Ministerstwo Spraw Wojskowych
Ministerstwo Spraw Wojskowych (M.S.Wojsk.[a]) – naczelny organ administracji państwowej powołany do kierowania i administrowania siłami zbrojnymi II RP w czasie pokoju i przygotowania ich do działań na wypadek wojny, w latach 1918–1942[b].
.jpg)
W latach 1924–1939 ministerstwo miało siedzibę przy ul. 6 sierpnia 1/3/5 w Warszawie[1].
Opis
edytuj26 października 1918 Rada Regencyjna Królestwa Polskiego poleciła przekształcić Komisję Wojskową w Ministerstwo Spraw Wojskowych[2]. Początkowo jego struktura wzorowana była na rozwiązaniach niemieckich[3]. W skład Ministerstwa Spraw Wojskowych, którego pierwszą organizację zatwierdzono 10 grudnia 1918 weszły: Departament Mobilizacyjno-Organizacyjny, Departament Techniczny, Departament Gospodarczy, Departament Sanitarny, Departament Artylerii, Departament Szkolnictwa Wojskowego, przemianowany potem na Departament Naukowo-Szkolny, Departament Prawno-Wojskowy, Sekcja Budownictwa Wojskowego, wyłoniona w marcu 1919 z Departamentu Technicznego, Sekcja Żeglugi Napowietrznej wydzielona również z Departamentu Technicznego w grudniu 1919 i Sekcja Ogólna, która pełniła funkcje administracyjno-gospodarcze w ramach samego ministerstwa[4].
W 1919 w skład ministerstwa weszły nowe departamenty: Departament Personalny, Departament Spraw Morskich[c], Departament Spraw Koni i Taborów, Departament Komunikacyjny[d], Departament Informacyjny. Przy ministerstwie powołano ponadto instytuty: Wojskowo-Techniczny, Wojskowo-Geograficzny oraz Główny Urząd Zaopatrzenia Armii. W drugiej połowie 1919 nastąpiła reorganizacja ministerstwa. W jej wyniku zostały powołane generalne inspektoraty: Piechoty, Jazdy i Artylerii oraz inspektoraty: Budynków Wojskowych, Wojsk Łączności, Wojsk Kolejowych, Szkół Wojennych, Inżynierii i Saperów, Wojsk Lotniczych, Wojsk Taborowych, Wojsk Samochodowych, Żandarmerii, Straży Granicznej, a także Obozów Jeńców[5].
1 lutego 1920 nastąpiła zasadnicza reorganizacja resortu. Tym razem jej strukturę oparto na wzorcach francuskich[3]. 8 lipca 1920 minister spraw wojskowych utworzył Generalny Inspektorat Armii Ochotniczej. Inspektorat pod kierunkiem gen. Józefa Hallera koordynował działania związane z zaciągiem ochotniczym na obszarze całego kraju[e]. Po reorganizacji resortu, od 9 sierpnia na czele MSWojsk. stanął gen. Kazimierz Sosnkowski. Szef resortu miał mocno ograniczone kompetencje kierowania wojskiem, poza formacjami „niefrontowymi”. Był natomiast odpowiedzialny przed Sejmem Ustawodawczym za funkcjonowanie wojska, realizował wytyczne rządu i Rady Obrony Państwa. Wojenna organizacja MSWojsk. obowiązywała do sierpnia 1921, kiedy to ukazał się rozkaz regulujący organizację naczelnych władz wojskowych na stopie pokojowej[6].
10 sierpnia 1921 minister spraw wojskowych wydał rozkaz L. 4900/Org. Pokojowa organizacja Ministerstwa Spraw Wojskowych. Przyjęta wówczas organizacja przetrwała z małymi zmianami do 1926.
19 sierpnia 1921 Rada Ministrów zatwierdziła statut organizacyjny Ministerstwa Spraw Wojskowych, zgodnie z którym władzą naczelną i źródłem decyzji dotyczących sił zbrojnych jest Ministerstwo Spraw Wojskowych.
Ministrowi spraw wojskowych podlegali bezpośrednio: szef Sztabu Generalnego, inspektorzy armii i broni, szef Wojskowej Kontroli Generalnej, szef Kierownictwa Marynarki Wojennej, szef Gabinetu M.S.Wojsk. oraz jednostki organizacyjne sił zbrojnych poprzez dowódców Okręgów Korpusów. W 1923 zostało utworzone stanowisko II wiceministra, któremu podporządkowano rodzaje broni i ich fachowe departamenty.
Po przewrocie majowym Józefa Piłsudskiego, na mocy dekretu Prezydenta RP z 6 sierpnia 1926 kierownictwo siłami zbrojnymi zostało rozbite na tzw. „tor pokojowy” i „tor wojenny”. Działalność pokojowa sił zbrojnych powierzona została M.S.Wojsk. natomiast przygotowaniem armii do wojny zajął się powołany przez Piłsudskiego Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych (GISZ). Generalnemu Inspektorowi Sił Zbrojnych podporządkowany został Sztab Generalny. Zmiany te usankcjonowały prawnie Konstytucja kwietniowa z 1935 i dekret Prezydenta RP z 9 maja 1936, w myśl którego minister spraw wojskowych dowodził i administrował siłami zbrojnymi w czasie pokoju, zgodnie z dyrektywami GISZ, poprzez dwóch wiceministrów i bezpośrednio podległe mu komórki.
I wiceminister zajmował się pokojową organizacją wojska oraz jego wychowaniem i wyszkoleniem, a także dyscypliną i bezpieczeństwem. Podlegały mu bezpośrednio wielkie jednostki broni głównych (piechoty, kawalerii i artylerii). Pomocnikiem wiceministra był jego zastępca. Fachowymi organami dowodzenia I wiceministra były:
- Departament Dowodzenia Ogólnego,
- Departament Piechoty,
- Departament Kawalerii,
- Departament Artylerii,
- Departament Uzupełnień,
- Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy[f]
- Dowództwo Lotnictwa,
- Dowództwo Saperów,
- Dowództwo Broni Pancernych,
- Dowództwo Wojsk Łączności,
- Dowództwo Żandarmerii,
- Dowództwo Taborów i Szefostwo Remontu.
II wiceminister - szef Administracji Armii, kierował w imieniu ministra całokształtem gospodarki materiałowej i finansowej oraz fachowym wyszkoleniem służb. Pomocnikiem wiceministra był jego zastępca, a organami pracy:
- Biuro Administracji Armii,
- Biuro Przemysłu Wojennego,
- Biuro Budżetowe,
- Departament Uzbrojenia,
- Departament Intendentury,
- Departament Zdrowia,
- Departament Sprawiedliwości,
- Departament Budownictwa.
Organami pracy podległymi bezpośrednio ministrowi spraw wojskowych były:
- Gabinet Ministra Spraw Wojskowych,
- Dowództwo Obrony Przeciwlotniczej,
- Kierownictwo Marynarki Wojennej,
- Polowa Kuria Biskupia,
- Biuro Wyznań Niekatolickich[g],
- Korpus Kontrolerów,
- Biuro Personalne,
- Biuro Planowań,
- Naczelny Prokurator Wojskowy[7]
- Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego
- Biuro do Spraw Jednostek Obrony Narodowej,
- Komenda Główna Związku Strzeleckiego,
- Komenda Główna Junackich Hufców Pracy,
- Naczelna Komenda Legii Akademickiej,
- Komenda Główna Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny i Związków Rezerwy,
- Komendy Przysposobienia Wojskowego, Przysposobienia Wojskowego Kobiet,
- Przysposobienie Wojskowe Konne,
- Dowództwa okręgów korpusów
W czasie wojny MSWojsk. miało przejąć dowództwo nad obszarem tyłowym kraju, zajmować się szkoleniem rezerw, formowaniem nowych oddziałów oraz uzupełnieniem personalnym i materiałowym wojsk walczących.
Prezydent RP Władysław Raczkiewicz dekretem z dnia 19 listopada 1942 zmienił nazwę „Minister Spraw Wojskowych” na „Minister Obrony Narodowej”, a nazwę „Ministerstwo Spraw Wojskowych” na „Ministerstwo Obrony Narodowej”. Zmianę nazwy wprowadzono z dniem 30 listopada 1942[8].
Ministrowie spraw wojskowych 1918-1942
edytuj| płk dr Jan Wroczyński | 26 X - 17 XI 1918 | kierownik M.S.Wojsk. |
| brygadier Józef Piłsudski | 17 - 23 XI 1918 | |
| płk dr Jan Wroczyński | 23 XI 1918 - 1 III 1919 | kierownik M.S.Wojsk. |
| gen. por. Józef Leśniewski | 1 III 1919 - 9 VIII 1920 | |
| gen. por. Kazimierz Sosnkowski | 9 VIII 1920 - 26 V 1923[9] | |
| gen. dyw. Aleksander Osiński | 28 V[10] - 13 VI 1923 | kierownik M.S.Wojsk. |
| gen. broni Stanisław Szeptycki | 13 VI - 19 XII 1923 | |
| gen. dyw. Kazimierz Sosnkowski | 19 XII 1923 - 17 II 1924 | |
| gen. dyw. Władysław Sikorski | 17 II 1924 - 20 XI 1925 | |
| gen. dyw. Stefan Majewski | 20 - 27 XI 1925 | kierownik M.S.Wojsk. |
| gen. broni Lucjan Żeligowski | 27 XI 1925 - 5 V 1926 | |
| gen. dyw. Juliusz Tarnawa-Malczewski | 10 V - 15 V 1926 | |
| marszałek Polski Józef Piłsudski | 16 V 1926 - 12 V 1935 | |
| gen. dyw. Daniel Konarzewski | 16 XII 1930 - 29 III 1931 | kierownik M.S.Wojsk. |
| gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki | 12 V 1935 - 30 IX 1939 | |
| gen. broni Władysław Sikorski | 30 IX 1939 - 26 IX 1942 | |
| gen. dyw. Marian Kukiel | 26 IX 1942 - 30 XI 1942 |
30 XI 1942 Ministerstwo Spraw Wojskowych przemianowano na Ministerstwo Obrony Narodowej, ministrem pozostał gen. Marian Kukiel.
Urzędnicy ministerstwa
edytujUwagi
edytuj- ↑ 3 września 1919 Minister Spraw Wojskowych rozkazał, co następuje: W celu uniknięcia na przyszłość nieporozumień przy doręczaniu pism, wysyłanych do Ministerstwa Spraw Wojskowych i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, w których adresie bywa używany skrót "M.S.W", zarządzam, aby od dnia ogłoszenia niniejszego rozkazu na oznaczenie Ministerstwa Spraw Wojskowych używano jako skrótu "M.S.Wojsk.".
- ↑ W innych krajach występował pod różnymi nazwami, np.: ministerstwo wojny, obrony, sił zbrojnych.
- ↑ Departament Spraw Morskich rozwinięty został z dawnej sekcji Marynarki Wojennej w Departamencie Mobilizacyjno-Organizacyjnym.
- ↑ Departament Komunikacyjny obejmował sprawy automobilowe i kolejowe, działał jednak tylko od marca do maja 1919 i został zespolony z sekcjami Departamentu Technicznego w Departament Techniczno-Komunikacyjny
- ↑ Generalny Inspektorat Armii Ochotniczej rozwiązano 10 października 1920.
- ↑ Instytut funkcjonował na prawach departamentu. Do 1934 r. istniał pod nazwą Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy.
- ↑ Biuro Wyznań Niekatolickich znane było również jako Sekcja Religijno-Wyznaniowa lub Sekcja Wyznań Obcych lub Wydział Wyznań Niekatolickich i Opieki nad Grobami Wojennymi.
Przypisy
edytuj- ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 16. ISBN 978-83-61253-51-8.
- ↑ Dekret o utworzeniu Ministerstw: Spraw Zewnętrznych, Spraw Wojskowych, Komunikacji i Aprowizacji (Monitor Polski Nr 191 z 2 listopada 1918 r., Dz.U. z 1918 r. nr 14, poz. 30)
- ↑ a b Wyszczelski 2014 ↓, s. 20.
- ↑ Kozłowski i Wrzosek 1983 ↓, s. 556.
- ↑ Kozłowski i Wrzosek 1983 ↓, s. 557.
- ↑ Wyszczelski 2014 ↓, s. 21.
- ↑ Naczelny prokurator wojskowy był jednocześnie szefem Departamentu Sprawiedliwości M.S.Wojsk.
- ↑ Dz.U. 1942 nr 10 poz. 21
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 26 maja 1923 r. w: Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 38 z 12.06.1923 r.
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 28 maja 1923 r. w: Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 38 z 12.06.1923 r.
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Böhm: Z dziejów naczelnych władz wojskowych II Rzeczypospolitej. Organizacja i kompetencje Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08368-1.
- Lech Wyszczelski: Wojsko II Rzeczypospolitej. Armia ułanów, szarej piechoty i serca w plecaku. Od odzyskanej niepodległości do tragicznego września. Warszawa: Wydawnictwo Bellona. Spółka Akcyjna, 2014. ISBN 978-83-11-13061-6.
- Eligiusz Kozłowski, Mieczysław Wrzosek: Historia oręża polskiego 1795-1939. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1983. ISBN 83-214-0339-5.
- Regina Czarnecka, Organizacja Ministerstwa Spraw Wojskowych (MSWojsk.) w latach 1918–1921, [w:] Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej Nr 27 [online], 2005 [zarchiwizowane z adresu 2017-08-06].