]
Popbookownik  [72]
KinoŚwinka  [73]
Magivanga  [74]
Reporter-24.pl  [75]
Suchoty  [76]
Zielone Wiadomości  [77]
AllinCard  [78]
blog filmowy  [79]
Filmbuk  [80]
Filmosfera  [81]
Geek Factor  [82]
Po Napisach  [83]
Popkulturyści  [84]
CultureCafe  [85]
Co obejrzeć!  [86]
Z winem do kina  [87]
Kulturatka.pl  [88]
Z dala od polityki  [89]
Esensja  [90]
Troyann  [91]

7 sierpnia 2018 zwiastun filmu został usunięty z sieci internetowej przez dystrybutora. Powrócił dzień później z wyciętą sceną łóżkową z udziałem prawie nagich Joanny Kulig i Roberta Więckiewicza[92]. Ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski, który miał możliwość obejrzenia filmu przed premierą, stwierdził, że „»Kler« to tylko agitka wojującego ateisty, a nie „moralny niepokój”[93]. Zarzucił on twórcom m.in. nieobiektywne i tendencyjne nakreślenie obrazu polskiego duchowieństwa oraz profanację wartości religijnych, np. przez parodiowanie Ostatniej Wieczerzy, ośmieszanie sakramentów czy znaku Opatrzności Bożej[94]. Zdaniem duchownego Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego nie powinno finansować filmu[95]. Minister kultury Piotr Gliński odciął się od informacji o jego finansowaniu[5][96].

Z retransmisji gali z festiwalu filmowego w Gdyni w TVP Kultura wycięto fragment wypowiedzi Smarzowskiego, który odbierając Nagrodę Publiczności zażartował, że liczył na odebranie jej z rąk Jacka Kurskiego[5][97]. W odpowiedzi na to prezes TVP nazwał film „szmirą” i „tandetną prowokacją”, a Wiadomości TVP poświęciły mu materiał w głównym wydaniu[5][97]. Pod adresem filmu padły zarzuty o brak wiarygodności i atakowanie Kościoła[5][97].

Wejściówki i bilety na film rozchodziły się „błyskawicznie”[98] i „w rekordowym tempie”[5], zorganizowano także dodatkowy pokaz dla tysiąca osób (na dużej scenie Teatru Muzycznego)[98]. Film okazał się „hitem frekwencyjnym festiwalu filmowego w Gdyni”[98].

Film w zależności od kina wyświetlany był od kilkunastu do kilkudziesięciu razy dziennie (w dniu premiery w poznańskim Multikinie odbyły się 22 pokazy)[5]. Rekord należał do multipleksu w Zabrzu, gdzie film Smarzowskiego wyświetlono 24 razy[11][99]. Z powodu ogromnego zainteresowania, w większości kin nie można było rezerwować biletów na seans[5]. W kinach odbyła się rekordowa liczba seansów – film wszedł od razu na 478 ekranów[99].

Tomasz Raczek napisał, że „nie wyobraża sobie, żeby Kleru nie obejrzeli wszyscy Polacy”[93][2]. Jego zdaniem obraz można porównać do „amerykańskiego zaangażowanego kina Olivera Stone’a albo filmów w rodzaju »Spotlight«, zaś przedstawioną w nim hierarchię polskiego Kościoła – do „mafii z »Ojca chrzestnego«”, a „gorączka na widowni jest taka, jaką pamiętam sprzed lat, gdy na reglamentowanych seansach pokazywano »Człowieka z marmuru« Wajdy”[93]. Barbara Hollender stwierdziła, że przypisywanie Smarzowskiemu „obrazoburczego antyklerykalizmu i chęci walki z katolicyzmem” nie jest właściwe, a film „nie obraża niczyich uczuć”[93]. Zdaniem Łukasza Maciejewskiego z portalu Onet.pl film bliski jest „potraktowanej à rebours duchowej literatury spod znaku Bernanosa czy filozoficznych rozważań Ciorana”[93]. Krzysztof Burnetko napisał, że film „robi wrażenie bynajmniej nie przez epatowanie sensacją, lecz przeciwnie: poważnym podejściem do poważnego problemu. (...) Dobry, istotny film”[100]. Z kolei Łukasz Adamski z prawicowego portalu wPolityce.pl napisał, że to „film wściekle antyklerykalny”, „to film nieprzyjaciela Kościoła”[93][2]. Równocześnie jednak film pozytywnie ocenili publicyści katolickiego kwartalnika Więź[101], ordynariusz opolski biskup Andrzej Czaja[102], dominikanin Tomasz Golonka[103] oraz jezuita Grzegorz Kramer[104] i wielu innych duchownych. Na 43. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oklaski publiczności po filmie trwały 11 min i 2 sek. (pomiar nieoficjalny), co było wtedy najdłuższą owacją w historii festiwalu i wskazywało film jako faworyta do nagrody Złotego Klakiera przyznawanej przez publiczne Radio Gdańsk. Jeszcze w trakcie konkursu prezes radia Dariusz Wasielewski poinformował, że nagroda w tej edycji festiwalu nie zostanie przyznana z powodu problemu z oceną prawidłowości pomiarów długości oklasków. Po ogłoszeniu decyzji dziennikarze Radia Gdańsk zmierzyli oklaski po innym konkursowym filmie Jak pies z kotem Janusza Kondratiuka, które trwały 11 min 27 sek.[105]. 52 pracowników i współpracowników Radia Gdańsk podpisało się później pod listem otwartym, w którym stwierdzili, że prezes rozgłośni Dariusz Wasilewski wykorzystał pretekst, aby nie przyznać filmowi Kler nagrody Złotego Klakiera, a sprawa miała podtekst polityczny[106].

Anna Sobecka, posłanka PiS, wystąpiła z zapytaniem do ministra kultury o powód dofinansowania filmu z budżetu państwa[107]. Z kolei w kilku polskich miastach zapowiadano, że nie będzie projekcji filmu w miejscowych kinach, lub czyniono próby, aby do pokazów filmowych nie dopuścić. Takie sytuacje miały miejsce m.in. w Ostrołęce[108][109], Grodzisku Mazowieckim[110], Sokółce[111] czy Ełku[11][112].

Paweł Soloch, szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego, ocenił, że najnowsza produkcja Smarzowskiego zrobiona jest „ze złą intencją, w takiej konwencji, jak hitlerowcy robili filmy o Żydach”[5].

Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy wezwało do bojkotu filmu[113]. Obóz Narodowo-Radykalny oraz organizatorzy Marszu Niepodległości zapowiadali blokowanie i egzorcyzmy przed kinami pokazującymi film „Kler”, m.in. w Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Łodzi, Rzeszowie, Toruniu, Warszawie i Wrocławiu[114].

W pierwszy weekend wyświetlania filmu w kinach obejrzało go 935 357 widzów, bijąc rekord otwarcia kinowego w Polsce po 1989[11][115]. Kontrowersje, jakie wzbudził film i jeden z ich przejawów, jakimi były publikacje, które pojawiły się w Internecie i mediach społecznościowych, miały swój finansowy wymiar. Gdyby wszystkie publikacje na temat filmu, które pojawiły się we wrześniu były publikacjami reklamowymi, ich koszt wyniósłby 61 mln zł[116]. W ciągu tygodnia „Kler” prawie podwoił swoją rekordowa oglądalność z weekendu – film zobaczyło łącznie 1,73 mln osób[117]. W dziesięć dni od premiery osiągnął status największego hitu frekwencyjnego 2018; film zobaczyło wtedy już 2 504 616 osób[3]. Do 12 października Kler przyciągnął do kin już 3 089 315[118] osób, przez co uplasował się na dziewiątym miejscu w zestawieniu filmów z największą widownią w Polsce po 1989[119].

Zaledwie w 18 dni od wprowadzenia do regularnej dystrybucji, z liczbą 3 538 214 widzów osiągnął piątą co do wielkości widownię kinową po 1989 roku, wyprzedzając między innymi Titanica i Pasję[120]. Produkcja pod względem liczby widzów zajmowała (17 października) wśród XXI-wiecznych filmów trzecie miejsce – po Quo Vadis Jerzego Kawalerowicza (4 300 351 widzów ) oraz Avatarze Jamesa Camerona (3 677 893 widzów)[120].

Po czterech pełnych tygodniach od wprowadzenia do dystrybucji Kler osiągnął liczbę 4 339 089 widzów, plasując się na trzecim miejscu pod względem wielkości widowni w okresie od 1989 roku w Polsce i na pierwszym miejscu wśród filmów wyprodukowanych w XXI wieku[121]. W owym czasie osiągnął też przychód ponad 87 milionów złotych, drugi co do wielkości wśród polskich filmów po 1989 roku[121].

Według wstępnych szacunków z 12 października, przychody z „Kleru” przekroczyły 63 mln zł, co sugerować może również, że film Smarzowskiego znalazł się już wśród najbardziej kasowych produkcji po 1989[119].

Minister kultury Piotr Gliński przyznał, że nie widzi powodu, by gratulować Wojciechowi Smarzowskiemu, ponieważ jego zdaniem, z ważnego tematu zrobił „karykaturę”[122]. Minister Gliński przyznał również, że sam filmu nie oglądał, ale czytał streszczenie scenariusza[122].

W 2019 film miał trafić do streamingowego serwisu Showmax[5][123], jednak 25 stycznia 2019 roku Showmax sprzedał licencję na film serwisowi internetowemu Player.pl[124]. Ma to związek z zakończeniem działalności serwisu Showmax w Polsce z dniem 31 stycznia 2019 roku[124][125].

Za granicąEdytuj

Seanse filmu pod angielskim tytułem Clergy zorganizowano w: Irlandii, Szwecji, Wielkiej Brytanii (premiera: 11 października 2018), Austrii, Belgii, Holandii, Islandii (12 października 2018), Niemczech i Norwegii (19 października 2018)[126][127][128]. Na Wyspach Brytyjskich od 11 października zaplanowano ponad 200 seansów[117][126]. Prawa do filmu zostały także sprzedane do Kanady i USA[119] oraz Luksemburga[11].

Na Wyspach Brytyjskich przez pierwsze trzy dni wyświetlania film zarobił 1 002 754 funtów[120], co oznacza najlepsze otwarcie w historii polskiego kina wyświetlanego za granicą[11][122].

O filmie Smarzowskiego rozpisywały się prestiżowe zachodnie media, na czele z „The New York Times”, „The Guardian” i „The Hollywood Reporter”[122][129].

„Film przedstawiający polskich księży jako skorumpowanych, pijanych cudzołożników i pedofilów jest hitem box-office’u w Polsce, wywołując przy tym kontrowersje i zachęcając setki ludzi do opowiedzenia o molestowaniu” – napisał „The Guardian”[122].

„»Kler« odbił się szerokim echem w Polsce” – napisano w „The Hollywood Reporter”. „Film zachęcił wielu Polaków do opowiedzenia swoich historii o tym, jak byli wykorzystywani seksualnie przez obecnych i byłych księży”[122].

„Film uznany przez konserwatystów za »szmirę« wypełnił kina w katolickiej Polsce” – „New York Times”[122][130].

Nagrody i wyróżnieniaEdytuj

Popularność „Kleru”Edytuj

Zobacz też: Lista filmów z największą liczbą widzów w Polsce.

Kler jest wysoko w rankingach popularności (m.in. pobił kilka rekordów[133]), o czym świadczą następujące osiągnięcia:

  • najlepsze otwarcie w polskich kinach po 1989 roku – 935 000 widzów w premierowy weekend,
  • najlepszy drugi, trzeci i czwarty weekend w historii polskiego kina (frekwencja),
  • najpopularniejszy w kinach film w dorobku Wojtka Smarzowskiego – poprzedni należał do Wołynia (1,4 mln widzów),
  • piąty rezultat w box office po 89. roku : 29 913 342 $[134][135],
  • zyski z Pasji Mela Gibsona (3 461 047 widzów) i Titanica Jamesa Camerona (3 513 480 widzów) pobite w 16 dni,
  • najlepsze otwarcie w historii polskiego kina za granicą – 1,32 mln dolarów (dotychczasowy rekord – 1,05 mln dolarów należał do Botoksu),
  • najbardziej dochodowy polski film po 1989 roku – 105,261 mln zł (stan na przełom 2018/2019; dotychczasowy rekord – 105,1mln zł należał do Ogniem i mieczem)[23].

SequelEdytuj

Planowana jest produkcja sequela pt. Kler 2. Kontynuacją filmu, w realiach Watykanu, zainteresowani są Włosi. Budżet ma wynieść 20 mln euro[136].

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ a b Kler w bazie filmpolski.pl
  2. ↑ a b c d e „Wspaniały, powalający, ważny i wielki film” – krytycy filmowi oceniają „Kler”. press.pl. [dostęp 2018-09-19].
  3. ↑ a b Ponad 2,5 miliona widzów. „Kler” hitem frekwencyjnym tego roku, „TVN24.pl” [dostęp 2018-10-09].
  4. ↑ „Kler” pobił rekord wszech czasów. Znamy oglądalność (pol.). gazeta.pl, 2018-10-01. [dostęp 2018-10-01].
  5. ↑ a b c d e f g h i j Rekordowy wynik „Kleru”. 935 tys. widzów w weekend otwarcia (pol.). onet.pl, 2018-10-01. [dostęp 2018-10-01].
  6. ↑ Kler (2018) recenzje krytyków – mediakrytyk.pl [dostęp 2018-11-07] (pol.).
  7. ↑ a b c d e Aleksandra Pawlicka. To, co mnie wkurza. Smarzowski o klerze i „Klerze”. „Newsweek”, s. 11, 1 października 2018. 
  8. ↑ Kler – opis filmu. filmweb.pl. [dostęp 2018-09-29].
  9. ↑ Producent filmu Kler będzie musiał oddać pieniądze z dotacji państwa. money.pl, 2018-10-03
  10. ↑ Film „Kler” był kręcony m.in. w Pałacu Goetzów w Brzesku. bochnianin.pl. [dostęp 2018-09-29].
  11. ↑ a b c d e f „Kler” obejrzało już ponad 4 mln widzów. Co musisz wiedzieć o filmie Smarzowskiego?, „Onet Kultura”, 23 października 2018 [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  12. ↑ Kler kręcony w Czechach, bo polska hierarchia ”niegotowa” na taki film. 4stars.pl. [dostęp 2018-09-19].
  13. ↑ Aleksandra Pawlicka. To, co mnie wkurza. Smarzowski o klerze i „Klerze”. „Newsweek”, s. 14, 1 października 2018. 
  14. ↑ a b c 43. Festiwal Filmów Fabularnych w Gdyni, dzień drugi: Smarzowski znowu porusza. onet.pl, 2018-09-19. [dostęp 2018-09-20].
  15. ↑   Janusz Wróblewski. Wstajemy z kolan (wywiad z Wojciechem Smarzowskim). „Polityka”. 40 (3180), s. 16, 2018-10-02. Warszawa: POLITYKA Sp. z o.o. S.K.A.. ISSN 0032-3500. [dostęp 2018-10-10]. 
  16. ↑ Aleksandra Pawlicka. To, co mnie wkurza. Smarzowski o klerze i „Klerze”. „Newsweek”, s. 12, 1 października 2018. 
  17. ↑ a b „Kler' ma już 4,14 mln widzów, wyprzedził „Avatara' [dostęp 2018-10-23] (pol.).
  18. ↑ a b c „Kler” wyprzedził „Quo vadis”: 4,34 mln widzów, 87 mln zł wpływów [dostęp 2018-10-29] (pol.).
  19. ↑ „Kler” jest już największym hitem kinowym br. 2,5 mln widzów w 10 dni [dostęp 2018-10-23] (pol.).
  20. ↑ „Kler” zdetronizowany. „Bohemian Rhapsody” na szczycie w Polsce, „Onet Kultura”, 6 listopada 2018 [dostęp 2018-11-07] (pol.).
  21. ↑ „Planeta singli 2” i „Bohemian Rhapsody” przebojem idą przez kina. Podsumowanie weekendu. – BOX OFFICE – Box Office'owy Zawrót Głowy, „BOX OFFICE – Box Office'owy Zawrót Głowy”, 14 listopada 2018 [dostęp 2018-11-15] (pol.).
  22. ↑ „Kler” w polskich kinach obejrzało 5 mln widzów [dostęp 2018-11-19] (pol.).
  23. ↑ a b Mikołaj Fudziński: „Kler” najbardziej dochodowym polskim filmem od co najmniej 30 lat. Next Gazeta.pl, 2019-01-07. [dostęp 2019-01-07].
  24. ↑ Kler – recenzja filmu Wojciecha Smarzowskiego prosto z Gdyni!. moviesroom.pl, 2018-09-18. [dostęp 2018-09-19].
  25. ↑ Kler. Ja znam inny Kościół. Recenzja. wpolityce. [dostęp 2018-09-19].
  26. ↑ Kler – recenzja filmu [43. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni]. naekranie.pl. [dostęp 2018-09-19].
  27. ↑ 43. FPFF: Kler. soundrive.pl. [dostęp 2018-09-19].
  28. ↑ Kler. Pedofilia, pijaństwo, pozamałżeńskie ciąże i drogie samochody, czyli polski Kościół według Wojciecha Smarzowskiego. telemagazyn.pl. [dostęp 2018-09-19].
  29. ↑ Artur Zaborski: „Dostajemy pięścią między oczy”. Widzieliśmy film Kler. film.wp.pl, 2018-09-14. [dostęp 2018-09-19].
  30. ↑ Kler. Recenzja najnowszego filmu Wojciecha Smarzowskiego (Gdynia 2018). film.org.pl, 2018-09-19. [dostęp 2018-09-19].
  31. ↑ Kler: Ludzie grzeszni. interia.pl. [dostęp 2018-09-19].
  32. ↑ Smarzowski uderza z wielką siłą w splot słoneczny moralności. Kler wzbudzi potężne emocje. spiderweb.pl, 2018-09-19. [dostęp 2018-09-19].
  33. ↑ a b Recenzja filmu Kler Wojtka Smarzowskiego. trojmiasto.pl. [dostęp 2018-09-19].
  34. ↑ Gdynia 2018: Kler (reż. Wojciech Smarzowski). fdb.pl. [dostęp 2018-09-21].
  35. ↑ Zło w dom. filmweb.pl. [dostęp 2018-09-21].
  36. ↑ Kler odarty z szat. okiemkrytyka.com. [dostęp 2018-09-21].
  37. ↑ Kler – recenzja filmu (pol.). filmozercy.com, 2018-09-22. [dostęp 2018-09-28].
  38. ↑ Kler. 43. PFFF w Gdyni (ang.). multikino.pl. [dostęp 2018-09-28].
  39. ↑ Kler – recenzja filmu. Diabeł tkwi w szczegółach (pol.). ppe.pl. [dostęp 2018-09-28].
  40. ↑ Kler – Recenzja przedpremierowa #416. Sfilmowani 2018-09-26.
  41. ↑ „Kler”, reż. Wojciech Smarzowski (pol.). antyradio.pl. [dostęp 2018-09-28].
  42. ↑ „Kler” Wojciecha Smarzowskiego to więcej niż kino, to szansa na oczyszczenie (pol.). wyborcza.pl. [dostęp 2018-09-28].
  43. ↑ Sztuka? Gdzieś zaginęła. Ale szlak został przetarty (pol.). Esensja.pl. [dostęp 2018-09-28].
  44. ↑ Michał Kaczoń: KLER – Wojciech Smarzowski o kościele (pol.). film.com.pl, 2018-09-26. [dostęp 2018-09-28].
  45. ↑ „Kler”, reż. Wojciech Smarzowski (2018) (pol.). movieway.pl, 2018-09-26. [dostęp 2018-09-28].
  46. ↑ Kler. radioram.pl. [dostęp 2018-10-03].
  47. ↑ Kler (pol.). pociagdokina.word.press.com, 2018-09-28. [dostęp 2018-10-01].
  48. ↑ Recenzja: Kler (2018, reż. Wojtek Smarzowski) (pol.). popkulturaelitarna.wordpress.com, 2018-09-29. [dostęp 2018-10-01].
  49. ↑ Szarek o filmach (133): Człowiekiem jestem, czyli „Kler” Wojciecha Smarzowskiego (pol.). dts24.pl, 2018-09-29. [dostęp 2018-10-01].
  50. ↑ Kler – recenzja filmu (pol.). gamerweb.pl. [dostęp 2018-10-01].
  51. ↑ KLER. Smarzowski kontra Kościół (pol.). mysliwiecoglada.pl, 2018-09-29. [dostęp 2018-10-01].
  52. ↑ Było ich trzech – recenzja filmu „Kler” (pol.). pelnasala.pl, 2018-09-28. [dostęp 2018-10-01].
  53. ↑ Recenzja filmu Kler (2018), reż. Wojtek Smarzowski (pol.). quentin.pl, 2018-09-28. [dostęp 2018-10-01].
  54. ↑ Dariusz Pawłowski: „Kler”: Trzepanie pałą dywanu z tego, co pod niego zostało zamiecione (pol.). dzienniklodzki.pl. [dostęp 2018-10-01].
  55. ↑ „Kler” – Recenzja (pol.). filmawka.pl, 2018-09-29. [dostęp 2018-10-01].
  56. ↑ Ludzie ułomni – recenzja filmu Kler (pol.). nietylkogry.pl, 2018-09-30. [dostęp 2018-10-01].
  57. ↑ Krzyż Pański z Kościołem. Recenzja filmu Kler (pol.). arytmia.eu. [dostęp 2018-10-01].
  58. ↑ Kler – recenzja – BOX OFFICE – Box Office'owy Zawrót Głowy, „BOX OFFICE – Box Office'owy Zawrót Głowy”, 2 października 2018 [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  59. ↑ l, „Kler” – Ksiądz też człowiek… – Recenzje filmów, „Altao.pl” [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  60. ↑ Kler | ★★½ –, 2 października 2018 [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  61. ↑ KLER – moralitet na miarę naszych czasów [SPRINTERSKA RECENZJA], „Biegiem na film”, 30 września 2018 [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  62. ↑ Premiera tygodnia – „Kler”: A kto jest bez winy… | Bliżej Ekranu, blizejekranu.pl [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  63. ↑ 'Kler' Smarzowskiego [recenzja]: to nie jest 'Monachomachia' Krasińskiego, „Czasopismo Lege Artis”, 29 września 2018 [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  64. ↑ Kler – recenzja, „dlaStudenta.pl” [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  65. ↑ Esensja: ‹Człowiek z rozgoryczenia› – Piotr Dobry, „Esensja.pl” [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  66. ↑ m, l, Recenzja filmu Kler – mało sacrum dużo profanum, gameplay.pl [dostęp 2018-10-07].
  67. ↑ a b Redaktorzy film.org.pl oceniają KLER, „Film.org.pl”, 30 września 2018 [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  68. ↑ I odpuść nam nasze winy – recenzja filmu „Kler” – kalejdoskop.wroclaw.pl, kalejdoskop.wroclaw.pl [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  69. ↑ KLER to film głęboko chrześcijański – KLAPS!, klapsblog.pl [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  70. ↑ „Kler” – recenzja filmu – Mechaniczna Kulturacja, „Mechaniczna Kulturacja”, 1 października 2018 [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  71. ↑ Kler – wyjątkowa recenzja po zobaczeniu filmu, a nie przed – Para na film, „Para na film”, 30 września 2018 [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  72. ↑ Film o ludziach. „Kler” – recenzja filmu, „Popbookownik”, 2 października 2018 [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  73. ↑ Kler |, kinoswinka.pl [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  74. ↑ Kler (2018), „MAGIVANGA”, 9 października 2018 [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  75. ↑ Recenzja filmowa: Kler – Reporter-24.pl, reporter-24.pl [dostęp 2018-10-26].
  76. ↑ Ludzie, „Suchoty”, 7 października 2018 [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  77. ↑ Wszystko, co ludzkie, „Zielone Wiadomości”, 8 października 2018 [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  78. ↑ #ALLINMOVIE – Kler w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego, „All In Card”, 16 października 2018 [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  79. ↑ recenzja ,,Kler'' [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  80. ↑ Kler – recenzja filmu, Filmbuk [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  81. ↑ Kler (2018) – Filmosfera, filmosfera.pl [dostęp 2018-10-26].
  82. ↑ RECENZJA: Kler – Geek Factor, geek-factor.pl [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  83. ↑ Kler – Po napisach | z pasją o filmach, „Po napisach | z pasją o filmach”, 15 października 2018 [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  84. ↑ Kler – recenzja filmu Wojciecha Smarzowskiego o kościele, „Popkulturysci.pl”, 16 października 2018 [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  85. ↑ Wiara, człowieczeństwo, grzech – przemyślenia z filmu Kler –, 7 października 2018 [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  86. ↑ Kler – czuje się oszukany! | Co OBEJRZEĆ!, „Co OBEJRZEĆ!”, 18 października 2018 [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  87. ↑ „Kler” i Paul Jaboulet Aine Chateauneuf du Pape Les Cedres, „Z winem do kina”, 19 października 2018 [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  88. ↑ k, „Kościół jest święty, ale tworzą go ludzie grzeszni.” „Kler” (recenzja), „Kulturatka.pl – wydarzenia kulturalne w Krakowie, koncerty, festiwale, kino, teatr, wystawy, literatura | Krakowski serwis kulturalny” [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  89. ↑ Kler, „Z dala od polityki”, 25 października 2018 [dostęp 2018-11-07] (pol.).
  90. ↑ Esensja: ‹Usłyszcie ich krzyk!› – Sebastian Chosiński, „Esensja.pl” [dostęp 2018-11-07] (pol.).
  91. ↑ Więcej niż film, bo fenomen – recenzja filmu „Kler” – Troyann.pl, „Troyann.pl”, 31 października 2018 [dostęp 2018-11-07] (pol.).
  92. ↑ Kler: zwiastun filmu Wojciecha Smarzowskiego wrócił do sieci. Co się w nim zmieniło?. antyradio.pl. [dostęp 2018-10-02].
  93. ↑ a b c d e f Zachwyty recenzentów i oburzenie na prawicy. Reakcje po premierze Kleru. newsweek.pl, 2018-09-19. [dostęp 2018-09-19].
  94. ↑ Film „Kler”, czyli uzdrawianie Kościoła za pomocą siekiery. rmf24.pl, 13 września 2018. [dostęp 2018-10-03].
  95. ↑ Kler sfinansowany z publicznych pieniędzy. dorzeczy.pl. [dostęp 2018-09-11].
  96. ↑ Gliński do Isakowicza-Zaleskiego: nie dałem ani grosza na film „Kler” (pol.). onet.pl, 2018-09-11. [dostęp 2018-10-01].
  97. ↑ a b c 43. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni: w TVP Kultura wycięto żart Smarzowskiego o prezesie TVP (pol.). onet.pl, 2018-09-23. [dostęp 2018-10-01].
  98. ↑ a b c „Kler” Smarzowskiego frekwencyjnym przebojem festiwalu. trojmiasto.wyborcza.pl. [dostęp 2018-09-19].
  99. ↑ a b „Kler” zapisze się w historii kina. Po rekordowej Polsce, biletów brakuje w kolejnych europejskich krajach, „Noizz”, 3 października 2018 [dostęp 2018-10-07] (pol.).
  100. ↑ Krzysztof Burnetko: Antychrześcijanie, ewangelicy i inni Polaków wrogowie. polityka.pl, 27 września 2018. [dostęp 2018-09-29].
  101. ↑ „Kler” to (jednak) film z pierwiastkiem chrześcijańskim (pol.). wiez.com.pl. [dostęp 2018-10-01].
  102. ↑ Biskup Czaja po obejrzeniu „Kleru”: czasem mam do czynienia z taką patologią wśród księży (pol.). deon.pl. [dostęp 2018-10-02].
  103. ↑ Byłem na filmie „Kler” (ang.). dominikanie.pl. [dostęp 2018-10-02].
  104. ↑ O pewnym filmie… (pol.). grzegorzkramer.pl. [dostęp 2018-10-01].
  105. ↑ Nie będzie Złotego Klakiera dla filmu Kler. trojmiasto.pl, 21 września 2018. [dostęp 2018-10-03].
  106. ↑ Załoga Radia Gdańsk o decyzji ws. „Kleru”, „Gazeta Wyborcza” 25 września 2018, s. 7.
  107. ↑ Kompromitacja Sobeckiej. Nie widziała „Kleru”, a już rozważa wycofanie filmu z kin. natemat.pl. [dostęp 2018-10-03].
  108. ↑ Tomasz Molga: Ostrołęka zdejmuje film „Kler”. Patronem miasta jest Jan Paweł II, prezydentem katecheta. wp.pl. [dostęp 2018-10-03].
  109. ↑ „Kler” Wojciecha Smarzowskiego zakazany w Ostrołęce? Mieszkańcy są oburzeni. antyradio.pl. [dostęp 2018-10-03].
  110. ↑ Kolejne miasto nie pokaże „Kleru” po premierze. Dziwne tłumaczenie w miejscowym kinie. natemat.pl. [dostęp 2018-10-03].
  111. ↑ Emisja filmu „Kler” w Sokółce pod znakiem zapytania (pol.). sokolka.tv. [dostęp 2018-09-26].
  112. ↑ „Kler” zablokowany też w Ełku? Radny powołał się na Jana Pawła II: „Nie opluwa się własnej matki”. gazeta.pl, 26 września 2018.
  113. ↑ Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy wzywa do bojkotu filmu „Kler”. wyborcza.pl. [dostęp 2018-09-26].
  114. ↑ Będzie BLOKADA kin i EGZORCYZM! „Nie dopuścimy do oglądania filmu „KLER”. wyborcza24.pl. [dostęp 2018-10-03].
  115. ↑ „Kler” pobił rekord kinowego otwarcia. 935 tys. widzów w trzy dni (pol.). businessinsider.com, 2018-10-01. [dostęp 2018-10-01].
  116. ↑ „Kler”: publikacje w internecie warte 60 mln zł (pol.). onet.pl, 2018-10-02. [dostęp 2018-10-02].
  117. ↑ a b „Kler” podwoił rekordową oglądalność. Film Smarzowskiego dobija do 2 mln widzów (pol.). Gazeta.pl. [dostęp 2018-10-08].
  118. ↑ „Kler”: 3 mln widzów w dwa tygodnie. Rewelacyjna passa filmu Smarzowskiego trwa, „wyborcza.pl” [dostęp 2018-10-12] (pol.).
  119. ↑ a b c „Kler” wśród 10 filmów z największą widownią w Polsce po 1989 roku, „TVN24.pl” [dostęp 2018-10-12].
  120. ↑ a b c „Kler” zalicza kolejny rekord. Świetny wynik za granicą, „TVN24.pl” [dostęp 2018-10-17].
  121. ↑ a b „Kler” najchętniej oglądanym filmem w Polsce w XXI wieku, „TVN24.pl” [dostęp 2018-10-26].
  122. ↑ a b c d e f g „Kler” z kolejnym rekordem. Historyczne otwarcie w UK i Irlandii, „Onet Kultura”, 16 października 2018 [dostęp 2018-10-17] (pol.).
  123. ↑ „Kler” online na Showmax w przyszłym roku (pol.). onet.pl, 2018-10-01. [dostęp 2018-10-01].
  124. ↑ a b [https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/kler-w-player-od-6-lutego-player-odkupil-od-showmax-licencje-wojtek-smarzowski Player.pl kupiÅ‚ licencjÄ™ do filmu „Klerâ€� Smarzowskiego], wirtualnemedia.pl, 25 stycznia 2019 [dostęp 2019-01-28] (pol.).
  125. ↑ [https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/koniec-showmax-znika-z-polski-dlaczego-co-z-produkacjami Showmax znika z Polski. „PrzegraÅ‚ walkÄ™ o treÅ›ci. Powstanie wolna przestrzeÅ„ dla innych graczyâ€�], wirtualnemedia.pl, 13 grudnia 2018 [dostęp 2019-01-28] (pol.).
  126. ↑ a b „Kler” pobił rekord w Polsce, bilety wyprzedają się też w Europie. Ponad 200 seansów na Wyspach (pol.). Gazeta.pl. [dostęp 2018-10-08].
  127. ↑ „Kler” pobił rekord w Polsce, bilety wyprzedają się też w Europie. Ponad 200 seansów na Wyspach. Gazeta.pl, 2018-10-02. [dostęp 2018-10-03].
  128. ↑ Oskar Netkowski: Europa także oszalała na punkcie „Kleru”. W Holandii i Norwegii bilety wyprzedają się w mgnieniu oka. Wirtualna Polska, 2018-10-03. [dostęp 2018-10-03].
  129. ↑ Kolejne zagraniczne serwisy odnotowują sukces „Kleru”, „Onet Kultura”, 15 października 2018 [dostęp 2018-10-17] (pol.).
  130. ↑ „New York Times” o „Klerze”: film uznany przez konserwatystów za „szmirę” wypełnił kina w katolickiej Polsce, „Onet Kultura”, 9 października 2018 [dostęp 2018-10-17] (pol.).
  131. ↑ Marta Kowalska, Specjalne Złote Lwy dla „Kleru” Wojciecha Smarzowskiego!. elle.pl, 22 września 2018.
  132. ↑ „Zimna Wojna” ze Złotymi Lwami na 43. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych. Trwa gala zamknięcia. wyborcza.pl, 22 września 2018.
  133. ↑ Kler zaczyna podbijać Europę. Bije kolejny rekord box office (pol.). naEKRANIE.pl. [dostęp 2018-10-19].
  134. ↑ Kler (2018) – Financial Information, „The Numbers” [dostęp 2018-10-22].
  135. ↑ Kler – International Box Office Results – Box Office Mojo, boxofficemojo.com [dostęp 2018-10-22] (ang.).
  136. ↑ Hanna Zakrzewska, Ogromny sukces "Kleru" Wojtka Smarzowskiego nie mógł umknął uwadze zachodnich producentów. Pierwsi w kolejce są Włosi, którzy chcieliby przenieść akcję filmu do Watykanu. Budżet "Kleru 2" może wynosić nawet 20 mln euro, | 27-11-2018

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kler_(film)&oldid=58498847”