Morfina

związek chemiczny

Morfina (łac. Morphinum) – organiczny związek chemiczny z grupy alkaloidów. Wchodzi w skład opium i jest jego najistotniejszym składnikiem psychoaktywnym. Została wyodrębniona w roku 1804 przez Friedricha Sertürnera. W stanie czystym jest białą substancją stałą, o gorzkim smaku, słabo rozpuszczalną w wodzie.

Morfina
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny

C17H19NO3

Masa molowa

285,34 g/mol

Wygląd

bezbarwne błyszczące słupki[1] lub biały proszek[1]

Identyfikacja
Numer CAS

57-27-2 (wolna zasada)
52-26-6 (chlorowodorek)
64-31-3 (siarczan)

PubChem

5288826

DrugBank

DB00295

Podobne związki
Pochodne

kodeina, tebaina, heroina, hydromorfon, etylomorfina, dezomorfina

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC

N02AA01

Legalność w Polsce

środek odurzający grupy I-N

Stosowanie w ciąży

kategoria C

Występowanie

edytuj

Głównym źródłem morfiny jest opium[6], czyli wysuszony sok maku lekarskiego[7]. Roślina ta produkuje morfinę jako fitoaleksynę do obrony przed atakiem patogennych mikroorganizmów. Jest też syntetyzowana endogennie w minimalnych ilościach w organizmach wszystkich typów zwierząt[8].

Zastosowanie

edytuj

Ma działanie narkotyczne (odurzające), przeciwbólowe, przeciwkaszlowe, przeciwbiegunkowe, działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy (zalicza się do depresantów). Nadmierne dawki mogą prowadzić do śpiączki z depresją ośrodka oddechowego (niewydolność oddechowa). Kilkunastokrotne użycie morfiny prowadzi do uzależnienia fizycznego, uzależnienie psychiczne występuje znacznie szybciej. Powtarzanie dawek morfiny, podobnie jak innych leków opioidowych, powoduje powstawanie tolerancji na lek.

W medycynie jest stosowana w postaci doustnej jako chlorowodorek lub siarczan morfiny oraz w iniekcji jako siarczan morfiny[9].

Preparaty z morfiną mogą być podawane doustnie, podskórnie, dożylnie, a także do przestrzeni podpajęczynówkowej oraz zewnątrzoponowo.

Ze względu na krótki okres półtrwania dawki morfiny należy często podawać w celu utrzymania działania przeciwbólowego. Opracowano tabletki o zmodyfikowanym uwalnianiu leku, które zapewniają działanie przeciwbólowe do 12 godzin. Mimo iż istnieje wiele nowszych, syntetycznych leków o działaniu przeciwbólowym opioidów lub farmakologicznie odmiennych, morfina nadal jest stosowana w leczeniu bólu.

Morfina była wykorzystywana na dużą skalę przez wojska walczące w II wojnie światowej.

Do jej pochodnych należą m.in.:

Nazwa morfiny wywodzi się od imienia greckiego boga marzeń sennych – Morfeusza, ze względu na jej dawniej wykorzystywane nasenne właściwości. W starożytności i średniowieczu pito wywar z maku w celach narkotycznych oraz nasennych, między innymi dawano go małym dzieciom, aby były spokojniejsze i więcej spały.

Przeciwwskazania

edytuj

Bezwzględne: ostra niewydolność oddechowa, alergia na lek, zatrucie środkami narkotycznymi i atropiną, podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, okres karmienia piersią.

Względne: zabiegi na drogach żółciowych, przewlekłe serce płucne, nadczynność tarczycy, niewydolność wątroby i nerek.

Interakcje

edytuj

Wykazuje synergizm z innymi środkami tłumiącymi OUN (anestetyki wziewne i dożylne, opioidowe leki przeciwbólowe, leki uspokajające, nasenne, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, alkohol itd.), przez co ich łączne stosowanie może doprowadzić do spadku ciśnienia tętniczego, nadmiernego uspokojenia, śpiączki i bezdechu. β-adrenolityki i leki przeciwhistaminowe nasilają działanie depresyjne morfiny na OUN. Metoklopramid przyspiesza wchłanianie morfiny i nasila jej działanie. Morfina może nasilać działanie antyagregacyjne leków przeciwzakrzepowych. Doustne środki antykoncepcyjne i ryfampicyna zwiększają klirens morfiny. Nie stwierdzono niekorzystnych interakcji z fluoksetyną.

Działanie niepożądane

edytuj

Przewlekłe nadużywanie morfiny może w ciągu długiego czasu, a nawet w ciągu lat, nie powodować poważniejszych następstw. Sprawność intelektualna może długi czas w ogóle nie wykazywać obniżenia. Otępienie pojawia się dopiero po wielu latach i tylko w najcięższych przypadkach. Natomiast na pierwszym planie występują zaburzenia charakterologiczne: osłabienie woli, rozleniwienie, zanik obowiązkowości i uczuciowości, spłycenie dążeń życiowych, zawężenie zainteresowań, które ześrodkowują się na pogoni za morfiną[10]. Może wystąpić bradykardia, spadek ciśnienia tętniczego, zwiększenie napięcia zwieracza Oddiego, wymioty, nudności, zaparcia, zaburzenie sprawności psychicznej, trudności w oddawaniu moczu, objawy psychotyczne, nadmierna senność. W razie podawania zewnątrzoponowego morfina może powodować świąd skóry, zatrzymanie moczu, nudności i depresję oddechową. Lek może powodować uzależnienie. Minimalna dawka śmiertelna wynosi 200 mg, ale w przypadku nadwrażliwości – 60 mg może spowodować nagłą śmierć. W przypadku uzależnienia od narkotyków, dawki 2–3 g/d są tolerowane[11].

Preparaty handlowe

edytuj

Lek jest dostępny w wersjach: roztworów do wstrzykiwań oraz w systemie o przedłużonym uwalnianiu.

 
Morfina do iniekcji
  • Doltard
  • Kapanol (brak w obrocie w Polsce)
  • M-Eslon
  • Morphini Sulfas
  • MST Continus
  • MSI
  • Morphinum hydrochloricum
  • Morphinum
  • Sevredol
  • Skenan (brak w obrocie w Polsce)
  • Vendal retard

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Podręczny słownik chemiczny, Romuald Hassa (red.), Janusz Mrzigod (red.), Janusz Nowakowski (red.), Katowice: Videograf II, 2004, s. 255, ISBN 83-7183-240-0.
  2. a b c David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 3-380, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
  3. a b c Morphine, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 5288826 (ang.).
  4. Morphine, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00295 (ang.).
  5. Siarczan morfiny (nr M9524) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych.
  6. morfina, [w:] Encyklopedia techniki. Chemia, Władysław Gajewski (red.), Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1965, s. 441, OCLC 33835352.
  7. opium, [w:] Encyklopedia techniki. Chemia, Władysław Gajewski (red.), Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1965, s. 499, OCLC 33835352.
  8. G.B. Stefano i inni, Endogenous morphine: up-to-date review 2011, „Folia Biologica”, 58 (2), 2012, s. 49–56, PMID22578954 [dostęp 2023-11-14] (ang.).
  9. Morfina, formy, dawki, efekty uboczne, ostrzeżenia. [online], drugs.com [dostęp 2016-10-07].
  10. Tadeusz Bilikiewicz: Psychiatria Kliniczna. 1989, s. 152.
  11. L. Macchiarelli, P. Arbarello, G. Cave Bondi, N.M. Di Luca, T. Feola: Medicina Legale (compendio). Wyd. 2. Turyn: Minerva Medica Publications, 2002.