Latynizacja w Związku Radzieckim

Latynizacja w Związku Radzieckim – nazwa kampanii prowadzonej w latach 1920–1930, która miała na celu zastąpienie tradycyjnych systemów pisania dla wszystkich języków Związku Radzieckiego systemami, które używałyby pisma łacińskiego lub do tworzenia skryptu łacińskiego systemy oparte na językach, które w tamtym czasie nie miały systemu.

Historia edytuj

Romanizacja rozpoczęła się od języków, które używały pisma opartego na alfabecie arabskim. Ruch na rzecz łaciny zamiast alfabetu arabskiego rozpoczął się w 1921 r. w Azerbejdżanie i na Północnym Kaukazie (Inguszetia, Osetia Północna i Kabarda). W marcu 1926 r. w Baku odbył się pierwszy kongres turecki, w którym przedstawiciele ludów tureckich z udziałem tureckich uczonych z Leningradu i Moskwy zadecydowali o potrzebie zastosowania doświadczenia Azerbejdżanu w latynizacji w innych republikach i autonomicznych regionach ZSRR. Powołano Wszechzwiązkowy Komitet Centralny Nowego Alfabetu Tureckiego (OKC NAT), który miał kierować tymi pracami. Pierwsze Plenum Ogólnorosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego NAT, które odbyło się w Baku w 1927 r., przyjęło projekt ujednoliconego nowego tureckiego alfabetu z 34 literami Janalif z dodatkowymi znakami wprowadzonymi do niego dla poszczególnych języków, w razie potrzeby^[1].

Pod koniec lat trzydziestych większość języków radzieckich została przetłumaczona na łacinę.

Alfabety dla następujących języków zostały zlatynizowane lub ponownie utworzone^[2]:

Opracowano i zatwierdzono projekty romanizacji następujących języków, jednak ich nie wdrożono:

Opracowano projekty romanizacji wszystkich innych alfabetów narodów ZSRR.

Łącznie w latach 1923–1939 alfabety dla 50 języków (z 72 języków ZSRR, które miały język pisany) zostały utworzone na podstawie alfabetu łacińskiego. Charakterystyczne jest, że alfabet łaciński został zaadaptowany do języka jakuckiego i języka komi (oba stosowały cyrylicę), które zostały opracowane przez prawosławnych misjonarzy. Użycie cyrylicy w językach maryjskim, mordwińskim i udmurckim trwało nawet w okresie maksymalnej latynizacji^[3].

Jednak w 1936 r. rozpoczęła się nowa kampania – zmienić pismo wszystkich języków narodów ZSRR ponownie na cyrylicę, która została ukończona głównie w 1940 r. (z języków używanych w ZSRR cyrylizacji uniknęły niemiecki, gruziński, ormiański i jidysz, ostatnie trzy nie były łacińskie). Później języki polski, fiński, łotewski, estoński i litewski również nie zostały poddane cyrylizacji, chociaż w przypadku tego ostatniego podjęto taką próbę na przełomie XIX i XX w.

Nowy alfabet edytuj

Podczas tworzenia narodowych alfabetów łacińskich wprowadzono kilka zasad ogólnych, które wywodziły się z idei pisania na małą skalę (aby oszczędzać papier, farbę i pracę drukarską; w związku z tym „formuła matematyczna” N.F. Yakovleva minimalizuje liczbę liter, które również szybko połączony list):

unikać digrafów;
unikać akcentów, które są napisane oddzielnie od litery; zamiast tego używaj spójnych akcentów (ogony jak francuski sedili i przekreślenie);
pożyczyć, jeśli to konieczne, znaki z innych skryptów, które nie są w stylu alfabetu łacińskiego;
w razie potrzeby odwróć litery;
ale nie po to, aby tworzyć zbyt wiele liter, to znaczy nie odzwierciedlać subtelnych wariacji pozycyjnych dźwięków, ale bardziej ogólnych fonemów.

W praktyce skutkowało to odmianami następującego „nowego alfabetu” (po turecku, yañalif): Aa, Bʙ, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ƣƣ, Hh, Ii, Jj, Kk, Ll, Mm, Nn, Ꞑ ꞑ, Oo, Ɵɵ, Pp, Qq, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Vv, Xx, Yy, Zz, Ƶƶ, Ьь; również zezwolił na użycie apostrofu.

Dźwięki, które nie mają kanonicznego łacińskiego trybu transmisji, zostały przedstawione w postaci „zbędnych” liter ([ы] jako ь, [ч] jako c) lub liter z akcentami: [ш] i [дж] odpowiednio jako ş i ç.

Zobacz też edytuj

Korienizacja

Przypisy edytuj

↑ Статья «Новый алфавит» в Литературной энциклопедии
↑ http://xn--90ax2c.xn--p1ai/catalog/000202_000006_2561061/viewer/?page=161 s. 156—160
↑ Алпатов В.М. 150 языков и политика. 1917—2000. Социолингвистические проблемы СССР и постсоветского пространства str. 70

[1] Статья «Новый алфавит» в Литературной энциклопедии

[2] ttp://xn--90ax2c.xn--p1ai/catalog/000202_000006_2561061/viewer/?page=161 s. 156—160

[3] Алпатов В.М. 150 языков и политика. 1917—2000. Социолингвистические проблемы СССР и постсоветского пространства str. 70

[1]

[2]

[3]